Morgunblaðið - 26.03.1995, Blaðsíða 27

26 SUNNUDAGUR 26. MARZ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 26. MARZ 1995 27
Jllwgitiifybifrtfe
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
KENN ARADEIL AN
SL. FIMMTUDAG átti Davíð
Oddsson, forsætisráðherra,
fund með formönnum kennara-
samtakanna, sem nú hafa átt í
margra vikna verkfalli. í kjölfarið
á þeim fundi beindi forsætisráð-
herra þeim tilmælum til ríkissátta-
semjara, að hann legði fram miðl-
unartillögu í kjaradeilu kennara
og ríkisvaldsins. í samtali við
Morgunblaðið sl. föstudag sagði
Davíð Oddsson m.a.:
Ég tel, að við þær aðstæður, sem
eru núna, þurfi að reyna að brjót-
ast út úr þeirri kyrrstöðu, sem
deilan er í. Þess vegna hef ég beint
þeim tilmælum til ríkissáttasemj-
ara að hann leggi fram sáttatil-
lögu, annaðhvort formlega eða
innanhússtillögu."
í orðsendingu, sem Þórir Einars-
son, sáttasemjari ríkisins, sendi frá
sér sl. föstudag og birt var í Morg-
unblaðinu í gær, sagði: „Eftir að
mér bárust tilmæli frá forsætisráð-
herra um að leggja fram sáttatil-
lögu í kjaradeilu kennara og ríkis-
ins, hef ég átt viðræður við samn-
ingsaðila og þeir orðið ásáttir um
að reynd verði sú leið. Ég hef því
ákveðið að vinna að gerð sáttatil-
lögu, sem lögð verði fyrir samn-
inganefndirnar til samþykktar eða
synjunar. Er tillögunnar að vænta
um_ helgina."
Á stjórnmálafundi á Húsavík í
fyrrakvöld lýsti forsætisráðherra
þeirri von, að þáttaskil væru kom-
in í kennaradeilunni. Hann kvaðst
ekki hafa hugmynd um hver tillaga
sáttasemjara yrði en hann hefði
ekki beint þessum tilmælum til
hans, ef hann hefði talið kennara
andvíga því. Jafnframt sagði Dav-
íð Oddsson, að ef lausn fyndist
ekki nú vissi enginn hvenær deil-
unni mundi ljúka. Hann benti jafn-
framt á, að búast mætti við að
stjórnarmyndun eftir kosningar
tæki langan tíma, jafnvel allt að
þijá mánuði og á þeim tíma mundu
menn engin verkföll leysa.
Það er nauðsynlegt að forsvars-
menn kennara hafi þessa stöðu í
stjórnmálunum í huga, þegar þeir
taka afstöðu til sáttatillögu sátta-
semjara. Hún er hugsanlega síð-
asta tækifærið, sem gefst í marga
mánuði, til þess að leysa deiluna
og ljúka verkfallinu. Það er alveg
ljóst, að ríkisstjórnin getur ekki
tekið frekara frumkvæði en hún
hefur þegar gert. Kosningar fara
fram að tveimur vikum liðnum. í
kjölfar þeirra hefst stjórnarmynd-
un, sem getur orðið erfið. Starfs-
stjórn sem situr á meðan heggur
ekki á þennan hnút.
Það er einfaldlega ekkert vit í
því fyrir kennara að bíða niður-
stöðu kosninga og stjórnarmynd-
unar. Þeir hafa nú þegar tapað
umtalsverðum fjárhæðum vegna
verkfallsins. Haldi verkfall þeirra
áfram fram á sumar hafa þeir
hver um sig tapað svo miklu á
þessari vinnudeilu að það mun taka
þá mörg ár að vinna tekjutapið upp
með þeim kjarabótum, sem um
semst. Þess vegna hljóta menn að
binda verulegar vonir við að frum-
kvæði forsætisráðherra sl.
fimmtudag og sáttatillaga sátta-
semjara nú um helgina leiði til
lausnar þessarar erfiðu deilu.
VERK-
FALLSBOÐ-
UN FLUG-
FREYJA
FLUGFREYJUR hafa boðað
nokkurra daga vinnustöðvun
hjá Flugleiðum nú eftir helgina.
Flugfreyjur eru meðal þeirra
starfshópa, sem geta valdið gífur-
legu tjóni með aðgerðum sem þess-
um. Þótt yfirmenn Flugleiða hygg-
ist gegna störfum um borð í vélun-
um fer ekki hjá því að truflun verði
á starfsemi félagsins komi til verk-
falls flugfreyja. Ferðamenn, sem
kynnast ítrekuðum truflunum hjá
flugfélögum vegna verkfalla, gæta
sín á því að ferðast ekki með þeim
flugfélögum í framtíðinni. Þess
vegna eru fámennir starfshópar
hjá Flugleiðum, sem ítrekað hóta
að stöðva starfsemi félagsins með
verkföllum sem þessum, að grafa
undan eigin hagsmunum.
Það er löngu tímabært að lög-
gjafarvaldið taki af skarið og komi
í veg fyrir, að fámennir starfshóp-
ar geti náð slíku kverkataki á ein-
stökum fyrirtækjum eins og nokkr-
ir fámennir starfshópar hafa haft
og hafa á Flugleiðum. Vinnubrögð
þessara starfshópa eiga ekkert
skylt við eðlilegan verkfallsrétt
enda óhætt að fullyrða að þeir
njóta ekki samúðar almennings
eða hins almenna launamanns.
í 42. ERINDI SÓL-
arljóða segir skáldið
svo:
Sól eg sá,
svo hún geislaði,
að eg þóttumk vættki vita;
en gylfar straumar
grenjuðu á annan veg
blandnir mjög við blóð.
Þetta hefur verið skýrt svo að
skáldið eigi við hafið, grenjuðu eigi
við brimhljóðið og blandnir mjög við
blóð eigi við rauðan lit sólarlagsins.
Ég er ekki viss um þetta sé rétt, en
bendi á fyrmefnda skýringu á blóð-
hafinu í Víti Dantes, sem ég nefndi
í sfðasta þætti.
Síðar í kvæðinu fer skáldið laus-
legu hugarflæði um fyrsta hring Vít-
is og er einsog á hraðri ferð innf
níunda hringinn eða kvölheima, þar-
sem djöfullinn býr við veðurlag sem
minnir einna helzt á fslenzkan vetur.
En af einhveijum ástæðum kemur
Kristur þar skyndilega við sögu f líki
sólhjartar, þ.e. í 55. erindi kvæðisins,
og hlýtur að eiga að koma aftar, eða
í V kafla, í paradís, þvíað við erum
þama í miðjum níunda hring Vítis og
í næsta nágrenni við Satan sjálfan
og það fólk sem lifað hefur í synd
eða var bannfært af kirkjunni og
mátti ekki meðtaka þjónustu fyrir
andlát sitt, eða hafði alið á öfund,
eða lifði í hégóma og samvistum við
Mammonr hafði drepið einhvem og
rænt, lifað við lygi eða munað. í þess-
um níunda hring skýtur allt í einu
upp syndlitlum mönnum í 56. erindi
sem Dante hefði fundið bústað í yzta
hring Vítis en ekki þarna í næsta
nágrenni við innsta hringinn.
Þess má geta að 66. erindi er nokk-
uð athyglisvert á þessum slóðum því
þar talar faðirinn um þá sem mikluð-
ust af oflæti og skörtuðu íburðarmikl-
um klæðum og fyrir það er þeim refs-
að. Dante talaði einnig um það hve
ættborg hans, Flórens, hefur hrakað
um hans daga og nefnir þá sérstak-
lega klæðaburð kvenna.
Höfundi Sólarljóða dvelst mjög í
kvölheimum, eða nfunda hring Vítis,
enda er hann föðurnum sem kemur
aftur til jarðar að segja syni sínum
fréttir af astralplaninu
einna minnisstæðast-
ur. Þar er ástandið ekki
ólíkt því sem Dante
lýsir miklu nákvæmar
í Gleðileik sínum. Þá
eru nokkur erindi um
Paradís og kemur allt heim og sam-
an; þar er afstaðan dæmigerð fyrir
kaþólska miðaldatrú. Þar eru þeir
sem gefið hafa til guðs þakka, þ.e.
kirkna og klaustra, þeir sem hafa
fengið umbun fyrir ölmusu og um-
hyggju fyrir fátækum, þeir sem hafa
haldið föstur eða vikið einhveiju að
vegmóðum, eða lifað meinlætalffi, eða
verið drepnir saklausir.
Loks er enn vikið að jarðneskum
fýsnum í lokakaflanum enda þarf
enginn að fara í grafgötur um að við
erum jarðarböm héma megin grafar
og engar eilífðarverur; maður er
moldu samur, segir í 47. erindi og í
57. erindi eru svipvísar konur að
mala ástmönnum sínum (að öllum
líkindum) mold til matar einsog sagt
er._
í Sólarljóðum upplifir skáldið eins-
konar leiðslu sem er óvænt reynsla
af öðram heimi og hún er honum
blákaldur veruleiki þóað við getum
vart upplifað þennan veraleika með
sama hætti, þvíað heimsmynd skálds-
ins og reynsla hefur verið með öðrum
hætti en reynsluveröld okkar (og
kannski hefur höfundur ljóðsins einn-
ig upplifað hið mikla ljós annars
heims sem margir lýsa sem „deyja"
en snúa aftur til jarðvistar, hver
veit?).
En við getum upplifað okkar eigin
hugmyndir og þannig verður þessi
liðni veruleiki mikilvægur sem endur-
tekning; ný reynsla af miklu lista-
verki.
Björn M. Ólsen sem var einn hug-
kvæmasti vísindamaður fyrrogsíðar í
norrænum fræðum og fyrirmynd Sig-
urði Nordal (í skýringum á Völuspá)
segir um föðurinn í Sólarljóðum: Að
hann er dáinn sést glöggt á því að
hann veit fullri vissu um afdrif þeirra
manna er hann segir frá; hinumegin
grafar (Safn til sögu íslands og ís-
lenzkra bókmennta, 1915). En Dante,
bráðlifandi og í ftillu fjöri — ætli
hann hafi ekki talið sig vita sitt af
hverju; tilaðmynda að byskupinn í
Písa var í helvíti; og fleiri geistlegir
höfðingjar(I)
En getum við ímyndað okkur sem
veraleika þær skáldlegu líkingar
Dantes að englar séu einsog hun-
angsflugur sem suða við rósina án
þess vita hvað skáldið á nákvæmlega
við með þessari sérstæðu og skáld-
legu mynd? Enginn lesandi getur til-
aðmynda upplifað Tímann og vatnið
með sama hætti og Steinn og af þeim
sökum hljótum við að fara á mis við
mikilvæga reynslu þótt við öðlumst
nýja reynslu, þ.e. okkar eigin reynslu,
af lestri kvæðaflokksins. Þannig get-
um við einnig notið Dantes án þess
vita hvað synd merkir hjá honum;
þ.e. skortur á skilningi, eða skilnings-
leysi, og skortur á vilja, eða vilja-
leysi; semsagt það er hægt að syndga
án þess vita hvað það merkir í raun
og vera; rétteinsog það er hægt að
detta án þess þekkja þyngdarlögmál-
ið einsog Tómas segir í Svo kvað
Tómas. En syndin er þá bundin við
persónulega reynsiu hvers og eins og
það eitt skiptir okkur máli sem nú
lifum. Við þurfum ekki endilega að
vita allt um þá merkingu sem Dante
lagði í orðið synd til þess að lifa okk-
ur inní hugarheim skáldsins; við get-
um það hvorteð er ekki; ekki frekar-
en hann gat lifað sig inní hugarheim
okkar þegar hann orti kvæðið fyrir
600-700 árum. En við getum bætt
við reynslu okkar með því að reyna
að upplifa og skilja hans reynslu;
setja okkur inní hugarheim hans; og
tileinka okkur skilning hans þótt
þekking okkar á honum sé takmörkuð
af skilningsleysi okkar vegna þess
ólíka umhverfís og þeirrar fjarlaeg-u
reynsluveraldar sem var aðal Hins
guðdómlega gleðileiks og inntak. Við
getum tilaðmynda verið nokkumveg-
inn viss um að Dante hafði þær hug-
myndir um líf eftir dauðann sem birt-
ast í kvæðaflokki hans. En hvað
skyldu margir trúa á þetta umhverfi
dauðans nú á dögum?
M
(meira næsta sunnudag)
HELGI
spjall
+
N
Ú ÞEGAR TVÆR
vikur eru til kjördags
hefur staðan í kosn-
ingabaráttunni jafn-
ast mjög, ef marka
má skoðanakannanir.
Samkvæmt síðustu
könnun Félagsvís-
indastofnunar Háskólans, sem birt var hér
í blaðinu í gær, föstudag, er fylgi Sjálf-
stæðisflokksins komið niður í 35%. Gengi
það eftir í kosningum yrði það einn léleg-
asti árangur flokksins í kosningum frá
upphafi. Kosningaspá DV, sem birt var í
blaðinu í gær, föstudag, bendir til áþekkr-
ar niðurstöðu.
Samkvæmt skoðanakönnun Félagsvís-
indastofnunar hefur Alþýðuflokkurinn
styrkt stöðu sína frá því sem verið hefur
undanfarna mánuði og þó sérstaklega frá
því sl. haust, en er þó enn nokkuð frá
kjörfylgi í síðustu kosningum. Stjómmála-
hreyfing Jóhönnu Sigurðardóttur virðist
hafa náð jafnvægi í kringum 12% kjör-
fylgi, Framsóknarflokkurinn er að bæta
við sig, Alþýðubandalag heldur að síga
niður miðað við fyrri kannanir en Kvenna-
listi að rétta eitthvað úr kútnum.
Eins ogjafnan áður er staða Sjálfstæðis-
flokksins í kosningum lykilatriði. Af styrk-
leika flokksins eða veikleika í kosningum
ræðst hvort ríkisstjórn verður mynduð með
þátttöku flokksins eða vinstri stjóm. Nú
þarf engum að koma á óvart, þótt Sjálf-
stæðisflokkurinn eigi á brattann að sækja
í þessari kosningabaráttu. Fremur má
segja, að sú bjartsýni, sem réði ríkjum í
herbúðum sjálfstæðismanna fyrir nokkrum
vikum, hafi ekki verið tímabær.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur verið i for-
ystu ríkisstjórnar í fjögur ár á einu af
þremur mestu samdráttarskeiðum, sem
gengið hefur yfir íslenzkt þjóðfélag á þess-
ari öld. Kreppan hafði staðið á þriðja ár,
þegar flokkurinn tók við stjórnarforystu
vorið 1991, en hún dýpkaði mjög á því
kjörtímabili sem senn er liðið. Þótt birt
hafí til á síðustu mánuðum og ekki fari
lengur á milli mála að kreppan er að baki
og tímabil uppsveiflu framundan, hafa
margir orðið illa úti. Það er mannlegt að
kenna þeim um, sem hafa borið ábyrgð á
stjóm landsins á þessu tímabili. Raunar
er alveg ljóst, þegar horft er til baka, að
þeir, sem stjóma í kreppu, hafa að jafnaði
fengið áminningu í kosningum.
Ein ástæða þess, að Sjálfstæðisflokkur-
inn missti meirihluta sinn í borgarstjórn
Reykjavíkur fyrir tæpu ári var áreiðanlega
reiði margra kjósenda vegna þeirra erfið-
leika, sem fólk hefur gengið í gegnum í
kreppunni.
Hins vegar er það skoðun Morgunblaðs-
ins, að báðir stjómarflokkarnir geti verið
stoltir af þeim árangri, sem þeir hafa náð
í landsstjóminni á síðustu fjórum ámm.
Þeir hafa orðið að fást við afleiðingar
kreppunnar dag hvem á þessum fjómm
ámm, en þrátt fyrir það hafa þessi ár
verið tímabil ótrúlega mikilla umbóta og
breytinga til hins betra í íslenzku samfé-
lagi. í þeirri staðreynd felast kannski
möguleikar beggja stjórnarflokkanna á að
styrkja stöðu sína fram að kosningum og
þá alveg sérstaklega Sjálfstæðisflokksins,
því ekki má gleyma því, að Alþýðuflokkur-
inn gengur til þessara kosninga eftir alvar-
legan klofning í flokknum.
Niðurstöður skoðanakannana síðustu
daga munu áreiðanlega verka eins og víta-
mínssprauta á baráttulið sjálfstæðismanna
í kosningabaráttunni. Með sama hætti og
sú bjartsýni, sem ríkti þeirra á meðal fyr-
ir nokkmm vikum, hefur hugsanlega vald-
ið einhveiju kæruleysi, má búast við að
léleg útkoma í skoðanakönnunum leiði til
þess, að Sjálfstæðisflokkurinn herði mjög
baráttu sína þær tvær vikur, sem eftir em
til kjördags.
Það er hins vegar alveg ljóst, að verði
kjörfylgi Sjálfstæðisflokksins einhvers
staðar á bilinu 32,6%, sem er nú spá DV,
eða 35%, sem var niðurstaðan í síðustu
skoðanakönnun Félagsvísindastofnunar,
hafa líkumar á því, að hér verði mynduð
vinstri stjóm að kosningum loknum stór-
aukizt. Þess vegna er ástæða til að fjalla
nokkuð um það hvað af því kynni að leiða,
m.a. vegna þess, að vinstri stjórn nú hefur
allt aðra þýðingu en vinstri stjórn fyrir
aldaifyórðungi.
Um hvað
verður
tekizt á?
ÍSLENZKT ÞJÓÐ-
félag er á miklu
breytingaskeiði og
á það raunar við um
öll þjóðfélög á Vest-
urlöndum í kjölfar
loka kalda stríðsins. Þessar breytingar
koma fram í gjörbreyttum viðhorfum og
nýrri hugsun. Þessi nýju viðhorf hafa ver-
ið að ryðja sér til rúms á síðustu ámm
og hafa m.a. mótað þær umbætur, sem
orðið hafa í tíð núverandi ríkisstjórnar, sem
hefur ýtt undir þessar breytingar að vem-
legu leyti, þótt hún hafí andæft á sumum
sviðum.
Breytt viðhorf í atvinnulífínu gegna hér
lykilhlutverki. Það em t.d. ekki nema sex
ár síðan vinstri stjórn Steingríms Her-
mannssonar taldi, að varida atvinnulífsins
á íslandi, sem þá bryddaði á í upphafi
kreppunnar, mætti leysa með stórfelldum
millifærslum. Það em ekki nema sex ár
síðan Atvinnujöfnunarsjóður og Hlutafjár-
sjóður vom stofnaðir. í gegnum þessa sjóði
var gífurlegum fjármunum veitt í fyrir-
tæki um land allt með stórfelldri skulda-
söfnun opinberra aðila.
Nú, aðeins sex ámm síðar, þykja mönn-
um vinnubrögð af þessu tagi fráleit. Eina
dæmið um áþekk vinnubrögð núverandi
ríkisstjómar er hin svonefnda Vestfjarða-
aðstoð, sem Morgunblaðið taldi réttlætan-
lega vegna sérstakra aðstæðna á Vest-
fjörðum, en er í grundvallaratriðum mjög
hæpin.
Þessi aðferð við að halda atvinnulífinu
gangandi hefur verið nefnd sjóðasukk.
Hún er í því fólgin að setja upp sjóði, taka
lán, innlend eða erlend, til þess að fjár-
magna sjóðina, fela stjórnmálamönnum
úr hinum ýmsu kjördæmum að úthluta
peningunum og skattleggja síðan almenn-
ing til þess að greiða lánin. Þessi vinnu-
brögð hafa verið stunduð hér áratugum
saman og þá fyrst og fremst til þess að
halda lífi í atvinnufyrirtækjum á lands-
byggðinni. Þess vegna hefur „sjóðasukkið"
og landsbyggðin tengzt saman í hugum
almennings, sem lítur svo á, að samasem-
merki sé á milli landsbyggðarstefnu og
sjóðasukks.
Sjóðasukksleiðin á sér ekki marga for-
mælendur í dag. Hins vegar hefur mönnum
gengið erfiðlegar að losa sig við leifar hinn-
ar gömlu landbúnaðarstefnu, sem er annar
stóri þátturinn í þeirri landsbyggðarstefnu,
sem hér hefur verið rekin áratugum sam-
an. Þetta á ekkert síður við um Morgun-
blaðið en aðra. Það er fyrst á síðustu árum,
sem Morgunblaðið hefur snúið baki við
þeirri hefðbundnu landsbúnaðarpólitík,
sem hér hefur ráðið ríkjum.
Gjörbreyttar neyzluvenjur almennings
hafa hins vegar gert landbúnaðarstefnuna
gersamlega úrelta. Það er ekki lengur
hægt að fínna nokkur skynsamleg rök
fyrir því að halda íslenzkum landbúnaði
uppi í þeirri mynd, sem hann er nú. Vissu-
lega hafa bændur lagt hart að sér á undan-
fömum áram til þess að aðlaga sig breytt-
um aðstæðum. En ályktanir síðasta búnað-
arþings sýna, að forystumenn bænda
þekkja ekki sinn vitjunartíma. Þeir virðast
trúa því enn, að þeir geti komið til stjórn-
valda og sótt peninga í vasa almennings
til þess að flytja út lambakjöt, sem íslenzk-
ir neytendur vilja ekki kaupa, ýmist vegna
verðlags eða — og það er í rauninni alvar-
legra mál fyrir landbúnaðinn — vegna gjör-
breyttra neyzluvenja fólks.
Þetta tvennt, sjóðasukkið og landbúnað-
arpólitíkin, á veralegan þátt í því að erfið-
lega gengur að hemja útgjöld ríkisins. Sú
staðreynd veldur hins vegar mikiili láns-
fjárþörf ríkissjóðs, sen} aftur heldur uppi
vöxtum í landinli. Vaxtastigið leiðir til
meiri útgjalda fyrirtækjanna vegna fjár-
magnskostnaðar en ella. Mikill fjármagns-
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 25. marz
v*
4;ý" W n*

,, fi\. vV.'-Sr

qíum y " ., m
‘ sL -'ir
Snjóskúlptúr í gróðurreit við Reynisvatn.
kostnaður veldur því að fyrirtækin hafa
minna svigrúm en ella til þess að fjár-
festa og auka umsvif sín og þar með at-
vinnu. Niðurstaðan er þvi sú, í stóram
dráttum, að það er annars vegar sjóða-
sukksleiðin og hins vegar úrelt landbúnað-
arpólitík, sem eiga dijúgan þátt í því að
halda atvinnulífinu í spennitreyju.
Að öðru leyti skapast breytt viðhorf í
íslenzku samfélagi af því, að hagsmuna-
samtök og þrýstihópar hafa stóreflzt á
undanfömum áram og hafa lært að not-
færa sér fjölmiðla í baráttu sinni við að
gæta eigin hagsmuna, sem oft ganga
gegn almannahagsmunum. Þetta sjá
menn skýrast, annars vegar í baráttu LIÚ
til þess að viðhalda þeim gífurlegu forrétt-
indum, sem félagsmenn samtakanna hafa
fengið með ókeypis úthlutun kvóta og
hins vegar í baráttu heilbrigðisstéttanna
í landinu gegn mörgum þeim aðgerðum,
sem stjómvöld hafa bryddað á til þess að
halda útgjöldum við heilbrigðisþjónustu í
skefjum.
Þetta eru nokkur þau stóra mál, sem
tekizt verður á um á næstu áram auk
grandvallarmála á borð við jafnan atkvæð-
isrétt, hvar sem menn búa á landinu, sem
ekki verður lengur undan vikizt að tryggja
fólki. Og þá er spumingin hvemig þessi
málefni horfa við í tengslum við stjómar-
myndun að kosningum loknum.
Hvað þýðir
vinstri
stjórn nú?
FYRIR ALDAR-
ijórðungi hafði
hugsanleg myndun
vinstri stjórnar
aðra þýðingu fyrir
líf og örlög íslenzku
þjóðarinnar en nú. Þá var kalda stríðið í
algleymingi og ljóst, að myndun vinstri
stjórnar þýddi, að sam3tarfsflokkar Al-
þýðubandalags mundu með einum eða
öðram hætti láta undan kröfum þess flokks
um að lýsa því yfir, að varnarliðið á Kefla-
víkurflugvelli yrði sent á brott. Það gerð-
ist við stjórnarmyndunina sumarið 1971.
Þessi málefni skipta ekki meginmáli nú,
þótt hugsanlegt sé að vinstri stjórn mundi
standa öðra vísi að samningagerð við
Bandaríkjastjórn um framtíð Keflavíkur-
flugvallar um næstu áramót en ríkisstjórn
undir forystu Sjálfstæðisflokks.
Hins vegar fer ekkert á milli mála, að
tveir hugsanlegir aðilar að vinstri stjórn,
þ.e. Framsóknarflokkur og Alþýðubanda-
lag, liggja undir meiri þrýstingi um að
viðhalda þeirri gömlu og úreltu byggða-
stefnu, sem lýst var hér að framan, en
aðrir stjómmálaflokkar. Eftir að Samband
íslenzkra samvinnufélaga og viðskiptaveldi
þess leið undir lok (þeirri sögu er lýst að
hluta í Morgunblaðinu um þessa helgi og
næstu daga) er hlutverk Framsóknar-
flokksins fyrst og fremst að standa vörð
um hina gömlu byggðastefnu eins og hún
birtist í sjóðakerfinu og landbúnaðarpóli-
tíkinni. Nú er það að vísu ljóst, að Halldór
Ásgrímsson er að reyna að breyta Fram-
sóknarflokknum og vel má vera, að honum
takist það á nokkram áram, en hann er
enn í dag ofurseldur þeim sterku hagsmun-
um, sem krefjast óbreyttrar stefnu í land-
búnaðarmálum og að veralegu leyti í
byggðamálum almennt. Framsóknarflokk-
urinn mun líka eiga mjög erfitt með að
fallast á jafnan atkvæðisrétt um land allt,
sem er sennilega eina færa leiðin til þess
að bijóta á bak aftur þau gífurlega sterku
hagsmunaöfl, sem ríghalda í gamla og
úrelta landsbyggðarstefnu. Og ekki þarf
að tíunda það, að Halldór Ásgrímsson verð-
ur síðastur íslendinga, ásamt Kristjáni
Ragnarssyni og Þorsteini Pálssyni, til þess
að fallast á þá sjálfsögðu kröfu þjóðarinn-
ar að útgerðarmenn greiði gjald fyrir að-
gang að sameiginlegri auðlind landsmanna
allra.
Þótt Alþýðubandalagið sé ekki jafn ofur-
selt þeim hagsmunaöflum sem hér hefur
verið lýst og Framsóknarflokkurinn, fer
þó ekki á milli mála, að þessir tveir flokk-
ar eiga hér veralega samleið. Ólafur Ragn-
ar Grímsson hefur breytt Alþýðubandalag-
inu mjög á þeim tíma, sem hann hefur
verið formaður flokksins. Hann lætur hins
vegar af því starfi í haust. Til formennsku
er nú nefndir þrír þingmenn flokksins,
Ragnar Arnalds, Steingrímur J. Sigfússon
og Margrét Frímannsdóttir. Þau eiga öll
þingsæti sín undir því að fylgja að ein-
hveiju marki hinum gömlu og úreltu sjón-
armiðum í byggða- og Iandbúnaðarmálum,
sem hér hefur verið fjallað um.
Þegar staðan í kosningabaráttunni er
skoðuð í þessu ljósi verður ljóst, að yfir-
gnæfandi líkur eru á því, að það umbóta-
starf, sem hafið hefur verið á flestum svið-
um þjóðlífsins í tíð ríkisstjómar Davíðs
Oddssonar, yrði stöðvað að langmestu leyti
af vinstri stjórn. Myndun slíkrar stjórnar
að kosningum loknum þýðir því stöðnun
en ekki framfarir. Stöðvun þeirra breyt-
inga í viðhorfum og hugsun, sem gætt
hefur í vaxandi mæli á yfirstandandi kjör-
tímabili.
Nú er það vissulega rétt, að margvísleg
hagsmunaöfl eiga sterk ítök í Sjálfstæðis-
flokknum. Það á ekki sízt við um LÍÚ, sem
hingað til hefur ráðið stefnu flokksins í
sjávarútvegsmálum. Þetta má líka sjá í
viðkvæmni Sjálfstæðisflokksins fyrir þvi
umróti, sem verið hefur og á eftir að verða
á vettvangi heilbrigðismála.
Hins vegar endurspeglar Sjálfstæðis-
flokkurinn betur en nokkur annar stjórn-
málaflokkur þjóðfélagið allt og þau hags-
munaátök, sem fram fara öllum stundum
í þjóðlífmu. í því felst, að hann endurspegl-
ar líka betur breytt viðhorf í samfélaginu.
Þessa daga og vikur upplifa frambjóðend-
ur Sjálfstæðisflokksins í mörgum kjör-
dæmum vaxandi reiði kjósenda vegna sjáv-
arútvegsstefnunnar. Þegar fólk sá, að byij-
að var að greiða erfðafjárskatt af kvótan-
um/m.ö.o. að kvótinn var orðið erfðagóss,
vaknaði almenningur upp við það sem
hefur verið að gerast. Sá þrýstingur, sem
frambjóðendur Sjálfstæðisflokksins verða
fyrir af þessum sökum á eftir að breyta
afstöðu flokksins til sjávarútvegsmála, svo
að dæmi sé nefnt.
Sjálfstæðisflokkurinn á fylgi sitt fyrst
og fremst í tveimur stærstu kjördæmum
landsins, þótt hann sé sterkur í öllum
kjördæmum. Þau breyttu viðhorf, sem
hafa verið að ryðja sér til rúms í atvinnu-
málum, sérstaklega á undanförnum árum,
njóta mests fylgis í þessum tveimur kjör-
dæmum og eiga þess vegna eftir að setja
mark sitt í æ ríkara mæli á afstöðu Sjálf-
stæðisflokksins. Þess vegna eru töluverð-
ar líkur á því að Sjálfstæðisflokkurinn
treysti sér til að taka forystu fyrir þeim
kröfum um umbætur, sem verða stöðugt
háværari. Auk þess hlýtur það að vera
forystumönnum flokksins metnaðarmál
að láta Alþýðuflokkinn ekki stela senunni
í þeim efnum.
Þegar horft er á kosningabaráttuna frá
þessu sjónarhorni verður mönnum væntan-
lega ljóst, að það er rangt sem sumir segja,
að eftir lok kalda stríðsins skipti ekki leng-
ur máli, hveijir sitja í ríkisstjóm á Is-
landi. Það skiptir veralegu máli. Kosning-
arnar nú ráða úrslitum um það, hvort við
fylgjum fast á eftir öðrum þjóðum í marg-
víslegum, brýnum og aðkallandi umbótum
á samfélagi okkar, sem eru forsendur fyr-
ir batnandi lífskjörum, eða hvort stöðnun
blasir við framundir aldamót. Þess vegna
eru þetta örlagaríkar kosningar fyrir ís-
lenzku þjóðina, þótt kjósendur hafi sýnt
þeim lítinn áhuga fram að þessu.
Morgunblaðið/lngólfur
„Þegar staðan í
kosningabarátt-
unni er skoðuð í
þessu ljósi verður
ljóst, að yfirgnæf-
andi líkur eru á
því, að það um-
bótastarf, sem
hafið hefur verið
á flestum sviðum
þjóðlífsins í tíð
ríkisstjórnar Dav-
íðs Oddssonar,
yrði stöðvað að
langmestu leyti af
vinstri stjórn.
Myndun slíkrar
stjórnar að kosn-
ingum loknum
þýðir því stöðnun
en ekki framfarir.
Stöðvun þeirra
breytinga í við-
horfum og hugs-
un, sem gætt hef-
ur í vaxandi mæli
á yfirstandandi
kjörtímabili.“
<rr