Morgunblaðið - 30.04.1995, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 30. APRÍLÍ995
MORGUNBLAÐIÐ
Uppgangur
öfgasamtaka hefur orðið til
eess að ha gur
kvenna hefur
víða farið versn-
and í ríkji jm músl-
ima. SnorriG.
Bergsson fjallar
um 5 >töðu kvenna
innan íslam og
segir ti jlkanir
fræðimanna
helstu ástæðuna
fyrir kúgun þeirri
, sem tíðkas ;tí
mörgum rík um
múslima
Benazir Bhutlo,
forsætis-
ráóherra
Pakistan.
Tansu Cilier,
forsætis-
ráóherra
Tyrklands.
ISLAM eru þau trúarbrögð í
heiminum sem vaxa hraðast.
Árlega fjölgar múslimum um
tugi milljóna, sem aðallega
kemur til af náttúrulegri fólksfjölg-
un. Sem dæmi má nefna að í Egypta-
landi voru íbúar um 25 milljónir árið
1954 en nú, 40 árum síðar, eru íbú-
ar þar um 62 milljónir. Fólksfjölgun-
in í löndum eins og Súdan, Indónesíu
og öðrum minna þróuðum löndum
hefur verið enn meiri. í kringum
1950 bjuggu rúmlega 73 milljónir í
Pakistan, Bangladesh, en nú eru íbú-
ar um 210 milljónir í löndunum
tveimur.
Samkvæmt nýjustu áætlunum er
tæplega milljarður múslima í heim-
inum, þar af tæplega helmingur
yngri en 18 ára, en árið 1950 voru
múslimar um 400 milljónir. íslam er
orðin næststærsta einstaka trú-
arhreyfingin í mörgum löndum Evr-
ópu, jafnvel í Svíþjóð og Danmörku.
Ef fram fer sem horfir verða músl-
imar fjórðungur íbúa Frakklands
fljótlega eftir aldamót og rúmlega
10% í Bretlandi og Þýskalandi. Talið
er að múslimsk meðalhjón eignist
um 4,2 börn og er það síst vanáætl-
að. Slík fólksfjölgun hefur orðið þess
valdandi að konur sitja heima og
annast þar uppeldi bamanna en karl-
mennirnir sjá um framfærslu þeirra.
Þegar Vesturlandabúar heyra um
stöðu kvenna í íslam kemur klæða-
burður þeirra yfirleitt fyrst upp í
hugann. I löndum eins og Bretlandi,
Þýskalandi og sérstak-
lega Frakklandi hafa
staðið yfir deilur músl-
ima við viðkomandi
yfirvöld vegna banns
við íslömskum klæða-
burði í skólum og öðr-
um opinberum stofn-
unum.
Höfuðslæðan (ched-
ar) hefur fyrir múslima
orðið tákn fyrir viður-
kenningu á sérstöðu
þeirra, en fyrir flesta
aðra er hún tákn um
misrétti og kúgun mú-
slimskra kvenna.
Tvær konur gegna
um þessar mundir
stöðu forsætisráðherra
í íslömskum löndum:
Benazir Bhutto í hinu
rammíslamska Pakist-
an og Tansu Ciller í hinu hálf-vest-
ræna Tyrklandi. Þótt þær hafi náð
langt á hinum pólitíska vettvangi er
hlutfall stjómmálakvenna hverfandi.
I 1380 ára sögu íslams hafa að-
eins innan við 10 konur haft þar
veruleg pólítísk völd, flestar á þess-
ari öld eða þeirri fyrstu. Konur skipa
nær aldrei stjómunarstöður í stórum
fyrirtækjum og hlutfallslega fáar
hafa náð svo langt að verða prófess-
orar við íslamska háskóla. Stað-
reyndin er sú, að mannréttindi í
íslömskum löndum byggjast yfírleitt
á því frelsi sem veitt er innan þröngra
ramma íslamskra laga (shari’a).
Staða konunnar í samfélagi múslima
er yfírleitt skilgreind á þann hátt.
Grunnskyldur konunnar
Samkvæmt einum frægasta „guð-
fræðingi" hins klassíska íslams, Mu-
hammed al-Ghazali (1058-1111), eru
grunnskyldur konunnar að fullnægja
kynþörf mannsins, ala honum böm
og annast heimili þeirra. Henni er í
raun ekki ætlaður staður utan heimil-
isins og ef svo illa ber til að hún
verður að fara út úr húsi er yfírleitt
ætlast til að hún sé hulin með ched-
ar (höfuðslæðu), burqa (alklæðnaði
frá höfði til fóta) og ghungat (and-
litsskýlu). Skyldur karlmannsins eru
hins vegar þær að sjá henni far-
borða. Einnig, ef hann hefur tekið
sér fleiri en eina eiginkonu, að mis-
muna þeim ekki að neinu leyti.
í íslam er hjónaband heilög skylda.
Þeir karlmenn sem láta sér lynda að
vera einhleypir eru álitnir lítilmótleg-
ir og jafnvel trúvillingar. Samkvæmt
íslömskum kenningum frá 7. öld, sem
margir trúa enn í dag, komast karl-
menn ekki til himnaríkis múslima ef
þeir eru einhleypir. Hefur það verið
algengt að ekklar á efri árum giftist
á dánarbeðnum til þess eins að kom-
ast örugglega til Paradísar.
Evrópskir menningarstraumar
Hinar klassísku skyldur konunnar
héldust að mestu óbreyttar fram yfir
síðustu aldamót þegar evrópskir
menningarstraumar hófu innreið
sína í samfélög múhameðstrúar-
manna. Árið 1909 náðu ungtyrkir
völdum í ottómanska keisaradæminu
og hófu að endurbæta hina frekar
íhaldssömu stjórnarskrá landsins.
Árið 1917 voru staðfest ný lög um
fjölskyldurétt sem hnigu í átt til evr-
ópskra lagasetninga og náðu þau
yfir allt hið ottómanska veldi, þar á
meðal hluta Arabíuskagans, Sýrland
(Líbanon, Palestínu, Jórdaníu) og
Irak. Á árunum fram til 1940 voru
svipuð lög staðfest í Egyptalandi,
Súdan, íran, múslimska hluta Ind-
lands og flestum nýlendum Bretlands
í þessum heimshluta.
Samkvæmt rannsóknum kvenna-
sögufræðinga breyttu þessar laga-
setningar litlu. Múslimskar konur
héldu sig heima fyrir og eftirlétu
eiginmönnum sínum að berast á utan
veggja heimilisins. Kristnar konur í
íslömskum löndum, svo sem í
Egyptalandi, Líbanon og breska
umboðsstjómarsvæðinu Palestínu,
gengu á undan og kröfðust þess að
staða kvenna væri bætt.
Sem dæmi má nefna að í Egypta-
landi, sem var undir stjórn Breta frá
1882, voru stofnuð 15 kvennatímarit
á árunum 1892-1913. Aðeins eitt
þeirra var stofnað af múslimskri
konu, hinar voru kristnar, af gyð-
ingaættum eða með ókunnan trúar-
legan bakgrunn. Að baki þeim þyrpt-
ust aðallega miðstéttarkonur sem
töldu hag sínum betur borgið með
afnámi hinna gömlu hafta. Frá lok-
um síðari heimsstyijaldarinnar hafa
málsvarar kvenna aðallega komið úr
hópi karlmanna sem búið eða lært
hafa á Vesturlöndum og múslimskra
menntakvenna.
Misjöfn menntastaða
Grunnskólamenntun kvenna er
mjög misjöfn eftir landsvæðum. Í
múslimskum ríkjum fyrrum Sovét-
lýðvelda er menntun kvenna hlut-
fallslega langmest og atvinnuhlutfall
hæst. Utan hinna áður kommúnísku
ríkja er staðan mun verri. í Jemen