Morgunblaðið - 21.02.1995, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
ÞRIÐJUDAGUR 21. FEBRÚAR 1995 41
Framsókn og lék sama leikinn 1953
svo að þá munaði rúmum 500 at-
kvæðum á flokkunum. Var það
raunar jafnan svo, að Jónas naut
mikils kjörfylgis á Akureyri.
Eins og ég vék að áður, voru það
meiriháttar pólitísk tíðindi, þegar
þeir Magnús settust að á Akureyri
ungir lögfræðingar. Atvinnulífið
var fest í viðjar hafta, en enginn
leikur að greiða úr þeim flækjum,
sem það ástand skapaði. Það kom
oftar en ekki í hlut Jónasar að ann-
ast það fyrir þá einstaklinga, sem
þá létu að sér kveða eða vildu hefja
atvinnurekstur á Akureyri. Honum
varð vel ágengt, enda vinnubrögð
hans skipulögð, undirbúningur
mála óvenju vandaður og vel fylgt
eftir.
í stuttri minningargrein er stikl-
að á stóru. Ég nefni sérstaklega til
sögunnar aðdraganda og undirbún-
ing löggjafarinnar að Laxá II og
Laxá III, en allan sinn þingmanns-
feril beitti Jónas sér sérstaklega á
sviði orku- og iðnaðarmála.
í bók Matthíasar Johannessens
um Ólaf Thors segir Jónas með
skemmtilegum og eftirminnilegum
hætti frá því, þegar þeir Helgi Páls-
son gengu á fund Ólafs þeirra er-
inda að knýja fram leyfi og fjár-
magn til þess að Útgerðarfélag
Akureyringa mætti reisa hrað-
frystihús. Þetta var 1954, en fram
til þessa háfði verið siglt með afl-
ann, hann saltaður eða hertur.
Málið gekk fram, þótt ekki væri
það auðsótt.
Enn kom Jónas við sögu ÚA á
úrslitastundu. 1958 var rekstur
þess í rauninni kominn í þrot. Innan
vinstri meirihlutans í bæjarstjórn
Akureyrar var vilji fyrir því að leysa
félagið upp og breyta því í bæjarút-
gerð, en á síðustu stundu náðu þeir
Jónas og Jakob Frímannsson, kaup-
félagsstjóri, samkomulagi um að
endurreisa það á sama grunni.
Andrés Pétursson og Gísli Konráðs-
son urðu forstjórar. Þetta var mikið
giftuspor. Með því að útgerðarfé-
lagið var áfram hlutafélag hélt það
því fjárhagslega og stjórnskipulega
sjálfstæði sem því var nauðsynlegt
til að verða burðarás í atvinnulífi
Akureyringa.
Jónas naut mikils persónulegs
fylgis og rakti það sig aftur til
fyrstu þingmannsára hans. Hann
þekkti bæjarlífið út í hörgul og var
mikið til hans leitað. Hann setti sig
vel inn í mál, fór hvorki í mann-
greinarálit né mat menn eftir
stjómmálaskoðunum, en vildi
bregðast vel við erindum þeirra og
gerði þeim jafnan grein fyrir, að í
því fælist ekki skuldbinding fyrir-
fram um erindislok.
Þingmannsstörf létu Jónasi vel.
Eins og ég vék að áður undirbjó
hann mál sín vel og fylgdi þeim
fast eftir. Hann hafði traust og vin-
áttu samheija sinna sem og póli-
tískra andstæðinga. Hann var for-
maður fjárveitinganefndar 1963-64
og var á orði haft, hversu gott sam-
starf og mikið tillit hann tók til
minnihlutans í því erfiða og eril-
sama starfi. Hann var forseti Efri
deildar 1967-1971 og fórst honum
það vel úr hendi eins og vænta
mátti.
Jónas tók við starfi bankastjóra
Útvegsbanka íslands 1963 og lét
honum það vel vegna staðgóðrar
þekkingar sinnar á atvinnumálum
og landshögum.
Ég kynntist Jónasi náið, er ég
gerðist erindreki Sjálfstæðisflokks-
ins nyrðra og urðu mér kynnin af
honum, sem brátt snerust upp í
vináttu, lærdómsrík og holl.
Ég kunni vel að meta persónuleg-
an húmor hans og fann fljótt, að
hann var í senn mannfróður og
mannglöggur og ráðhollur ef til
hans var leitað. Hann hafði næma
tilfinningu fyrir pólitískum straum-
um og átti létt með að skilja í sund-
ur aðalatriði og aukaatriði.
Ég mun jafnan minnast hans
fyrir þá innri hlýju, sem frá honum
stafaði, og þann stuðning, persónu-
legan og pólitískan, sem hann hefur
veitt mér.
Það var Jónasi mikið gæfuspor,
er hann kvæntist Aðalheiði Bjarna-
dóttur. Þau áttu fallegt og rausnar-
legt heimili og bjuggu við mikið
bamalán, dætumar sínar þijár og
fjölskyldur þeirra.
Nú er þungur harmur kveðinn
að þeim ranni. Hugur minn er hjá
þeim, hjá þér Aðalaheiður og fjöl-
skyldu þinni, þegar ég skrifa þessar
línur, sem bera samúðarkveðjur frá
okkur hjónum, Kristrúnu og mér.
Drottinn blessi minningu Jónasar
G. Rafnar.
Halldór Blöndal.
Það er eigi auðvelt að fara að-
eins fáum orðum um Jónas G.
Rafnar eftir löng og náin kynni,
sem höfðu staðið í áratugi.
Þótt við væmm skólabræður
einn vetur í Menntaskólanum á
Akureyri 1939 til 1940 kynntumst
við ekki þá, sem von var, ég í fyrsta
bekk en hann í sjötta bekk ásamt
Bjarna, bróður sínum, sem var
nokkru yngri. En kynni okkar urðu
meiri og betri síðar, er kynni okkar
Þómnnar, systur hans, urðu náin,
en við Þórann vomm bekkjarsystk-
in allan skólann, sex vetur.
Eftir það naut ég vináttu Jónas-
ar og eigi síður hinnar ágætu konu
hans, Aðalheiðar. Vorum við Þór-
unn tíðir gestir á heimili þeirra
hjóna, ekki aðeins á hátíðum og
við önnur hátíðleg tækifæri, heldur
oftsinnis ella og nutum jafnan alúð-
ar þéirra og þeirrar einstöku, hóf-
legu rausnar og gestrisni, sem ríkti
jafnan, og heimilið var rómað fyr-
ir. Börnum okkar var þar jafnan
tekið með sömu alúð og ástríki.
Og yngri sonur okkar gat gengið
þar um dyr sem á eigin heimili
seinustu námsár sín, eftir að móðir
hans lézt, þegar hann var sautján
ára gamall.
Jónas lifði alla tíð annasömu lífi
og verður ævistarf hans ekki rakið
hér. Þó langar mig að geta þess,
að þegar hann fór í framboð fyrir
Sjálfstæðisflokkinn ungur að árum,
tel ég að hann hafi fremur kosið
að bjóða sig fram í Eyjafirði, án
öraggs þingsætis, en á Akureyri,
enda jafnvel talið sig of ungan til
að takast á hendur svo ábyrgðar-
mikið og vandasamt starf og gjam-
an viljað bíða betri tíma, ef tæki-
færi gæfist. — Þótt Jónas væri
fæddur á Akureyri, fluttist hann
sjö ára gamall með foreldrum sín-
um og systkinum í Kristnes þar sem
faðir hans tók við embætti yfir-
læknis á berklahælinu þar 1. nóv.
1927. Minntist Jónas oft með mik-
illi hlýju bernsku- og æskuáranna
þar „frammi í Firði“.
Jónas Rafnar læknir var tíðum
sóttur til sjúkra í Eyjafirði eftir að
hann fluttist í Kristnes og fóru
synir hans oft með honum í slíkar
ferðir. Komu þeir feðgar í þessum
ferðum á næstum hvern bæ í sveit-
inni og kynntust þá þegar búendum
þar og heimilum þeirra. Var Jónas
eldri eftirsóttur í þessi störf, enda
öllum háttum kunnugur, sonur sr.
Jónasar á Hrafnagili, sem einnig
lagði stund á lækningar svo sem
faðir hans Jónas Jónsson, bóndi á
Úlfá; en Vilmundur Jónsson, land-
læknir, taldi þá feðga báða vel
lærða lækna í læknatali sínu, þótt
sjálfmenntaðir væru.
Jónas G. Rafnar var óvenjulega
ráðhollur maður. Eftir að hann
hætti annasömum embættisstörf-
um, leituðu margir ráða hans; var
ég einn þeirra í miklum vanda
staddur, þótt málið jjnerti þó ekki
eigin hag. Hann var ótrúlega fljót-
ur að átta sig á flóknu vandamáli
og gaf síðan ráð sem dugðu. Gerði
hann það skýrt og skilmerkilega í
fáum orðum, án málalenginga.
Verður þetta mér ætið minnisstætt
og þykist ég vita að margir eiga
svipaðar minningar.
Þótt Jónas væri nokkuð við aldur
er hann lézt, kom skyndilegt andlát
hans í opna skjöldu og er hans
sárt saknað af öllum, skyldum og
óskyldum, sem hann þekktu.
Ég færi Aðalheiði, konu hans,
dætrum og tengdasonum og öðrum
vandamönnum einlægar samúðar-
kveðjur mínar og barna minna og
tengdabarna.
Ingimar Einarsson.
Kveðja frá
Sjálfstæðisflokknum
Það vakti þjóðarathygli þegar
Jónas G. Rafnar var til þess valinn
af Sjálfstæðisflokknum, 29 ára
gamall, að etja kappi við heiðurs-
manninn Kristin Guðmundsson, síð-
ar utanríkisráðherra, í alþingis-
kosningunum á Akureyri 1949 og
sigraði með glæsibrag. Frá þeim
tíma var hann óumdeildur foringi
sjálfstæðismanna á Akureyri og
ásamt vini sínum og skólabróður,
Magnúsi Jónssyni frá Mel, einnig í
Norðurlandskjördæmi eystra eftir
að sú kjördæmaskipan komst á.
Stjómmálastefna, hversu góð sem
hún er, nær ekki fram að ganga
án forystumanna sem vilja beijast
fyrir henni og færa fórnir ef þarf.
Jónas G. Rafnar varði megin hluta
ævistarfs síns í baráttu fyrir Sjálf-
stæðisflokkinn og árangurinn varð
öllum ljós. Mikið kjörfylgi h'ans og
flokksins á Akureyri var mönnum
oft undranarefni vegna þeirrar yfir-
burða aðstöðu sem höfuðandstæð-
ingurinn hafði þar á bæ. Enginn
vafí er á því að starf Jónasar og
persóna hans réð miklu um þetta.
Það er gæfa góðum málstað að eiga
slíka menn.
Jónas G. Rafnar reyndist ekki
einungis ungur efnilegur maður
með glæsilega byijun á stjórnmála-
ferli sínum. Sjálfstæðisflokkurinn
valdi hann til margvíslegra ábyrgð-
arstarfa. bæði á Alþingi og utan
þess-, sem hann rækti með mikilli
prýði um langt árabil. Þau verða
ekki rakin hér en í nafni Sjálfstæð-
isflokksins færi ég honum að leiðar-
lokum þakkir fyrir langt og giftu-
samlegt ævistarf í þágu flokks og
þjóðar. Við hlið Jónasar í stjórn-
málabaráttunni og öðru starfi stóð
eiginkona hans, Aðalheiður, og
saman eignuðust þau sterka og
samhenta fjölskyldu. Þeim og öðr-
um aðstandendum flyt ég innilegar
samúðarkveðjur.
Davíð Oddsson.
Horfinn ertu hollvin
hljótt um þína sali,
kvað Matthías Jochumsson í erfí-
ljóðum sínum um góðan vin sinn.
Mér kom hinsta kveðja þjóðskálds-
ins í hug, við fregnina um andlát
Jónasar G. Rafnar fv. alþingis-
manns og bankastjóra. Mig setti
hljóðan. Fyrir hátt á 6. áratug urð-
um við bekkjarbræður í Mennta-
skólanum á Akureyri. Segja má,
að síðan hafi leiðir okkar og Bjarna
bróður hans legið saman, þó að
skipt væri um skóla og ævistörfin
mörkuðu okkur sinn vettvang á
sviði þjóðlífsins. Við vorum sem
fóstbræður bekkjar og skóla, lífs-
skoðun okkar og hin eilífu sannindi
treystu vináttuböndin. Þetta fann
ég í hvert skipti sem fundum okkar
bar saman. Hann var hlýr persónu-
leiki og vinur vina sinna.
Það, sem einna fyrst vakti at-
hygli mína á þessum horfna hollvin,
var athygli sú, sem Sigurður skóla-
meistari beindi að íslenskukunnáttu
og stílgerð Jónasar. Það var nánast
hvenær, sem tækifæri gafst, sem
skólameistari fór viðurkenningar-
orðum um, hve Jónas væri ritsnjall
og hefði mikið vald á íslenskri
tungu, blæfegurð og orðavali. Hve-
nær, sem Jónas stakk niður penna,
og lét orð frá sér fara á ritvellinum,
þá tók ég eftir hve þetta kom skýrt
í ljós.
Jónas Rafnar var áhugasamur
um heill og velferð íslenskrar menn-
ingar. Sögu þjóðarinnar og trú feðr-
anna lét hann sig miklu varða. Vel
var mér kunnugt um trúaráhuga
hans. Hann var til kominn af hjart-
ans einlægni. Hugur hans var fang-
inn af æðstu rökum tilverunnar, af
því tilefni var hann vel heima í Bibl-
íunni og las hana spjaldanna milli.
Hann gerði það, sem er óbrigðult
merki trúarinnar, að setja allt traust
sitt á Meistara sinn og Drottinn.
Hann var lítt fyrir það gefinn að
trana sér fram eða upphefja sjálfan
sig. Því var hann hlédrægur, en
hæfíleikar hans ótvíræðir.
Þessi fáeinu orð eiga ekki að
vera annað en hinsta kveðja til
hollvinar, með sérstakri samúðar-
kveðju frá okkur Sólveigu konu
minni til Aðalheiðar Bjarnadóttur
Rafnar, eiginkonu hans, dætra
þeirra, tengdasona, Bjarna bróður
hans og fjölskyldu.
Jónas er horfinn, dáinn — æðr-
umst samt ekki, þetta er leiðin líkt
og trúmaðurinn mikli og þjóðskáld-
ið lýsti burtför okkar af þessum
heimi:
Til Guðs, til Guðs, er kallið knýr
hvað kemur dufti við að mögla
þegar Drottinn dýr
sín dýrðar opnar hlið.
Pétur Sigurgeirsson.
Jónas G. Rafnar erfði ýmsa hina
bestu eðliskosti úr báðum ættum.
Hann var vitur maður og góðgjarn,
höfðinglyndur án þótta, fríður og
fyrirmannlegur. Hann var fróð-
leiksfús og námgjarn, vandvirkur
og duglegur. Gat jafnvel verið
vinnuþjarkur, ef á lá. Hann var kím-
inn og gamansamur, umtalsgóður
og lastvar. Hann var baráttumaður
án þess að vera bardagamaður.
Hann lagði embætti sitt og frama
óhvikull undir, þegar um stór fram-
faramál umbjóðenda hans var að
tefla. Hvort heldur í málflutningi
laga eða stjórnmála undirbjó hann
hvaðeina vandlega og snyrtilega.
Hann fór aldrei flaumósa né ras-
andi.
Hann var umhyggjusamur og
hjálpfús, og stundum bjargaði hann
frá stórvandræðum mönnum sem í
andvaraleysi sínu vissu ekki sjálflr
að hætta steðjaði að þeim. Hann
var fyrirgreiðslumaður af besta
tagi, greiddi fyrir framgangi stór-
mála og greiddi úr vandræðum
fólks.
Jónas Rafnar var klassískur í
vali hugðarefna og í framsetningu,
í senn alþjóðlegur og þjóðlegur,
sögumaður mikill. Hann kunni að
meta fornskáld, svo sem Quintum
Horatium Flaccum, sem sumir
nefna Hóras. Hann kunni vísu þá
er Grímur Thomsen hafði stælt eft-
ir Horatio:
Vammlausum hal og vítalausum fleina
vant er ei, boglist þarf hann ei að reyna,
banvænum þarf hann oddum eiturskeyta
aldrei að beita.
Þannig var Jónas sjálfur og kom
aldrei til geðs né gerðar að gjalda
að líku, þó að ratatoskar færu með
rógsmál og öfundarorð. Svar hans
var það eitt að vinna vel og mæla
ekki æðru.
Jónas Rafnar var maður tryggur
í lund og ákaflega hlýr. Hann var
orðheldinn og fastlyndur. Hann fór
ekki að hrossakaupum, en samn-
ingamaður góður, þegar þess þurfti,
fundvís á færar leiðir og viðunandi
úrræði, gæddur miklum diplómat-
ískum hæfíleikum, og reyndist
mönnum svo, að hafði traust þeirra.
Hann reifst aldrei né skammaðist,
en rökræddi af háttvísi, raunar
meiri rithöfundur en ræðuskörung-
ur. Barátta hans var ekki barátt-
unnar vegna, ekki leikur eða íþrótt,
heldur aðferð til að koma góðum
málum fram og fólki til liðsemdar.
Honum varð í mörgum málum mjög
vel ágengt. Hann vann oft stóra
sigra, og þá sjaldan hann féll, hélt
hann þó velli eins og Bijánn kon-
ungur. Hann var hvorki valdgráð-
ugur né metorðagjam, en lagði sig
allan fram um farsællega lausn
þeirra mála sem honum var til trú-
að, og þau vora mörg. Hann átti
stóran hóp fylgismanna, og fáum
foringjum hef ég fylgt ánægðari
og þakklátari.
Jónas Rafnar var eðliskurteis og
einkar geðfelldur í viðkynningu.
Hann hafði hveiju sinni hreinan
skjöld, var vammlaus og vítalaus á
máli Hórasar og Gríms. Slíkra
manna er gott að minnast að leiðar-
lokum þeirra hér. Slíkir menn lifa
í þakklátri minningu þeirra sem
kynntust þeim og þá auðvitað helst
og mest í minningu ástvina sinna.
Mér verður hugsað til glæsileika
og mannkosta þeirra Aðalheiðar og
Jónasar.
Jónas Rafnar var maður ræktar-
samur og trölltryggur, ákaflega
mikill Eyfírðingur. Það fipaði hann
þó engan veginn í að vinna að stór-
málum sem komu öllum íslending-
um að gagni. Þótt hann hverfí af
sjónarsviði okkar, lifír hann áfram
á sinn hátt í vitund okkar, og í
sögunni af verkum sínum, og í niðj-
um sínum ágætum.
Það hlýtur að vera gott að sofna
burt óhrörnaður, með góða sam-
visku, og hafa hvers manns virð-
ingu, og þökk og góðvilja óteljandi
manna.
Gísli Jónsson.
Allört tekur nú að grisjast skógur
gamalla vina og samferðamanna
og örar með hveiju árinu, eins og
ef til vill er við að búast, eftir því
sem aldursárunum fjölgar. Nú síð-
ast féll sá meiður, er staðið hefír
af sér margan storminn um ævina,
keikur, limfagur og laufskrúðugur,
þótt staðið hafí áveðurs lengst af,
- styrkur og stæltur stofn í vind-
gnauði stjórnmála- og félagslífs.
Hjartahlýr drengskaparmaður, Jón-
as G. Rafnar, er horfinn af sviðinu,
en lætur eftir fagra minningu í^-
hugum vina sinna.
Kynni okkar hófust á æskuárum
beggja. Jónas læknir, faðir hans,
stundaði mig kirtlaveikan og rúm-
lægan sjö vetra snáða heilan vetur,
kom til mín tvisvar í viku framan
úr Kristnesi, hveiju sem viðraði, og
taldi í okkur kjark og bjartsýni,
sagði okkur sögur af skrýtnum
körlum og kerlingum og fór með
margan skemmtilegan fróðleik.
Þegar hann var spurður um vorið,
eftir að kirtlakranginn tók að hress-
ast, hvað foreldrar mínir skulduðu
honum, var svarið hálffeimnislegt:
„Ætli það séu ekki einar átta krón-
ur.“
Þessar sjúkravitjanir leiddu til
góðra kynna og ævilangrar vináttu
milli heimilanna. Þegar þeir synir
Jónasar læknis og Ingibjargar voru
orðnir nemendur í Menntaskólanum
á Akureyri og vantaði hentugt hús-
næði í kaupstaðnum, var það for-
eldram mínum mikil gleði að geta
launað að nokkru gamlar velgjörðir
með því að hýsa þá bræður, Jónas
og Bjarna. Þeir voru afburða kapp-
samir og reglusamir við námið,
vandvirkir og skylduræknir. Þessir
eiginleikar, sem þeir tömdu sér
ungir, entust þeim og dugðu vel
síðar í vandasömum ævistörfum.
Þeir voru bekkjarbræður og miklir
og nánir félagar, þó að þeir væru
ekki að öllu líkir að skapgerð, Bjarni
kátur og léttur í skapi, en Jónas
Minnismerki úr steini
Steinn er kjörið efni í allskonar minnismerki. Veitum
alla faglega ráðgjöf varðandi hverskonar minnismerki.
Áralöng reynsla
HS. HELGASON HF
STEINSMIÐJA