Morgunblaðið - 14.02.1995, Side 31

A O
MORGUNBLAÐIÐ___________________________________________________________ÞRIÐJUDAGUR 14. FEBRÚAR 1995 31
AÐSEIMDAR GREIIMAR
Meðferð mála hjá
barnaverndarráði
TILEFNI þessarar greinar er
umræða sem átt hefur sér stað í
fjölmiðlum um barnavemdarmál að
undanfömu. Af umræðunni má
ráða að margir hafa áhuga fyrir
bamavemdarmálum, sem er vel, en
nokkurs misskilnings hefur gætt
um þessi mál sem sennilega má
rekja til skorts á fræðslu. M.a. virð-
ist skorta upplýsingar um meðferð
mála fyrir barnaverndarráði, svo
og um hlutverk ráðsins og starf-
semi. Það er tilgangur þessarar
greinar að bæta þar aðeins úr. Jafn-
framt er fjallað um afskipti fjöl-
miðla af bamaverndarmálum og um
spurninguna um það hvort dómstól-
ar eigi að taka við hlutverki barna-
vemdarráðs.
Barnaverndarstarf á íslandi er í
þróun og huga þarf vel að uppbygg-
ingu þess. Mikilvægt er að bæta
úr ágöllum sem kunna að koma
fram og varast að glata því sem
hefur áunnist. Starfið er unnið sam-
kvæmt lögum frá ár-
inu 1992 um vernd
barna og ungmenna.
Markmið laganna er
að tryggja bömum og
ungmennum viðunandi
uppeldisskilyrði. Yfir-
leitt næst þetta mark-
mið með stuðningi
barnaverndaryfirvalda
við uppeldishlutverk
fjölskyldunnar og í
góðri samvinnu við
foreldra. A því eru þó,
því miður, undantekn-
ingar. Þá getur þurft
að grípa til úrræða
sem mögulega era for-
eldri ekki að skapi.
Barnaverndar-
nefndir og barnaverndarráð fara
með úrskurðarvald í barnaverndar-
málum hérlendis. Líkja má afstöðu
bamaverndarnefnda til barna-
verndarráðs við afstöðu héraðs-
dóms til Hæstaréttar. Forráðamenn
eða nánir aðstandendur barna geta
skotið úrskurðum barnaverndar-
nefnda til barnaverndarráðs.
Barnavemdarráð nýtir margt gott
úr dómskerfinu, enda hafa dómstól-
ar þróað réttarkerfi sem almennt
er viðurkennt að tryggi réttláta
úrlausn ágreiningsmála. Við mál-
skot metur ráðið að nýju lagahlið
mála og sönnunargögn. Það stendur
fyrir frekari athugunum eftir atvik-
um. Það getur staðfest úrskurði
nefnda, hnekkt þeim að hluta eða
öllu leyti, mælt fyrir um aðrar ráð-
stafanir, eða vísað máli til baka til
nýrrar meðferðar. I úrskurðum
barnaverndarráðs er þeirri megin-
reglu fylgt að byggja ákvarðanir á
því hvað ætla megi að barni sé fyr-
ir bestu. Þar er vísað til gagna sem
byggt er á, málavextir ítarlega
raktir og niðurstöður rökstuddar.
Forsjársviptingamál eru alvar-
legustu mál sem barnaverndarráð
sker úr um. Árið 1993 vora stað-
festir hjá ráðinu níu úrskurðir
barnaverndarnefnda um forsjár-
sviptingar vegna 13 barna og einum
úrskurði vegna tveggja barna var
hrundið. Árið. 1994 voru Tjórir úr-
skurðir nefnda um forsjársviptingar
vegna 6 bama staðfestir, en tveim-
um úrskurðum vegna 5 barna var
hnekkt. Málin eru viðkvæms eðlis,
oft flókin og erfið viðfangs. Þau
varða m.a. persónulega hagi fólks,
andlegt ástand þess, hegðun og til-
finningatengsl. Hina margvíslegu
þætti mála þarf að kanna vel og
meta út frá mörgum hliðum. Þess
misskilnings hefur gætt að örfáir
starfsmenn barnaverndarnefnda
standi að sviptingu forsjár, en sann-
leikurinn er sá að margir koma við
sögu á mismunandi stigum mála,
t.d. félagsráðgjafar, læknar, lög-
fræðingar og sálfræðingar. Auk
þess koma ættingjar málsaðila
gjaman að málum.
Eftirtaldar ástæður geta verið
fyrir forsjársviptingu: (a) Alvarlega
er ábótavant uppeldi bams, umönn-
un þess eða samskiptum við for-
eldri, (b) barn býr við andlegt, lík-
amlegt eða kynferðislegt ofbeldi á
heimili, eða (c) fullvíst er talið að
líkamlegri eða andlegri heilsu eða
þroska barns sé hætta búin vegna
vanhæfis foreldris, t.d. vegna skað-
legrar hegðunar foreldris, vímu-
efnaneyslu, alvarlegrar geðveilu,
eða mikils greindarskorts. Áður en
til forsjársviptingar kemur skulu
tiltæk stuðningsúrræði vera full-
reynd, s.s. ráðgjöf, meðferð eða
skammtímavistun.
Bamaverndarráð kveður upp úr-
skurði um ýmis önnur ágreinings-
mál er varða barnavernd, t.d. um
vistanir á börnum og umgengni
foreldra við böm. Auk þess afgreið-
ir ráðið ýmis erindi. Frá því lögin
tóku gildi hefur veraleg
aukning orðið á málum
milli ára. Árið 1993
bárast ráðinu alls 20
ný mál. Upp voru
kveðnir 14 úrskurðir
vegna 23 barna. Árið
1994 bárust 33 mál og
22 úrskurðir voru
kveðnir upp vegna 32
barna.
Það getur hljómað
sannfærandi að rétt sé
að flytja úrskurðarvald
barnaverndarráðs til
dómstóla, en málið er
ekki einfalt. Slikur
flutningur og dreifing
á úrskurðarvaldinu
getur hindrað að sér-
þekking skapist og nýtist á sviði
bamavemdarmála, ef ekki er að
gáð. í barnaverndarmálum er þörf
sérþekkingar við ákvarðanatökur
sem barnaverndarráð býr yfir. Hér-
lendis takmarkast þekking og
reynsla af úrskurðum í barnavemd
við það að málin eru tiltölulega fá.
Við dreifingu á úrskurðarvaldinu
til dómstóla yrði sérhæfing við
málsmeðferð minni heldur en nú
er. Fyrir dómstólum er sennilegt
að barnaverndarmálum yrði mis-
jafnlega sinnt út um landið, en
barnaverndarráð þjónar nú öllu
landinu. Þá er óvíst hvort dómstólar
myndu, ef til kæmi, gæta réttar-
hagsmuna foreldra og barna betur
heldur en barnaverndarráð gerir.
Helsti kosturinn við að flytja úr-
skurðarvaldið er sennilega sá að
ábyrgðin af mjög vandasömum og
stundum þungbærum ákvörðunum
myndi þá hvíla á fleiri aðilum.
Það hefur ekki verið sýnt fram
á ávinning af því að leggja niður
barnaverndarráð og flytja úrskurð-
arvald þess til dómstóla. Þeir sem
halda því fram að dómstólar henti
betur en barnaverndarráð verða að
hafa fyrir því haldbær rök. Ef sýnt
er að réttaröryggi yrði betur tryggt
fyrir dómstólum er eðlilegt að flytja
úrskurðarvaldið til þeirra, annars
ekki. Hér er ekki átt við þá spurn-
ingu eingöngu hvort réttindi for-
eldra yrðu betur tryggð fyrir dóm-
stólum, heldur einnig hvort hags-
munir barna yrðu betur tryggðir
þar. Það hvort málsmeðferð dóm-
stóla yrði skjótvirkari og kostnaðar-
minni heldur en hjá barnaverndar-
ráði skiptir líka máli, en ýmislegt
bendir til þess að svo yrði ekki.
Varast þarf að einhliða eða vill-
andi fréttaflutningur hafi áhrif á
það hvar úrskurðarvald eigi að vera
í barnaverndarmáium. Umræðan í
fjölmiðlum að undanförnu hefur
aðallega snúist um réttindi forsjár-
sviptra foreldra, sem er góðra
gjalda vert, en þess hefur minna
verið gætt að barnavemdarstarf
Dómstólar eru ekki und-
ir það búnir, segir
Gunnar Hrafn Birgis-
son, að taka við hlut-
verki barnavemdarráðs.
snýst um að vemda hagsmuni og
réttindi barna. Hætt er við þegar
fjölmiðlar fjalla um þessi mál að
þeir halli réttu máli. Fréttaflutning-
ur af einstökum málum verður
marklítill eða marklaus vegna þess
hve einhliða hann er. Vegna trúnað-
arskyldu gagnvart börnum og fjöl-
skyldum þeirra geta bamaverndar-
yfirvöld og starfsmenn þeirra ekki
íeiðrétt rangfærslur eða upplýst um
málsatvik. Óvandaður fréttaflutn-
ingur getur afbakað viðhorf fólks
og skaðað barnavemdarstarf.
Vert er að huga að því að þó
sumir forsjársviptir foreldrar lýsi
yfir óánægju með barnavemdarráð,
er ekki víst að þeir væra ánægðari
þó dómstólar hefðu úrskurðað í
málum þeirra. Þó svo að foreldri
telji sig órétti beitt er ekki þar með
sagt að svo sé. Erlendis þar sem
dómstólar fara með úrskurðarvald
í barnaverndarmálum beinist
óánægja að þeim. Hið sama myndi
sennilega gerast hérlendis. Sam-
kvæmt gildandi lögum yrðu íslensk-
ir dómstólar, líkt og barnaverndar-
ráð, að láta hagsmuni bama hafa
forgang umfram hagsmuni foreldr-
is í barnaverndarmálum þegar
hagsmunir þessara aðila rekast á.
Það að hagur barna hafí forgang
umfram hagsmuni foreldra hefur
einnig verið staðfest af Mannrétt-
indanefnd Evrópu, eins og gert var
f máli Þorbergs Þorbergssonar gegn
íslandi með ákvörðun frá 11. janúar
1994 og í máli Wim Hendriks gegn
Hollandi 8. mars 1982.
Samkvæmt bamaverndarlögum
sitja í barnavemdarráði menn sem
kunnir era að grandvarleik og hafa
sérþekkingu á málefnum bama og
ungmenna. Lögin kveða á um að
formaður ráðsins skuli fullnægja
skilyrðum til þess að vera skipaður
héraðsdómari, og í samræmi við það
er í formennsku Sigríður Ingvars-
dóttir héraðsdómari. Aðrir ráðs-
menn era Guðfínna Eydal sérfræð-
ingur í klínískri sálarfræði og Jón
R. Kristinsson sérfræðingur í
barnalækningum. Framkvæmda-
stjóri ráðsins er Guðrún Ema Hreið-
arsdóttir lögfræðingur. Ráðið hefur
mótað sérhæfða starfsemi byggða
á breiðri fagkunnáttu þar sem
tryggð er þekking á málefnum
bama. Einnig er tryggð þar sér-
hæfð þekking til að meta eiginleika
fullorðinna og hæfni þeirra til þess
að axla ábyrgð sem foreldrar. Ráð-
ið hefur þróað meiri sveigjanleika
í vinnubrögðum heldur en tíðkast
fyrir dómstólum, t.d. með greiðari
aðgangi að sérfræðingum.
Dómstólar era ekki undir það
búnir að taka við hlutverki bama-
vemdarráðs. Flest bendir til að úr-
skurðarvaldið sé betur komið í
höndum ráðsins. Vegna þess hlut-
verks barnaverndarráðs að úr-
skurða í ágreiningsmálum, líkt og
dómstóll, er þó vert að huga að því
hvort starfsemi ráðsins ætti að vera
á dómstigi. Ef ráðist yrði út í slíka
breytingu þyrfti að undirbúa hana
vel, m.a. með tilliti til þess sem hér
hefur verið rætt.
Höfundur er sálfræðingur
bamavemdarráðs.
Am AÉG AEG AEG AEG AEG AEG AEG AEG AEG AEG AEG AEG AEG AEG AEG AEG
Nýja KRAFT þvottaefniö
frá SJÖFN fylgir hverri vél,
takhi þátt í AEG-KRAFT feiknum f
Lavamat 920
Vinduhraði
700/1000 + áfanga
-vindingujekur 5 kg.,
sér hitavalrofi, sérstök
ullarforskrift, orku
-spamaðar forskrift,
UKS kerfi (jafnar tau
í tromlu fyrir vindingu)
sér hnappur ■rp+,lul,"g
fyrir viðbótar-
skolun, orku-
notkun
2,0 kwst
á lengsta
kerfi
Verð kr. 85.914,-
Þriggja ára
ohvryi) o oilum
AEG
ÞVOTTAVÉLUM
<
B R Æ Ð U R N
R
=)J ORMSSONHF
Lágmúla 8, Sími 38820
*
E
3
Vesturland: Mélningarþjónustan Akranesi,
Kf. Borgfiröinga, Borgarnesi. Blómsturvellir, Hellissandi.
GuOni Hallgrfmsson, Grundarfiröi. Ásubúö.Búöardal
Vestflröir: Rafbúö Jónasar Þór.Patreksfiröi.
Rafverk, Bolungarvík.Straumur.isafiröi.
Noröurland: Kf. Steingrímsfjaröar.Hólmavlk.
Kf. V-Hún., Hvammstanga. Kf. Húnvetninga. Blðnduósi.
Skagfiröingabúö.Sauöárkróki. KEA byggingavörur,
Lónsbakka, Akureyri.KEA, Dalvlk. Kf. Þingeyinga, Húsavik.
Urö, Raufarhöfn. S
Austurland: Sveinn Guömundsson, Egilsstööum.
Kf. Vopnfiröinga, Vopnafiröi. Stál, Seyðisfiröi.
Verslunin Vik, Neskaupsstaö.
Kf. Fáskrúösfiröinga, Fáskrúösfiröi. KASK, Höfn
Suöurland: Kf. Rangæinga, Hvolsvelli.
Mosfell, Hellu. Árvirkinn, Selfossi. Rás, Þorlákshöfn.
Jón Þorbergs, Kirkjubæjarklaustri. Brimnes, Vestmannaeyjum.
Reykjanes: Stapafell, Keflavík. Rafborg, Grindavík. FIT, Hafnarfiröi
EG t
ÆG
tG A
AEG AEG AEG AEG AEG AEG .
AEG
Dr. Gunnar Hrafn
Birgisson