Morgunblaðið - 21.02.1995, Side 40

+ Jónas Gunnar
' Rafnar fæddist
á Akureyri 26. ág-
úst 1920. Hann lést
í Reykjavík 12.
febrúar sl. Foreldr-
ar hans voru Jónas
Jónasson Rafnar
yfirlæknir á Krist-
neshæli og Ingi-
björg Bjarnadóttir
Rafnar húsfreyja.
10. ágúst 1946
kvæntist Jónas eft-
irlifandi eiginkonu
sinni, Aðalheiði
Bjarnadóttur Rafn-
ar, f. í Reylqavík 25.5. 1923,
hjúkrunarkonu og húsmóður.
Þau eignuðust fjórar dætur:
Halldóra, f. 31. maí 1947. Maki
hennar er Baldvin Tryggvason.
Synir Halldóru og fyrri eigin-
manns hennar, Jóns Magnús-
sonar, eru Jónas Friðrik og
Magnús. Jónas Friðrik er
kvæntur Lilju Dóru Halldórs-
dóttur og eiga þau dótturina
FUNDUM okkar Jónasar G. Rafnar
bar fyrst saman á menntaskóla-
árum mínum á Akureyri. Eg hafði
tekið nokkurn þátt í kosningabar-
áttu Sjálfstæðisflokksins í heima-
byggð minni, Ólafsfírði, bæði í Al-
þingis- og sveitarstjómarkosning-
um og var félagsmaður í FUS Verði
á Akureyri. Þetta fór ekki framhjá
Jónasi G. Rafnar, sem fylgdist vel
með öllu sem gerðist í flokksstarfi
Sjálfstæðisflokksins í Eyjafirði,
einkum eftir að hann opnaði lög-
fræðistofu sína í Hafnarstræti á
Akureyri og gerðist jafnframt fram-
kvæmdastjóri fyrir Sjálfstæðis-
H flokkinn á Norður- og Austurlandi.
Ég kom nokkrum sinnum á skrif-
stofu hans um veturinn 1946-47
eins og fleiri skólapiltar, og þar
ræddi Jónas oft við mig um stjórn-
mál en ekki síður um ýmiskonar
önnur mál, einkum sem snertu afla-
brögð og atvinnumál í heimabyggð
minni.
Mér þótti Jónas strax ákaflega
traustur maður og einstaklega alúð-
legur og þægilegur í viðmóti. Hann
talaði líka við okkur skólapiltana
eins og jafningja. Hann gerði ekki
lítið úr skoðunum okkar, sem án
efa voru oft á tíðum byggðar á
ungæðislegum hugsunarhætti og
lítilli reynslu. Hann tók okkur eins
og góður kennari myndi gera, leið-
beindi okkur með frásögnum af
sinni reynslu og þekkingu en reyndi
aldrei að troða upp á okkur eigin
skoðunum.
Mér líkuðu þessi kynni mín af
Jónasi ákaflega vel og tók því fagn-
andi, þegar hann bauð mér um
mánaðar vinnu hjá sér á skrifstof-
unni til að undirbúa 9. þing Sam-
bands ungra sjálfstæðismanna sem
haldið var á Akureyri 20.-22. júní
1947. Þetta hentaði mér líka vel því
að ég var ráðinn á sfldarbát í byijun
júlí. Þannig hófust kynni okkar Jón-
asar, sem áttu eftir að verða lengri
og mun nánari en okkur gat órað
fyrir þessa vordaga 1947.
> Næsta vor réðst ég aftur í vinnu
hjá Jónasi. Nú þurfti að undirbúa
Landsfund Sjálfstæðisflokksins, sem
halda átti 25. til 27. júní 1948 á
Akureyri. Að sjálfsögðu mæddi
mesta vinnan á Jónasi og hún var
geysiströng. Það reyndi mjög á
skipulagshæfileika hans, að koma
þessum stóra fundi fyrir, útvega
gistirými og aðra aðstöðu fyrir allan
þann fjölda fólks sem þá sótti Akur-
eyri heim. En allt tókst þetta með
ágætum.
Það er ekki vafamál í mínum
huga að þessi fundahöld Sjálfstæð-
isflokksins á Akureyri, þing SUS
1947 og Landsfundurinn ári síðar,
efldu allt flokksstarf sjálfstæðis-
manna á Akureyri og í Eyjafirði til
stórra muna. Jafnframt styrkti það
pólitíska stöðu Jónasar á Akureyri
mjög mikið, því að sjálfstæðisfólk
fékk þar örugga staðfestingu á
Steinunni Dóru; Ingi-
björg, f. 12.9. 1948,
d. 5.5. 1949; Ingi-
björg Þórunn, f. 6.6.
1950. Hún er gift
Þorsteini Pálssyni.
Þeirra börn eru Aðal-
heiður Inga, Páll
Rafnar og Þórunn;
Ásdís, f. 24.4. 1953.
Maður hennar er Pét-
ur Guðmundarson.
Dætur þeirra eru
Sigríður Rafnar og
Ingibjörg Rafnar.
Bróðir Jónasar er
Bjarni Rafnar, fyrr-
verandi yfirlæknir á Akureyri,
f. 26.1. 1922, og systir hans var
Þórunn Rafnar, f. 9.12. 1924, d.
2.2. 1974. Jónas lauk embættis-
prófi í lögfræði frá Háskóla ís-
lands vorið 1946. Hann rak eigin
lögfræðistofu á Akureyri 1946
til 1962. Frá 1958 til 1962 var
hann bæjarfulltrúi á Akureyri
og sat í bæjarráði. Árið 1949 var
Jónas kjörinn á þing fyrir Sjálf-
dugnaði Jónasar og ekki síður fann
fólk að Jónas naut óskoraðs trausts
og álits, ekki aðeins forystu flokks-
ins, heldur fjölda annarra áhrifa-
manna innan flokksins.
Sumarið 1949 vann ég ýmis störf
á Akureyri, en síðari hluta sumars
réðst ég enn til starfa á flokksskrif-
stofunni hjá Jónasi. Sjálfstæðis-
menn á Akureyri höfðu ákveðið að
Jónas G. Rafnar yrði frambjóðandi
flokksins við Alþingiskosningarnar
23. og 24. október 1949. Hann var
þá aðeins 29 ára að aldri og þótti
ýmsum mikilli ábyrgð varpað á
herðar ekki eldri og reyndari manni.
Sigurður Hlíðar hafði þá gegnt
þingmennsku fyrir Akureyri í um
12 ár, frá 1937. Höfuðandstæðing-
ur Sjálfstæðisflokksins á Akureyri
hafði ávallt verið Framsóknarflokk-
urinn. Og Sigurður hafði borið sig-
urorð af frambjóðanda þeirra í
þremur undangengnum kosningum.
Litlu hafði þó munað í kosningunum
1942 í baráttunni við Yilhjálm Þór
og sömuleiðis 1946, en þá var Þor-
steinn M. Jónsson frambjóðandi
Framsóknar. Sigurður óskaði að
draga sig í hlé fyrir kosningarnar
1949 og veitti Jónasi allan Jiann
stuðning sem hann mátti. Ymsir
úr röðum sjálfstæðismanna á Akur-
eyri töldu sig þó fullfæra til fram-
boðs, en niðurstaðan varð sú að
menn fylktu sér af miklum samhug
um Jónas G. Rafnar.
Réð þar úrslitum að Akureyring-
ar þekktu Jónas mæta vel, dugnað
hans og atorku, enda naut hann
vinsælda og álits umfram aðra
hugsanlega frambjóðendur. Hann
þótti alþýðlegur í framkomu, en
traustur og fylginn sér í þeim mál-
um sem hann tók sér fyrir hendur.
Það var kannske ekki hans sterk-
asta hlið að standa í ströngum orða-
sennum á fjölsóttum fundum, en
hann var rökfastur og gerhugull
og naut sín best í rökræðum á fá-
mennari samkomum. Þá skipti það
miklu máli að Rafnars-fjölskyldan
naut almennrar virðingar og
trausts, einkum á Akureyri og í
Eyjafirði. Ríkasta þáttinn í því áttu
þeir bræður Jónas Rafnar yfirlækn-
ir á Kristneshæli, faðir Jónasar, og
sr. Friðrik Rafnar vígslubiskup.
Báðir voru þeir bræður mikilsmetn-
ir af störfum sínum og litið á þá
sem einstök góðmenni og höfðingja.
Jónas G. Rafnar naut að sjálfsögðu
þess góða orðspors sem af ætt-
mennum hans fór, enda í góðu sam-
ræmi við mannkosti hans sjálfs.
Sjálf kosningabaráttan var býsna
hörð og talið að mjótt myndi verða
á mununum. Jónas var á eilífum
þönum út um allan bæ á smærri
fundum og í viðræðum við fólk. Þar
á ofan stjórnaði hann frá skrifstofu
sinni kosningabaráttunni um allt
Norður- og Austurland með full-
tingi frambjóðenda flokksins í öllum
þeim kjördæmum sem hér um ræð-
stæðisflokkinn og sat á þingi
til 1956 og síðan frá 1959 til
ársins 1971, fyrst sem þingmað-
ur Akureyringa, en síðar
Norðurlandskjördæmis eystra.
Síðasta kjörtímabil sitt var Jón-
as forseti efri deildar Alþingis.
Hann gegndi fjölmörgum trún-
aðarstörfum fyrir Sjálfstæðis-
flokkinn. Jónas var settur
bankastjóri Utvegsbanka ís-
lands 15. september til ársloka
1961 og settur bankastjóri á
ný 14. nóvember 1963. Hann
var ráðinn bankastjóri bankans
16. mars 1967 og lét þar af
störfum 1. júní 1984. Jónas var
formaður bankaráðs Seðla-
banka Islands frá 1. janúar
1985 til 31. desember 1986.
Hann var formaður stjórnar
Össurar hf. í Reykjavík frá
1985 og sat um skeið í stjóm
Félags eldri borgara í Reylqa-
vík.
Útför Jónasar G. Rafnar fer
fram frá Dómkirkjunni í dag
og hefst athöfnin kl. 13.30.
ir. Vinnudagurinn var því langur
og lítill tími aflögu fyrir t.d. fjöl-
skylduna, sem Jónas bar ávallt mjög
fyrir brjósti.
Þegar fyrstu atkvæðatölur birt-
ust og þær sýndu að fylgi Jónasar
var snöggtum meira en kjörfylgi
dr. Kristins Guðmundssonar fram-
bjóðanda Framsóknar, kváðu við
mikil sigurhróp á skrifstofu Jónas-
ar. En þá fór hann líka heim til sín
og beið þar endanlegra úrslita sem
urðu þau að hann vann yfirburða
sigur, fékk 1.292 atkvæði og 221
atkvæði umfram dr. Kristin.
Þar með var Jónas kosinn þing-
maður Akureyrar með meiri yfir-
burðum en sjálfur Sigurður E. Hlíð-
ar, sem þó naut óvenjulega mikils
persónufylgis, að talið var langt út
fyrir venjulegt flokksfylgi Sjálf-
stæðisflokksins.
En í næstu alþingiskosningum,
1953, vann Jónas enn stærri og
glæsilegri sigur, þá hlaut hann
1.400 atkvæði en dr. Kristinn varð
að láta sér lynda 877 atkvæði.
Munurinn var þá orðinn 523 at-
kvæði. Hinsvegar varð Jónas að
lúta í lægra haldi í alþingiskosning-
unum 1956 þegar Friðjón Skarp-
héðinsson sýslumaður varð fram-
bjóðandi hræðslubandalags Fram-
sóknar- og Alþýðuflokks. Þó mun-
aði aðeins 17 atkvæðum að Jónas
héldi þingsætinu. Því náði hann síð-
an aftur í kosningunum 28. júní
1959, en í kosningum um haustið,
25 október, hafði kjördæmaskipan
verið breytt og skipaði Jónas þar
efsta sæti á framboðslista Sjálf-
stæðisflokksins í Norðurlandskjör-
dæmi eystra. Því sæti hélt hann
allar götur þar til hann lét af þing-
mennsku 1971. Hann hafði þá
gegnt bankastjórastöðu í Útvegs-
banka íslands frá 1963 og taldi
ekki við hæfi að vera jafnframt al-
þingismaður.
Eftir alþingiskosningarnar 1949
fór ég til náms í Háskólanum og
skömmu síðar fluttist ég alfarið til
Reykjavíkur. En samskiptum okkar
Jónasar var síður en svo lokið. Við
héldum nánum kynnum og höfðum
bundist þeim vináttuböndum sem
aldrei rofnuðu meðan báðir lifðu.
Hann fylgdist mjög með framvindu
náms míns og ekki síst með því
hvernig mér gengi að afla mér
vinnu og tekna til að standa straum
af námskostnaði mínum, því að
ekki var á námslán að treysta í þá
daga. Jónas átti án efa drýgstan
þáttinn i að útvega mér starf sem
þingfréttaritari Morgunblaðsins,
sem ég gegndi um skeið og hafði
afdrifarík áhrif á lífsferil minn all-
an.
Og árin liðu og að því kom að
örlögin ófu saman líf okkar með
þeim ævintýralega hætti sem eng-
inn gat séð fyrir. Ég kvæntist Hall-
dóru dóttur Jónasar í ágúst 1992.
Nú kynntist ég sjálfur þeirri hlið á
Jónasi sem ég þekkti aðeins af af-
spurn. Það var einstök umhyggja
hans fyrir fjölskyldu sinni og ætt-
mennum öllum. Hann var sérstak-
lega frændrækinn og lagði sig í líma
við að rétta öllum hjálparhönd ef
eitthvað fór úrskeiðis. Þessa nutu
ungir sem eldri, ekki síst þeir yngri
því að Jónas var barngóður svo að
af bar. Og ræktarsemi hans og vin-
semd við vini sína var einstök. Ef
hann vissi að einhver þeirra átti um
sárt að binda vegna veikinda eða
annarra erfiðleika fór hann að
heimsækja þá eða talaði við þá í
síma. Jónas var fágætlega ljúfur
og góðviljaður maður. Hann var
spar á stóryrði og aldrei heyrði ég
hann hallmæla nokkrum manni,
enda orðvar með afbrigðum. Hann
var fjarska fjölfróður maður og
kunni fádæma góð skil á stjóm-
málasögu íslands, einkum hinna
síðustu áratuga. Hann var víðsýnn
og hleypidómalaus. Með Jónasi er
genginn mikill drengskaparmaður
og einstakur fjölskyldufaðir og ætt-
arhöfðingi, sem nú er sárt saknað
af öllum sem hann þekktu og fram-
ar öðrum af fjölskyldu hans allri.
Baldvin Tryggvason.
Hinn góði heimilisfaðir er skyndi-
lega horfínn af sjónarsviðinu. Jónas
Rafnar átti sterkar ættarrætur.
Maður skynjaði glöggt í öllum hátt-
um hans og framgöngu að þaðan
kom honum bæði kraftur og
hyggjuvit til þess að takast á við
margvísleg og oft og tíðum marg-
slungin viðfangsefni daglegs lífs.
Það leiddi eins og af sjálfu sér,
þrátt fyrir mikið annríki lengst af
og ekki alltaf milt ytra borð, að
Jónas lagði mikla rækt við fjöl-
skyldu sína og ætt. Þegar á reyndi
var hann sá sterki. Þegar við þurfti
var hann sá mildi; hinn umhyggju-
sami heimilisfaðir.
Hann var stoð og stytta í einu
og öllu. Þegar dæturnar stofnuðu
heimili vantaði ekki liðsinni Jónas-
ar. Og við sérhvert nýtt viðfangs-
efni eða þegar vanda bar að höndum
skyldi ijölskyldan standa saman.
Þannig var hann. Ávallt sívakandi
um velferð þeirra, er næst honum
stóðu. Jónas Rafnar ræktaði garð-
inn sinn. Þar stóðu þau þétt saman
hann og Aðalheiður, trygglynd og
trúföst. Einhvem veginn hef ég
aldrei getað ímyndað mér annað
þeirra án hins. Þau komu úr ólíkum
áttum og umhverfi en efldu og
styrktu hvort annað.
Um síðastliðin jól komu afkom-
endur séra Jónasar á Hrafnagili og
Þórunnar saman eina kvöldstund.
Það var fyrir hvatningu og for-
göngu Jónasar. Hann fann þar til
ábyrgðar sinnar sem höfuð ættar-
innar. Það duldist engum. En gleð-
in og þetta milda ljúfa bros í svip
hans gleymist okkur ekki, sem
fylgdumst með því, hvernig hann
naut þess að vera í stórum hópi
fjölskyldu og ættingja á öllum aldri.
Börnin voru honum gleðigjafí þetta
kvöld sem endranær. I þeim sá
hann nýja ættarlauka.
Sömu rækt lagði Jónas við móð-
urætt sína, þá Steinnesinga. Þegar
talið barst að lyndiseinkunn hans
eða hugðarefnum skírskotaði hann
jöfnum höndum til Hrafnagils og
Steinness.
Jónas var ungur kallaður til
ábyrgðarstarfa í stjórnmálum og
setu á alþingi. Ugglaust hefur hann
í byijun notið trausts og trúnaðar
hinnar sterku eyfirsku ættar. En
umfram allt óx hann af eigin verk-
um og störfum og þeim trúnaði, er
hann sýndi umbjóðendum sínum,
ekki síst þeim, sem minna máttu
sín. Hann sagði mér stundum að
einna vænst hefði honum þótt um
stuðning bæjarvinnukarlanna á
Akureyri. Þeim brást hann ekki og
þeir ekki honum.
Málalengingar voru ekki að skapi
Jónasar. Hreinskiptni var lykillinn
að samskiptum hans við aðra, hvort
heldur var í einkalífí, stjómmálum
eða í bankanum. Ég fann að honum
þótti gaman að starfínu í bankan-
um, þótt vandamálin hafi á stund-
um lagst á hann af nokkrum þunga.
En það lýsti Jónasi vel í öllu því
40 ÞRIÐJUDAGUR 21. FEBRÚAR 1995
MIMMIMGÁR
JÓNAS G. RAFNAR
MORGUNBLAÐIÐ
amstri að í samtölum skaut hann
alla jafnan að góðum orðum um
starfsfólkið og samstarfsmennina
þar. Þeir áttu ávallt rúm í huga
hans.
Það var ómetanlegt að geta sótt
til Jónasar þegar leita þurfti ráða
og fá leiðbeiningar. Stjórnmálin
voru svo ríkur þáttur í lífi hans að
ég hygg að hann hafi einnig haft
af því nokkra ánægju að ræða um
leikfléttur þeirra og baksvið og
gefa góð ráð, þegar svo bar við. A
seinni árum fann ég að slík samtöl
voru honum greinilega nokkur lífs-
fylling.
Því fór fjarri að Jónas kippti sér
upp við pólitísk átök. Hann skildi
ofur vel lögmál velgengni og mót-
lætis. En honum gramdist óhrein-
lyndi, og þá mest, ef hann varð
þess var hjá sjálfstæðismönnum.
Þegar honum fannst mjölið í poka-
horninu ekki hreint hringdi hann
gjaman. Þá var meiri nauðsyn en
ella að bijóta málin til mergjar.
Svo sem Jónas átti kyn til hafði
hann unun af hvers kyns þjóðlegum
fróðleik og sögu. Umræðuefni dags-
ins voru oft tengd eða skýrð með
sögulegum skírskotunum. í því vom
ekki síst fólgin hyggindi hans og
víðsýni.
Það er gæfa að hafa átt Jónas
Rafnar að. Sár söknuður er í hjört-
um okkar allra og þá ekki síst
barnabamanna hans. Én minningin
um góðan dreng græðir þau sár og
gefur þeim veganesti skyldurækni
og heiðarleika.
Þorsteinn Pálsson.
Vinur minn, Jónas G. Rafnar, er
til moldar borinn í dag. Með honum
er mikill öðlingur að velli lagður.
Hann fæddist á Akureyri, en ólst
upp á Kristnesi frá 9 ára aldri, eft-
ir að faðir hans varð yfirlæknir
þar, en því starfí gegndi hann um
30 ára skeið. Móðir hans var Ingi-
björg Bjarnadóttir, prófasts á Stein-
nesi, Pálssonar og var heimili þeirra
hjóna annálað menningarheimili.
Eftir Jónas Rafnar yfírlækni
liggur mikið safn af þjóðlegum fróð-
leik; hann var ásamt Þorsteini M.
Jónssyni ritstjóri og útgefandi að
Grímu og íslenskum þjóðsögum
Ólafs Davíðssonar, með Gísla Jóns-
syni ritstjóri Nýrra kvöldvakna og
skrifaði Eyfirskar sagnir, svo að
nokkuð sé nefnt. Faðir hans var
séra Jónas Jónasson frá Hrafnagili,
hinn mikli fræðimaður, sem kunn-
ástur er af öndvegisriti sínu íslensk-
um þjóðháttum. Hann var kvæntur
Þórunni Stefánsdóttur, bónda í
Hlöðutúni í Stafholtstungum Pét-
urssonar Ottesen.
Jónas G. Rafnar hafði frá unga
aldri brennandi áhuga á stjórnmál-
um og féll lífsskoðun hans saman
við sjálfstæðisstefnuna eins og hún
var skýrgreind í öndverðu; „að
vinna í innanlandsmálum að víð-
sýnni og þjóðlegri umbótastefnu á
grundvelli einstaklingsfrelsis og at-
vinnufrelsis með hagsmuni allra
stétta fyrir augum". Þeir Magnús
Jónsson voru samstúdentar frá MA
1940, luku báðir lögfræðiprófi 1946
og fluttust norður til Akureyrar.
Magnús tók við ritstjórn íslendings,
en Jónas opnaði lögfræðiskrifstofu,
sem hann rak með öðrum störfum
til 1962. Þeim skólabræðrunum
fylgdu nýir og ferskir straumar, og
átti samstarf þeirra í þjóðmálabar-
áttunni eftir að verða langt og
gifturíkt, enda ræktu þeir það af
vináttu og trausti.
Þegar ljóst var að Sigurður E.
Hlíðar, yfirdýralæknir, gaf ekki
kost á sér til endurkjörs fyrir Akúr-
eyringa árið 1949, kom engum á
óvart, að Jónas skyldi valinn til
framboðs fyrir Sjálfstæðisflokkinn.
Á þessum tíma, blómaskeiði
hafta og fjárfestingarleyfa, voru
tök Framsóknarflokksins og sam-
vinnuhreyfingarinnar mjög sterk á
atvinnulífinu á Akureyri, svo að
ýmsir þóttust sjá það fyrir, að hin-
um unga frambjóðanda yrði örðug
glíman við dr. Kristin Guðmunds-
son, sem var vinsæll og vel látinn
á Akureyri. En Jónas stóðst eld-
raunina. Hannn sigraði glæsilega,
tvöfaldaði atkvæðamuninn við