Morgunblaðið - 20.05.1995, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 20. MAÍ 1995 2
AÐSENDAR GREINAR
Skaðabótalög og
almannahagsmunir
FYRIR síðustu helgi skaut upp
kollinum kynleg umræða um skaða-
bótalög og almannahagsmuni, í til-
efni af því að reynt var að draga
málefnalega umræðu um skaða-
bótalög niður á plan ómerkilegra
persónuárása og útúrsnúninga.
Virðist nauðsynlegt að minna á
nokkur atriði í þessu sambandi.
Bótagreiðslur lenda á
almenningi
í fyrsta lagi er rétt að minna á
að það er hinn sami íslenski almenn-
ingur sem greiðir bætur og sem
tekur á móti bótagreiðslum. Skaða-
bótalögin fjalla í sjálfu sér ekki um
greiðslu tryggingafélaga á bótum,
heldur um hvernig bótaábyrgð
stofnast á því sviði sem lögin taka
til, hvort sem tjónvaldur er tryggð-
ur eða ekki. Til lengri tíma litið
hefur efni skaðabótalaga ekki áhrif
á afkomu tryggingafélaga sem
starfa hér á landi, hvort sem þau
eru íslensk eða erlend. Einfaldlega
vegna þess að starfsemi allra sem
starfa á markaðnum þarf að taka
mið af sömu reglum um stofnun
bótaábyrgðar og öll velta trygg-
ingafélögin tekjum sínum, bóta-
greiðslum og öðrum kostnaði yfir á
almenning í formi iðgjalda. Al-
menningur borgar þannig alltaf
brúsann á endanum, annaðhvort
beint eða sem neytandi, skattgreið-
andi eða iðgjaldagreiðandi. Eftir því
hvort bótagreiðslur í upphafi lenda
á einstaklingi, fyrirtæki í rekstri,
ríkisstofnun eða tryggingafélagi.
Tryggingafélög geta auðvitað verið
rekin á mishagkvæman hátt, sam-
keppni verið mikil eða lítil og mis-
munandi takmörk verið fyrir því
hvað iðgjaldagreiðendur sætta sig
við að tryggingafélag hafi mikinn
hagnað án þess að lækka iðgjöld.
Slíkir þættir ráða miklu um afkomu
tryggingafélaga, en það haggar
ekki þeirri staðreynd að það um-
hverfi sem allt þjóðfélagið býr við
að þessu leyti, t.d. skaðabótalögin,
hefur ekki áhrif á afkomu trygg-
ingafélaga þegar litið er til lengri
tíma og hægt að horfa fram hjá
að tímabundin verðteygni geti
hamlað skjótri aðlögun iðgjalda að
raunverulegum bótagreiðslum. Al-
menningur er einfaldlega beggja
vegna borðsins og það er jafnslæmt
að bætur séu of háar og að þær
séu of lágar. Séu bætur of háar í
ákveðnum tilfellum hagnast bóta-
þeginn með óréttmætum hætti á
kostnað tjónvaldsins eða iðgjalda-
greiðendanna, en séu bætur of lág-
ar er þessu öfugt farið. Það þarf
því að finna sem réttastan mæli-
kvarða við ákvörðun bóta, sem alls
ekki er einfalt mál. Hins vegar hef-
ur allt þjóðfélagið hag af að skaða-
bótareglur séu eins einfaldar og
skýrar og kostur er,
þannig að ákvörðun og
uppgjör bóta geti farið
fram á skilvirkan hátt
og almenningur tapað
sern minnstum íjár-
munum í milliliða-
kostnað.
Skaðabótalögin
Áður en skaðabóta-
lög voru sett árið 1993,
ríkti mikil óvissa og
ósamræmi um ákvörð-
un bótaijárhæðar fyrir
líkamstjón og því voru
flestir sammála um
nauðsyn lagasetningar
á þessu sviði. Megin grundvöllur
ákvarðana var s.k. læknisfræðileg
örorka, sem metin var án tengsla
við raunverulegt fjártjón. í ýmsum
tilvikum var talið að bætur væru
óeðlilega háar, sérstaklega þar sem
örorka var lítil. En í mörgum stærri
málum voru bætur allt of lágar. Má
í þessu sambandi minna á kröfur
frá fólki sem varð fyrir miklu lík-
amstjóni fyrir gildistöku skaðabóta-
laga, um að þau yrðu gerð aftur-
virk. Við því var því miður ekki
hægt að verða, því gjörbreyting á
grundvelli bótaábyrgðar varðar ótil-
tekinn fjölda fólks beggja vegna
borðsins og þarf að taka gildi á
einum tímapunkti fyrir alla.
Markmið skaðabótalaganna var
að tjónþolar fengju almennt, auk
hæfilegra miskabóta, fullar bætur
fyrir raunverulegt fjártjón sem
hlýst af völdum líkamsmeiðsla.
Hinsvegar ættu menn ekki að öðl-
ast rétt til bóta ef ekkert ijártjón
hefði orðið. Grundvelli bótaákvarð-
ana var gerbreytt og eru bætur nú
í aðalatriðum miðaðar við skerðingu
á hæfi manna til að afla atvinnu-
tekna, auk staðlaðra bóta fyrir var-
anlegt ófjárhagslegt tjón (miska).
Bætur vegna fjárhagslegs tjóns eru
reiknaðar þannig að örorkustig
tjónþola er margfaldað með árs-
launum og síðan með tölunni 7,5
og er þar kominn hinn umtalaði
„margföldunarstuðull.,, Ekki er tek-
ið tillit til árslauna umfram 4,5
m.kr. Við samningu skaðabótalaga
þótti ekki leika vafi á að heppileg-
ast væri að leita fyrirmynda í nor-
rænum rétti, þar sem íslenskar rétt-
arreglur eru reistar á norrænum
grunni. Hin nýjustu norrænna laga,
dönsku skaðabótalögin frá 1984,
þóttu henta best að efni og formi.
Islenskar reglur á þessu sviði eru
nú í samræmi við danskar, finnsk-
ar, norskar og sænskar reglur, en
þær eru ávöxtur nokkurra áratuga
starfs margra sérfræðinga.
í dönsku skaðabótalögunum er
margföldunarstuðullinn 6,0 og ekki
eru greiddar bætur vegna minni
íjárhagslegrar örorku
en 15%. Þannig var ís-
lenska frumvarpið
þegar það var fyrst
íagt fram, en um það
var fjallað á Alþingi á
tveimur ' þingum.
Nokkrar breytingar
voru gerðar á frum-
varpinu, t.d. var marg-
földunarstuðullinn
hækkaður í 7,5 en
ákveðin lækkun með
hærri aldri látin hefjast
fyrr. Þá var 15% „gólf-
ið“ fellt brott. Eins og
fram hefur komið eru
skiptar skoðanir á því
hver títtnefndur margföldunarstuð-
ull eigi að vera. Það þarf kannski
ekki að koma á óvart þar sem þær
grundvallarbreytingar sem skaða-
Almenningur er beggja
vegna borðsins, segir
Ari Edwald, og því er
jafnslæmt að bætur séu
of háar og að þær
séu of lágar.
bótalögin fela í sér taka til flestra
þátta sem hafa áhrif á bótafjár-
hæð. Grundvelli mats á því hvort
fjárhagstjón hafi orðið eða ekki er
gerbreytt. Bætur eru staðlaðar og
taka lítið tillit til einstaklingsbund-
inna frávika, bætur sem menn fá
annars staðar frá dragast ekki frá
bótum skv. lögunum eins og áður
tíðkaðist, svo fátt eitt sé nefnt.
Höfundur frumvarpsins taldi aug-
ljóslega að góð og gild rök væru
fyrir þeirri tillögu sem gerð var í
upphafi og fylgdi danska fordæm-
inu, en var síðar hækkuð í 7,5 eins
og áður var lýst. í bréfi fimm lög-
manna til allsheijarnefndar Alþing-
is, frá í september 1993, er hinsveg-
ar sett fram sú skoðun að þessi
stuðull þurfí að vera 11,5-12 til að
ná markmiðinu um fullar bætur að
jafnaði. Að ósk allshetjarnefndar
Alþingis skipaði dómsmálaráðherra
nefnd til að meta hvort efni væri
til að breyta nýsettum skaðabóta-
lögum og taldi meirihlutinn rétt að
hækka margföldunarstuðulinn í
10,0. Minnihlutinn taldi ekki efni
til að breyta stuðlinum að svo
stöddu en sagði m.a.:„Hitt er svo
annað mál hvort ekki kynni að vera
skynsamlegt að hyggja að því eftir
að komin er reynsla á hinar nýju
reglur og allt málið hefír skýrst.“
Þessar niðurstöður voru sendar
allsheijarnefnd til að hún gæti tek-
ið til þeirra afstöðu og þangað bár-
ust einnig umsagnir nokkurra aðila.
í umsögn Vátryggingaeftirlitsins
var tekið undir álit minnihluta fram-
angreindrar nefndar og sagt að það
sé ekki vænleg leið að þess mati
að hækka hinn einfalda margföld-
unarstuðul nú, án gagngerrar at-
hugunar á afleiðingum þess á bóta-
grundvöll og bótafjárhæðir í heild.
Slík athugun liggi ekki fyrir og
lausleg athugun á einstökum dæm-
um nægi ekki í því sambandi.
Með hliðsjón af þessu skyldi eng-
an undra þótt alþingismenn vilji
leggja drög að yfirveguðum ákvörð-
unum varðandi breytingar á marg-
földunarstuðlinum. í bréfi til dóms-
málaráðuneytisins frá í febrúar sl.
lýsir allsheijarnefnd því að hún telji
ekki að sú reynsla sé komin á skaða-
bótalögin að hægt sé að skera úr
um það hvort markmiðum laganna
sé náð. Beinir nefndin því til ráðu-
neytisins að fylgjast náið með fram-
kvæmd laganna og því hvort breyta
þurfí margföldunarstuðlinum til
hækkunar. Einnig að ráðuneytið
skuli birta skýrslu um framkvæmd
laganna fyrir árslok 1996, en þá
megi ætla að nauðsynlegar upplýs-
ingar liggi fyrir.
Það er algjörlega fráleitt að halda
því fram að með þessum eðlilegu
og faglegu vinnubrögðum við mat
á heildarstöðu tjónþola, eftir að
gagngerar breytingar hafa orðið á
grundvelli bótaákvarðana, sé verið
að drepa viðfangsefninu á dreif.
Athugasemdum hefur verið
svarað
Það er alltaf álitamál hversu oft
á að gefa sama svarið við sömu
athugasemdunum, en það er ekki
rétt að stjórnvöld hafi í engu svarað
gagnrýni sem fram hafí komið á
skaðabótalögin. Raunar hafa flestar
umsagnir um þessa lagasetningu
verið jákvæðar, en undantekning
er t.d. gagnrýni fimm lögmanna
sem sendu dómsmálaráðuneytinu
tvö bréf í ágúst 1993, eftir að lögin
höfðu tekið gildi. Þeim var svarað
með bréfí þann 7. september s.á.
og var það bréf, auk ítarlegrar
greinargerðar , sent öllum fjölmiðl-
um og fékk það töluverða umfjöll-
un. Ráðuneytið hafnaði þar þeim
grófu ásökunum um óeðlileg vinnu-
brögð við val á reglum til ákvörðun-
ar bótafjárhæðar, sem settar voru
fram í bréfinu. Hinsvegar hefur
ráðuneytið og fleiri unnið á mál-
efnalegan og eðlilegan hátt að at-
hugun á þeim reglum og hvort
breyta beri lögunum, eins og að
framan er rakið.
Hitt meginatriði í gagnrýni fram-
angreindra lögmanna snerist um
að þeir læknar sem sæti eiga í ör-
Ari Edwald.
orkunefnd, sem skipuð var skv.
skaðabótalögum, væru vanhæfir til
setu í nefndinni vegna fyrri starfa
og jafnvel vegna opinberra skoðana
sinna á viðfangsefninu! Ráðuneytið
taldi þessa menn uppfylla öll skil-
yrði um almennt og sérstakt hæfi
og var það atriði síðan borið undir
umboðsmann alþingis af tveimur
lögmönnum og komst hann að sömu
niðurstöðu og ráðuneytið. Um þá
niðurstöðu var einnig ijallað opin-
berlega.
Nú er mikil áhersla lögð á um-
ræðu um meint hagsmunatengsl af
ákveðnum aðilum, en í samræmi
við niðurstöðuna um hagsmuni al-
mennings, í upphafi greinarinnar,
tel ég að það séu ekki einu sinni
fræðilegar forsen'dur fyrir því að
þær ásakanir sem hafðar hafa ver-
ið uppi gagnvart dómsmálaráðherra
og formanni allsheijarnefndar gætu
undir nokkrum kringumstæðum
staðist. Hins vegar reikna ég með
því að áhugamenn um hagsmuna-
tengsl láti ekki staðar numið fyrr
en þeir hafa velt rækilega fyrir sér
hvort afstaða einstakra manna til
skaðabótalaga geti í einhveiju mót-
ast af þeirri staðreynd að skýrari
og einfaldari reglur á þessu sviði
hitta óhjákvæmilega fyrir verkefni
ákveðinna hópa sem koma að bóta-
uppgjörsferlinu, t.d. lögmanna.
Menn hafa stokkið upp á nef sér
af minna tilefni en að missa slíkan
spón úr aski sínum.
Höfundur er lögfræðingur og
rekstrarhagfræðingur og var
aðstoðarmaður
dómsmálaráðherra á síðasta
kjörtimabiii.
Texson
pallhýsi
Sérhönnuð 7 feta pallhýsi fyrir
Toyota double cab, Nissan, Isuzu
og Mitsubishi L 200. Einnig fyrir
extra cab.
Útvegum allar aðrar gerðir af
pallhýsum, hard top og felli top
beint frá verksmiðju í USA.
Algjör bylting i verði.
Tilboðssala til 31. mai nk.
Opið frá kl. 10 til 18 virka daga og
kl. 10 til 15 laugardaga.
Texson pallhýsi
Vagnhöfða 25
Sími 5873360
STEINHUÐUÐ
UTANHUSSKLÆÐNING
r ••
A GOIHUL
SEM NÝ HÚS.
HÚSASMIÐJAN
Súðaniogi 3-5, Reykjavík
Helluhrauni 16, Hafriarfirði