Morgunblaðið - 21.02.1995, Blaðsíða 42

42 ÞRIÐJUDAGUR 21. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
JONAS G. RAFNAR
öllu hæglátari og stillilegri, þó að
hann gæti líka verið gamansamur.
Báðir voru ljúfmannlegir í um-
gengni, elskulegir í viðkynningu og
traustir í reynd.
Stundum áttu þeir til að hvíla sig
á lestrinum með því að taka eina
bröndótta, enda ungum piltum
heilsufarsleg nauðsyn að neyta lík-
amlegra krafta og svitna við átök
endrum og sinnum, þegar setið var
yfír námsbókum frá morgni til
kvölds. Þegar móður minni þótti
orðið nóg um harkið, birtist hún
stundum í herbergisdyrunum með
epli eða appelsínu, og datt þá allt
í dúnalogn, piltar struku svitann
af enninu, blésu mæðinni og hlógu
dátt. Svo var tekið til við latínuna
aftur af endumýjuðum krafti.
Jónas hringdi til okkar hjóna nú
um jólaleytið og rifjaði þá upp
ýmsar minningar frá þessum árum.
Þar á meðal minntist hann á þessa
snjöllu friðargæslu móður minnar
og lét í ljós þá von, að jafn vel
mætti takast sáttaviðleitni friðar-
afla nú á dögum milli stétta og
þjóða. Hér var þó ólíku saman að
jafna, annars vegar hagsmunatog-
streitu eða aldalangri óvild, en í
dæmi þeirra bræðra einungis eðli-
legri áreynsluþörf æskumanna í leik
og sönnu bróðemi. - Þetta var í
síðasta sinn, sem orð fóru á milli
okkar og Jónasar.
Jónas hélt jafnan tryggð og vin-
áttu við foreldra mína, sýndi þeim
sonarlega góðvild og ræktarsemi í
smáu og stóm og kvaddi þau við
leiðarlok með fögmm og hlýlegum
eftirmælum. Allt þetta er mér nú
ljúft að þakka.
Aðalheiður og Jónas höfðu átt
heima hér á Akureyri í eitt ár, þeg-
ar við Ellen settumst hér að. Tók-
ust þá fljótlega ný kynni með fjöl-
skyldunum, og konur okkar voru
r^aman í saumaklúbbi í mörg ár. í
honum vora flestar konumar að-
fluttar til Akureyrar, þeirra á með-
al Bergljót, kona Bjama. En þar
kom, að þau Jónas og Aðalheiður
fluttust búferlum til Reykjavíkur.
Eftir það fór fundum fækkandi. En
vináttan hélst hin sama milli okkar,
og alltaf var gott að hittast og rifja
upp liðna daga.
Nú, þegar vegir skilja um sinn,
skulu Jónasi G. Rafnar þökkuð góð
kynni og löng vinátta, um leið og
við Ellen sendum Aðalheiði, dætmm
þeirra Jónasar og fjölskyldum
þeirra svo og Bjama og Bergljótu
hjartanlegar samúðarkveðjur.
Blessuð sé minning góðs drengs.
Sverrir Pálsson.
Vinur minn Jónas G. Rafnar er
allur. Hann kvaddi þennan heim
hægt og hljótt. Dagsverkinu er lok-
ið og þá gengið til náða.
Við fráfall Jónasar G. Rafnar
hverfur hugur minn aftur í tímann
til haustkosninganna 1949. Ungur
glæsilegur lögfræðingur var kosinn
alþingismaður Akureyrar. Að vísu
mun það ekki hafa komið þeim sem
best þekktu á óvart, svo sterkar
vom þær rætur sem Jónas var
sprottinn af.
Á vettvangi ungra sjálfstæðis-
manna kynntist ég síðan hinum
unga alþingismanni og enn betur
eftir að við urðum samstarfsmenn
á Alþingi. Náið samstarf okkar þar
leiddi til vináttu okkar og mátti ég
þá margt af Jónasi læra, sem ég
er þakklátur fyrir.
ERFIDRYKKJUR
J I _ I Krossar
TTT áleiði
I vioaHit og máloSir
Mismunanai mynslur, vönduð vinna.
Slml 91-35929 og 35735
Jónas G. Rafnar var traustur og
heilsteyptur maður. Hann var ósér-
hlífínn og ávallt fús til að leysa
aðsteðjandi vandamál. Honum vom
líka falin fjölmörg og erfíð verkefni
sem hann skilaði af sér af vand-
virkni og samviskusemi.
En vinur minn Jónas var ekki
einn frekar en við hinir. Með honum
stóð sem traustasti ráðgjafínn
elskuleg eiginkona hans, Aðalheið-
ur Bjamadóttir hjúkmnarkona, og
kunni hann það vel að meta.
í vinahópi Jónasar verður hans
saknað. Ég kveð hann með þakk-
læti og bið honum blessunar Guðs.
Aðalheiði og fjölskyldu þeirra send-
um við Sigrún samúðarkveðjur.
Matthías Á. Mathiesen.
Með Jónasi G. Rafnar er fallinn
frá einn þeirra manna sem ég hef
mest metið á lífsleiðinni. í ár era
liðnir sex tugir ára frá því að leið-
ir okkar lágu saman. Það gerðist
í 2. bekk Menntaskólans á Akur-
eyri. Við vomm átta nemendur í
húsnæði og fæði hjá heiðurskon-
unni Rannveigu Bjamadóttur sem
lengi stundaði greiðasölu og hótel-
rekstur við góðan orðstír og þá á
Eyrarlandsvegi skammt frá skólan-
um. Húsnæðið þætti okkur ekki
nú til dags láta mikið yfír sér, fjög-
ur smáherbergi undir súð. Þröngt
var því setinn bekkurinn. En liðið
var einvala og það fór vel um okk-
ur. Þessi litla heimavist laut sínum
lögmálum. Námsskyldurnar vora
hafðar í heiðri en tilveran var miklu
meira. Áhugamálin vom um flest
sem á mannshugann leitar. Sér-
staklega var þjóðmálaumræðan
áleitin. Það vom ekki endilega
dægurmálin heldur miklu fremur
gmndvallarstefnur í stjórnmálum,
kenningar og heimspekilegar hug-
myndir. Ræður að líkum að hark
og háreisti vildi oft fylgja umræð-
unni því að skoðanir voru allajafnan
jafn margar og tala viðstaddra. En
ekki gekk þetta lengra en svo að
menn vom í húsum hæfír. Samt
sem áður þótti okkur Jónasi vissara
að setja reglur um hegðun manna
í þessu samfélagi okkar. Og enn á
ég í fómm mínum þessa lagasmíð
með formlegri undirskrift okkar
beggja.
Þannig tengdumst við Jónas
strax sérstökum böndum. Og það
leið ekki á löngu þar til hann tók
mig með þeim Bjarna bróður sínum
fram að Kristnesi í heimsókn yfír
helgi. Mér þótti áhrifaríkt að sjá
híbýli og heimilisbrag yfírlæknisins
Jónasar Rafnar og konu hans Ingi-
bjargar Bjarnadóttur þar sem og
brá fyrir lítilli dömu, Þórunni dótt-
urinni á heimilinu. Hefír mér alltaf
fundist að sonurinn Jónas hafí
dregið mikinn dám af föðurhúsum
svo sem nærri má geta.
Þessi fyrstu kynni okkar Jónasar
leiddu til vináttu sem staðið hefur
alla tíð síðan. Margt hefír drifið á
dagana og samskipti okkar verið
með margvíslegum hætti í blíðu og
stríðu. En aldrei hefír neitt hent
sem veikt hefír þau bönd sem í
upphafí vom knýtt. Þau hafa þvert
á móti styrkst með hverju árinu.
Það átti fyrir okkur að liggja að
hafa náið samstarf um langt skeið
þegar við áttum báðir setu á Al-
þingi og voram báðir starfsmenn
flokks okkar. Þá fylgdist ég náið
með störfum Jónasar sem alþingis-
manns og sambandi hans og sam-
skiptum við kjördæmi sitt og kjós-
endur. Honum var eðlilegt að um-
gangast fólk. Meðfædd ljúf-
mennska og háttprýði greiddi hon-
um leiðina að hug og hjarta. Hann
vildi hvers manns vanda leysa og
án tillits til flokksmerkinga ef svo
bar undir. Hann vann sér traust
og trúnað með skeleggri málafylgju
og forusta hans í stjórnmálabarátt-
unni var óbrigðul. Það gat ekki
farið hjá því að slíkt látbragð bæri
ávöxt. Og árangurinn sýndi sig í
öflugu kjörfylgi Sjálfstæðisflokks-
ins á Akureyri og síðan í Norður-
landskjördæmi eystra þar sem
MINNINGAR
hann var í traustri samvinnu við
Magnús frá Mel.
Á Alþingi, þar sem hann sat á
þriðja áratug, var Jónas alla tíð í
fremstu röð þingmanna. Kom þar
til víðtæk þekking hans á þeim
mörgu málefnum sem hann lét til
sín taka ásamt gjörhygli og dóm-
greind sem hann var ríkulega
gæddur. Framgangan bar vott um
höfðingsskap og reisn og ekki síst
þegar hann sat í forsetastóli.
Ræðustíll has var ekki haldinn til-
burðum til áreitni og bægslagangs.
Hann setti fram mál sitt vafninga-
laust skýrt og skorinort og hélt sig
við aðalatriði. Það var hlustað á
hann og tekið mark á honum. Þess
vegna var hann áhrifamikill þing-
maður. Hann sá oft leiðir til úr-
lausnar í erfíðum vandamálum sem
aðrir komu ekki auga á. Hann var
maður sátta og málamiðlunar þar
sem því varð komið við. Samt var
hann enginn veifískati. Þegar hann
hafði að vandlega athuguðu máli
komist að niðurstöðu gat hann
haldið fast við skoðun sína og bar-
ist fyrir henni af djörfung hver sem
í hlut átti. Hann gat átt mótstöðu-
menn en fjandmenn átti hann ekki.
Hin eðlilega háttprýði naut sín á
Alþingi sem í öðmm störfum hans.
Þegar Jónas var á miðjum aldri
var hann til þess kvaddur að tak-
ast á hendur starf sem þurfti að
vanda sérstaklega til. Hann hætti
þingmennsku og gerðist banka-
stjóri Útvegsbanka Islands. Það var
ekki vandalaust að stýra þeirri
bankastofnun um þær mundir. En
meðan Jónasar naut þar við sýndu
sig í verki þeir hæfileikar og kostir
sem hann voru svo ríkulega búnir.
Svo var raunar hvar sem Jónas kom
við sögu. Á langri ævi hlóðust á
hann margs konar ábyrðgarstörf.
Hann átti sæti í mörgum stjórnum,
ráðum og nefndum. Samt var hann
ekki haldinn neinni söfnunargleði
fyrir slíkum stöðum og vegtyllum.
En hann einfaldlega naut þess
trausts að þetta varð ekki umflúið.
Nú þegar Jónas G. Rafnar er
allur er margt sem leitar á hug-
ann. Það leið aldrei langur tími svo
að við ræddum ekki saman og síð-
ast tveim dögum áður en hann
andaðist. Við ræddum þá eins og
svo oft áður um landsins gagn og
nauðsynjar, lífið og tilveruna, bæk-
ur og menn. Hann var fróður vel
og víðlesinn. Og þegar alvömgefnin
var ívafin næmu skopskyni hans
og kímni var gaman að lifa.
Að leiðarlokum hef ég vini mín-
um mikið að þakka. Það er nú skarð
fyrir skildi. Ég sakna vinfesti og
drengskapar sem aldrei brást. En
mest hefir að sakna Aðalheiður hin
mikilhæfa eiginkona og dætumar
þrjár, Hálldóra, Ingibjörg og Ásdís.
Þeim og fjölskyldunni allri er vottuð
dýpsta samúð.
Þorv. Garðar Kristjánsson.
Góðs manns er að minnast, þegar
Jónas G. Rafnar er allur. Hann átti
jafnan vinsældum að fagna vegna
mannkosta sinna.
Ekkl áttum við Jónas pólitíska
samleið í þeim skilningi, að við fyllt-
um sama stjómmálaflokk né heldur
að við væmm nokkm sinni sam-
starfsmenn í ríkisstjórn eða um rík-
isstjórn meðan við vorum samtímis
virkir í pólitík, það var nú eitthvað
annað. Hins vegar áttum við á þann
hátt samleið í stjómmálum, að við
vomm samþingsmenn í Norður-
landskjördæmi eystra um tíu ára
skeið, 1961-1971, eða þar til Jónas
hætti þingmennsku. Við vorum póli-
tískir andstæðingar, fulltrúar önd-
verðra fylkinga í sama kjördæmi
og gerði hvorugur gælur við flokk
hins.
Þrátt fyrir það vomm við sam-
verkamenn sem þingmenn kjör-
dæmisins og hlutum að eiga marg-
vísleg samskipti um kjördæmismál
auk annarra samskipta sem verða
með alþingismönnum og oftar en
ekki leiða til góðra kynna.
Þegar ég horfí um öxl og virði
fyrir mér sem í sjónhending ein-
staklinga í hópi samferðamanna á
genginni ævileið, sé ég Jónas Rafn-
ar fyrir mér sem einn hinna ágæt-
ustu manna í samstarfí og viðkynn-
ingu. Honum var margt það gefíð,
sem leiðir til góðs nábýlis, enda
réttsýnn og laus við smámunasemi,
en umfram allt hreinlyndur. Þessir
mannkostir vom meginstyrkur hans
sem sá vinsæli forystumaður Sjálf-
stæðisflokksins á Akureyri sem
hann var um langt skeið, þótt ætt
hans og uppruni, sjálf feðrafrægðin,
stuðlaði einnig að mannheill hans.
En eins og Jónas brást ekki trausti
pólitískra stuðningsmanna sinna og
stæði þannig undir vinsældum,
hygg ég að mörgum pólitískum
andstæðingi hans á þeirri tíð fari
sem mér að minnast hans fyrir
heilindin og virða hann fyrir það
að hafa verið svo heppinn í mála-
fylgju sem hann var án þess að
þurfa nokkru sinni á marglofaðri
stjórnmálaslægð að halda, hvað þá
fyrirferð stóryrðanna, sem ýmsum
nýtist til fræðgar eða drýgja aðrar
ámóta dáðir þingskömnganna.
Þrátt fyrir vinsældir sínar í kjör-
dæminu og það traust sem hann
hafði áunnið sér sem alþingismað-
ur, ákvað Jónas að hætta þing-
mennsku árið 1971, enda hafði
hann þá tekið við bankastjórastarfi
í Reykjavík og valdi þá milli starfa.
Mörgum kom þessi ráðabreytni á
óvart, en vafalaust hafa þar ráðið
ástæður, sem hann hefur talið
nokkm varða fyrir sig og ekki er
annarra að meta. Eftir það skildi
leiðir með okkur Jónasi frá því sem
verið hafði, enda starfsvettvangur
ólíkur úr því. En fyrir hin fornu
kynni okkar vil ég þakka, þau vom
góð.
Við Olöf Auður sendum frú Aðal-
heiði Rafnar og fjölskyldu hennar
hugheila samúðarkveðju.
Ingvar Gíslason.
Góður vinur er horfínn yfír móð-
una miklu. Jónas Rafnar, lögfræð-
ingur, fv. alþingismaður og banka-
stjóri, lést á heimili sínu sunnu-
dagskvöldið 12. febrúar á sjötug-
asta og fímmta aldursári. Þótt Jón-
as hafí átt við hjartasjúkdóm að
stríða undanfarin ár, sjúkdóm sem
fyrirvaralaust leggur menn að velli,
kom kallið óvænt.
Það var snemma árs 1975 sem
leiðir okkar Jónasar lágu fyrst sam-
an. Jónas var þá bankastjóri Út-
vegsbanka íslands en ég nýráðinn
útibússtjóri útibús bankans í Vest-
mannaeyjum. Uppbygging Eyj-
anna var nýhafin, eftir eyðilegg-
ingu jarðeldanna þar og mikið
reyndi á þátttöku Utvegsbankans
í henni. Staða bankans var ekki
sterk og reyndi því mikið á banka-
stjómina í þessu erfíða hlutskipti
hans. Þótt þáttur Viðlagasjóðs, sem
varð til við þessar hörmungar,
væri vissulega þýðingarmikill hefur
það jafnan gleymst hve stóran þátt
Útvegsbankinn átti í því að at-
hafnalífíð komst aftur fljótt af stað
og þar með mannlíf á staðnum.
Sagan mun síðar verða til vitnis
um þetta, en því miður varð þetta
þungur baggi fyrir bankann sem
ef til vill varð m.a. örlagavaldur
hans 1986.
Það er til merkis um hvern innri
mann Jónas hafði að geyma, að á
þessum árum hringdi hann reglu-
lega í mig til að stappa í mig stál-
inu. Ég var 28 ára gamall þegar
ég tók við þessu stærsta útibúi
bankans og Jónas skildi vel þá
erfiðleika sem við var að glíma.
Hann var sjálfur sjóaður í ólgusjó
lífsins eftir langa veru í stjórnmála-
baráttunni og í bankanum og vildi
miðla mér af þekkingu 'sinni og
sýna mér, ungum manninum, að
hann treysti mér fyrir þessari starf-
semi bankans. Hann fræddi mig
um daglega stöðu bankans, benti
mér á leiðir til að leysa mál og
fyllti mig baráttuanda. Hann hafði
sjálfur hafíð þingferil sinn ungur
að árum og skildi því vel þýðingu
þess, að yngri menn gætu leitað í
smiðju þeirra sem eldri voru og
reynsluna höfðu. Síðar, þegar ég
tók við stöðu bankastjóra bankans,
unnum við Jónas saman um hálfs
annars árs skeið eða þar til hann
lét af störfum og fór á eftirlaun.
Jónas Rafnar var seintekinn
maður. Fyrir ókunnuga virkaði
yfírborðið á tíðum hijúft, en við
nánari kynni kom í ljós að undir
yfirborðinu sló heitt og tilfinninga-
ríkt hjarta. Jónas var í eðli sínu
hlédrægur og hógvær maður og
ég held, að það erfíða starf sem
hann gegndi sem bankastjóri, hafí
oft og tíðum átþ illa við þennan
góða vin minn. Án þess að hafa
nokkurn tímann spurt hann að því
hafði ég stundum á tilfínningunni
að þetta starf hafi einfaldlega ekki
verið það sem hann hefði óskað
sér. Hið hrjúfa yfírborð hafí því
verið sú vörn sem hann í gegnum
tíðina myndaði til að standast það
álag sem á honum lá oft og tíðum.
Hann var mikill drengskaparmað-
ur, orðheldinn, víðsýnn og með
trausta dómgreind. Hann var mað-
ur sátta og þegar deilt var leið
Jónasi aldrei vel fyrr en niðurstaða
fékkst sem allir gátu sætt sig við.
Hann hafði mikinn metnað fyrir
hönd Útvegsbankans og honum
rannu til riíja þeir erfíðleikar sem
bankinn átti við að stríða þá rösk-
lega tvo áratugi sem hann stjórn-
aði honum.
Eftir að Jónas lét af störfum sem
bankastjóri héldum við áfram góðu
sambandi. Við ræddum gjarnan
stöðu þjóðfélagsmála líðandi stund-
ar og aldrei kom ég að tómum
kofanum hjá Jónasi. Þótt hann
hefði látið af störfum fylgdist hann
vel með og hafði sín áhrif með
góðum og heilbrigðum ráðlegging-
um þótt lítið hafi á því borið. Síðar
á lífsleiðinni treystust bönd okkar
Jónasar enn frekar með fjölskyldu-
tengslum, þegar dóttir mín og dótt-
ursonur hans gengu í hjónaband.
Þá kynntist ég fleiri hliðum á Jón-
asi, en ég hafði áður þekkt og kom
þá í ljós hin mikla barngæska hans
og umhyggja fyrir fjölskyldunni.
Þau hjón, hann og eiginkona hans,
Aðalheiður, bám hin ungu hjón og
unga dóttur þeirra á höndum sér,
þegar þau hófu búskap undir
vemdarvæng þeirra í húsi þeirra á
Háteigsvegi.
Að leiðarlokum þakka ég þessum
vini samvem okkar í þessu lífi. Á
vinskap okkar bar aldrei skugga.
Ég var þiggjandi en hann veitandi.
Þótt aldursmunur væri töluverður
á okkur og hann miðlaði af reynslu
lífsins var hógværð Jónasar slík
að aldrei hafði ég á tilfinningunni
annað en að þar ræddust við jafn-
ingjar þegar við ræddum saman. í
gegnum tíðina hef ég átt því láni
að fagna, að meðal traustustu vina
minna eru menn mér töluvert eldri,
menn sem þess vegna gætu verið
feður mínir, menn með ómetanlega
reynslu lífsins að miðla. Einn slíkur
er nú horfinn til hins eilífa aust-
urs. Ég óska honum velfarnaðar á
þeim leiðum sem hann á ófarnar.
Elsku Aðalheiður. Við Steinunn
sendum þér og fjölskyldu þinni inni-
legar samúðarkveðjur og biðjum
ykkur Guðs blessunar.
Halldór Guðbjarnason.
Jónas G. Rafnar frændi minn
varð bráðkvaddur á heimili sínu
aðfaranótt mánudagsins 13. febr-
úar sl. Hann sofnaði inn í eilífðina
en einmitt þannig hafði hann sjálfur
vonast til að fá að skilja við þennan
heim þegar þar að kæmi. Síðastlið-
ið haust fékk Jónas tvívegis að-
kenningu að hjartaslagi þannig að
honum og aðstandendum hans var
ljóst að kallið gæti komið hvenær
sem var.
Þegar pabbi hringdi til mín til
Helsinki og sagði mér frá andláti
Jónasar varð mér fyrst af öllu hugs-
að til þess hversu náin vinátta var
milli þeirra frændanna alla tíð. í
raun fannst mér þeir oft vera sem
bræður. Sem drengur dvaldi pabbi
langdvölum í Kristnesi hjá fjöl-
skyldu Jónasar og síðar unnu þeir
m.a. saman að bókaútgáfu í nokkur
ár og gáfu m.a. út síðustu útgáfuna
af íslenskum þjóðháttum auk ann-
arra verka eftir afa sinn, Jónas frá
Hrafnagili. Hin síðari ár töluðu þeir
saman í síma nær daglega og var
þá fjölskyldan oftar en ekki helsta
umræðuefnið, en einmitt ættrækni
Jónasar var einkennandi fyrir hann.