Morgunblaðið - 05.03.1995, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 5. MARZ 1995 41
BRÉF TIL BLAÐSIINIS
Trú og vísindi
- sannleikur?
Frá Sigríði Sigurmundssyni:
í Morgunblaðinu 10. febrúar sl. er
greinin „Vísindi og stjörnuspeki"
eftir Snorra Guðmundsson. Er það
svar við annarri grein um stjörnu-
fræði sem hér verður ekki frekar
rætt um. En greinarhöfundur bendir
á mikilverð grundvallaratriði þegar
um fræðilega leit að sannleika er
að ræða. Það snertir ekki fremur
stjörnufræði en hvað annað. Aðferð-
in felst í því að borin er fram til-
gáta eða kenning sem svo er reynt
að bæta stoðum undir til að sanna
eða afsanna. Kenningin stendur þótt
ekki verði hún sönnuð en fellur,
geti ein mótbára afsannað hana hvað
svo sem með henni mælir. „Og tak-
ist ekki að afsanna hana, þá verður
hún að víðtekinni reglu og kallast
lögmál (það á t.d. við um þyngdar-
lögmálið eða þróunarlögmál Dar-
vins,“ segir greinarhöf. S.G.
Með þessi tilvitnuðu orð að leiðar-
ljósi, skal nú beina huganum inn á
annað svið. Er þá hér fyrst að nefna
rit Einars Pálssonar, Rætur íslenskr-
ar menningar í mörgum bindum þar
sem hann ber fram kenningu í til-
gátuformi, sem hann rennir æ fleiri
stoðum undir um goðfræðilega und-
irstöðu Islendingasagna.
Undir þessa fræðikenningu heyrir
tilurð og leit að höfundum íslend-
ingasagna. Þá verður þar efst á blaði
leitin að höfundi Njálssögu. Ber þar
fyrstan að telja Barða Guðmundsson
sem rökstuddi sína kenningu á vís-
indalegan hátt; að höfundurinn væri
austfirðingurinn og goðinn Þorvarð-
ur Þórarinsson frá Valþjófsstað. Sú
kenning hefur ekki verið sönnuð
fremur en önnur en framhald þeirrar
leitar hefur verið gerð í bók undirrit-
aðs „Sköpun Njálssögu". Ekkert
hefur enn komið fram sem hald er
í sem afsannað þá kenningu svo að
viðurkenning er ef til vill ekki langt
undan. Aðrar tilgátur um Njáluhöf-
und standast ekki, þótt hér verði
ekki raktar. Það liggja engar sann-
anir fyrir að Snorri Sturluson hafi
skrifað Heimskringlu og því síður
Egilssögu, sem mjög hæpið er þótt
fræðimenn hafi það nú fyrir satt.
En þessi höfðingi 13. aldar Þorvarð-
ur Þórarinsson virðist uppfylla öll
þau skilyrði sem fræðin boða til þess
að geta verið höfundur sögunnar.
Það virðist vera, að inni fyrir séu
margir fræðimenn hlynntir þessari
skoðun þótt einhver sameiginleg
þögn ríki, svo að hún komi ekki fram
í dagsljósið. Svo sterkar líkur og
veigamikil rök hafa verið leidd að
því að Njáluhöfundur hafi verið
Austfirðingur að óþarft er að draga
það í efa. (Samb. Sköpun Njáls-
sögu.) Dr. Sveinbjörn Rafnsson hef-
ur haldið því fram að Valþjófsstaðar-
menn í krafti valds síns þar eystra,
hafi staðið fyrir ritun hinna austf-
irsku sagna og ferðalög í Hrafnkels-
sögu væru miðuð við ferðir Þorvarðs
Þórarinssonar um hálendið árið
1255. Orðrétt segir hann: „Virðist
eðlilegt að telja að herför. Þorvarðs
Þórarinssonar 1255 marki Hrafn-
kelssögu tíma... Þessar pólitísku
hneigðir Hrafnkelssögu virðast aug-
ljósar.“
Amerískur fræðimaður, William
Ian Miller hefur samið bók að heiti
„Bloodtaking and Peacemaking",
þar sem hann beinir athugun sinni
einkum að innri byggingu hins forna
þjóðskipulags, framfærslu og hús-
haldi heimilanna. Þar tekur hann til
dæmis og viðmiðunar, Þorsteins þátt
stangarhöggs. En hann gerist austur
í vopnafirði og í nokkrum tengslum
við Vopnfirðingasögu. Hann telur
þáttinn ritaðan af miklu listfengi og
þýðir hann í heild í bók sinni. - 1
útgáfunni íslensk fornrit, skrifar Jón
Jóhannesson formála - hinna austf-
irsku sagna. Hann telur að fátt verði
ráðið af þættinum um höfundurinn
annað en það að hann dái mjög
hreysti og drengskap manna, bæði
úr höfðingja og alþýðustétt. Yngstur
þeirra manna sem um er getið er
Ormur Svínfellingur (d. 1241). Af
því má draga ályktun um aldur þátt-
arins, sem hann telur ritaðan fyrir
1270. Sérlega telur hann (Jón Jó-
hannesson), athyglisvert að ættar-
tala Sturlunga sé þar rakin og bendi
það til kunnugleika á þeim. í því
sambandi getur hann þess, að á rit-
unartíma þáttarins hafi búið á Hof
í Vopnafirði Þorvarður Þórarinsson
og kona hans Solveig Hálfdanardótt-
ir frá Keldum systurdóttir Sturlu-
sona. Þótt Höf. (Jón) segi ekki meira
leynist þarna sú hugmynd að þáttur-
inn kynni að vera frá þeim hjónum
á Hofi runninn.
Ur því jafn gagnmerkur fræði-
maður lætur slíka hugdettu koma
fram í vandaðasta fræðiriti, er eins
og hann sé þar að vísa veginn öðrum
til athugunar. Tilefni þess að hann
getur Þorvarðs og þeirra hjóna þarna
er það að ættartala Sturlunga er
tekin með án þess að séð verði orsök-
in. Það bendi til meiri kunnugleika
en búast hefði mátt við. Þá er að
setja dæmið upp eftir kenningu
Barða ef Njáluhöfundur sé Austfirð-
ingurinn Þorvarður Þórarinsson. En
fyrir ritun hennar hafði hann búið
á Hofi í Vopnafirði. En nú telja sum-
ir fræðimenn að Njála sé einasta
verk höfundar síns. En aðrir hins
vegar að hún geti ekki verið fyrsta
verk höfundar. Jón (Jóh.) kann að
vera einn þeirra. En sé hér ræddur
sá möguleiki að Þorvarður hafi skrif-
að Þorsteins þátt Stangarhöggs, þá
vantar allan samanburð á stíl og
orðaforða þessara rita. Efni þáttar-
ins sem vafalaust geymir arfsagnir
virðist skrifaður til þess að sýna
drengilega framkomu í viðureign
þeirra manna er eigast illt við. Það
átti ekki að vera Þorvarði óljúft að
skrifa um slíkt þar sem hann hafði
unnið víg sem mæltist illa fyrir og
hnekkti drengskapar mannorði hans.
Það gat létt fargi samvisku hans.
En Solveig eiginkona má hafa stað-
ið að baki honum með ættartölu
Sturlunga, forfeðra sinna.
Utanferðir á þessum tímum hafa
ekki verið neinn leikur að fást við.
Árið 1277 ætluðu þrír af æðstu
valdamönnuym landsins utan á kon-
ungsfund, Hrafn Oddsson, Þorvarð-
ur Þórarinsson og Sturla Þórðarson.
En svo illa vildi til að skipið fórst
við Færeyjar þótt mannbjörg yrði,
og urðu þeir þar að taka sér vetur-
setu.
Helgi Skúli Kjartansson sagn-
fræðingur hefur látið uppi þá eggj-
andi hugmynd, að sé reiknað með
Þorvarði Þórarinssyni sem Njáluhöf-
undi, þá hafi verið góður tími fyrir
þá félaga að ræða sagnaritun sem
þá stóð með mestum blóma. Sturla
Þórðarson hefur verið nefndur sem
Njáluhöfundur, en það fær engan
veginn staðist, því að það gengur í
berhögg við alla staðfræði sögunn-
ar. Hvernig hefði hann mátt lýsa
ferðalagi Flosa svo náið á Austur-
landi? En Njáluhöfundur var jafnt
sem Þorvarður ókunnugur í Dölum
vestur, eins og Árni Magnússon
komst fyrstur að orði. Hér er það
því Þorvarður sem er þiggjandinn.
Þá var Laxdæla þegar rituð og
Sturla hefur getað frætt hann um
margt á söguslóðum hennar. En rit-
un Njálssögu hefur þó legið í loftinu
eða þegar komin á dagskrá. Hér
voru þeir tveir menn komnir sem
vafalaust voru þá lögfróðastir á Is-
landi og Noregskonungur hafði
kvatt til semja lögbókina Járnsíðu
fyrir ísland. Og þeir síðan sendir
með til landsins. Kynni þeirra voru
því orðin löng og náin. Má því ætla
að hér hafi lögmaðurinn og sagna-
meistarinn Sturla þórðarson með
ábendingum og ráðleggingum getað
haft ómæld áhrif á sköpun og tilurð
listaverksins mikla Njálssögu.
SIGRÍÐUR SIGURMUNDSSON
frá Hvítárholti.
Sjábu hlutina
í víbara samhengi!
- kjarni málsins!
Det Nedvendige Seminarium
I'*' nanmnrln ■ getur enn tekið inn 3 íslenska
*^«*****Wl IVU NEMENDUR HINN 1. SEPT. 1995
4ra ára alþjóðlegt, nútíma kennaranám, sem veitir réttindi til kennslu í mörgum
skólum og uppeldisstofnunum í Evrópu og þriðja heiminum.
Námið er:
• 1 ár með alþjóðlegu námsefni. Innifalin er 4ra mánaða námsferð til Asíu.
• 1 ár námsefni innanlands. Innifalin er 6 mán. þátttaka í dönsku atvinnulífi.
• 2ja ára fagnám. Innifalið er 2x6 mánaða starfsnám í grunnskóla og öðrum
skólum innanlands og utan.
Eftir útskrift tekur við eins árs vinna í skóla í Afríku.
Allir nemendur búa í skólanum. Kynningarfundur um skólann verður haldinn
í Reykjavíklaugard. 11. mars kl. 16 á Hótel íslandi,Ármúla9,108 Reykjavík.
Ef þú itefur áhuga, hringdu þá eða sendu símbréf og fáðu bækling áður en
kynningarfundurinn er haldinn.
Det IModvendige Seminarium, Tvind, DK-6990 Ulfborg
Sími 00 45 43 99 55 44, símbréf 00 45 43 99 59 82.
9 9
24.febr.-5. mars
Á Hönnunardögum 1995
er leitast við að gefa þver-
skurð af áhugaverðri íslenskri
hönnun og framleiðslu á
henni. Sýningamar spanna
ólík syi^hönnunar og fela í
sér kjörið tækifæri fyrir fýrir-
tæki, lærða og leika, til að
fylgjast með því nýjasta í
íslenskri hönnun.
HAFNARHUS
Húsgagnaarkitektar
Framleiðendur húsgagna
og innréttinga
Form (sland
GEYSISHÚS
Textílhönnuðir
Leirlistamenn
Gullsmiðir
GAMLA
MORGUNBLAÐS-
HÚSID
Iðnhönnuðir
IÐNÓ
Arkitektar
Landslagsarkitektar
Fataiðnir
KRINGLAN
Grafískir hönnuðir
OPIÐ ALLA DAGA
12-19