Morgunblaðið - 01.07.1995, Qupperneq 25

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 1. JÚLÍ 1995 25
Má segja að hægari aukning
eftirspurnar síðustu árin sé
í raun staðfesting á þeim
mikla árangri sem náðst
hefur í nýtingu innlendrar
orku síðustu hálfa öld
Landsvlrkjun:
Þróun f raforkuframlelðslu og raforkuettlu 1060-1090
6.000
'66 '67 '66 '66 '70 '71 72 ‘72 74 76 76 77 76 70 '60 '11 '62 '82 '84 '86 '86 '87 '88 '86 ‘90 61 '62 '82 '94 '96
Landsvirkjun 1960-1990: Þróun raforkukerflslns f 00 ár
Árlð 1960 Áríð 1996

. 'sí
' • -

FRAMKVÆMDIR voru að jafnaði mjög miklar frá því hafist var handa við
Búrfellsvirkjun og þar til Blönduvirkjun var lokið 1992. Hér er unnið við að
leggja stórpípur til hverfla virkjunarinnar.
virkjunarstaðir kæmu aðallega til álita, ann-
ars vegar að virkja Þjórsá við Búrfell, hins
vegar Jökulsá við Dettifoss. Rannsóknir
leiddu í ljós að Búrfell var miklu hagkvæm-
ara, enda var það nálægt því landsvæði þar
sem okkar eigin orkumarkaður er stærstur
og fyrirsjáanleg þörf fyrir meiri orkufram-
leiðslu." Jóhannes minnist þess ekki að um-
hverfisvernd við Dettifoss hafi verið mikið í
umræðunni, en mikill áhugi var á Norður-
landi að fá virkjun þangað. „Málið komst
nú ekki svo langt, sem betur fer má segja
í dag“, bætir hann við.
Var ekki erfitt að komast af stað út af
mikilli lánsfjárþörf og þessháttar?
„Að sjálfsögðu var geysilegt fyrirtæki að
koma þessum samningum á, þar sem þurfti
að gera allt í senn, að byggja nýja virkjun
og afla fjár til hennar, en forsenda þeirrar
lántöku var að gerðir yrðu traustir samning-
ar um sölu verulegs hluta orkunnar til iðnað-
ar. Auðvitað urðu þessir samningar að vera
samtengdir og voru allir gerðir nánast sam-
tímis."
Búrfellsvirkjun hefur borgað upp öll sín
lán, síðasta lánið fyrir 2-3 árum. Jóhannes
segir að útreikningar hafi sýnt að orkusöl-
usamningurinn við ísal hafi þegar borgað
upp Búrfellsvirkjun. Fjórum árum eftir að
Landsvirkjun var stofnuð var fyrsta raforkan
afhent, haustið 1969, og virkjunin vígð vor-
ið 1970. Þá var fyrsti áfangi ísals kominn
í fulla framleiðslu.
„í því sambandi er rétt að rifja upp að
mikið góðæri var á íslandi þegar farið var
af stað vorið 1966. Síldarævintýrið stóð þá
sem hæst og menn höfðu þó nokkrar áhyggj-
ur af því að þessar miklu framkvæmdir yrðu
til að auka á þenslu og erfiðleika á vinnumark-
aðinum. Reyndar þurfti að flytja nokkuð af
erlendu vinnuafli til landsins. En svo fór að
árið eftir hrundi síldarstofninn og 1968 má
segja að síldin hafi horfið með öllu. Þetta
leiddi að sjálfstöðu til mikils samdráttar og
minnkandi atvinnu. En þegar á hólminn var
komið reyndust Búrfellsvirkjun og álbræðslan
hafa mjög mikil áhrif til að draga úr þeirri
efnahagskreppu, sem þá gekk yfir landið."
Veitendur í stað þiggjenda
Við víkjum talinu að hinni miklu tækni-
reynslu sem þessi fyrsta virkjun inni á há-
lendi landsins veitti.
„Þessi fyrsta virkjun var hönnuð og eftirlit
með framkvæmdinni var í höndum banda-
rísks fyrirtækis, Harza. Bæði vegna þess að
okkur skorti reynslu og líka af því að á
þeim tíma þurftum við vafalaust á því að
halda vegna þeirra fjármálastofnana, sem
veittu okkur lán til framkvæmdanna. En
strax með Búrfellsvirkjun jókst stórlega
þekking íslendinga á þessu sviði. Margir
Islendingar unnu þar á vegum Harza, auk
þess sem íslenskur verktaki var með sænsk-
um og dönskum fyrirtækjum í samsteypu
sem sá um byggingarframkvæmdina við
Búrfell. Margir íslenskir verkfræðingar
fengu þar ómetanlega reynslu.
Með hverri stórri virkjun, sem Landsvirkj-
un hefur ráðist í á þessum 30 árum, hefur
hlutur íslendinga aukist bæði í hönnun og
framkvæmdum, því að Blönduvirkjun, okkar
síðasta virkjun, er algerlega hönnuð af ís-
lenskum verkfræðingum. Allir helstu verk-
takar í byggingunum þar voru íslensk fyrir-
tæki og eftirlit í höndum verkfræðinga
Landsvirkjunar. Óhætt er að segja að þessi
aukna þekking nái til allra þátta í bæði bygg-
ingu og rekstri orkumannvirkja. Við höfum
sérþjálfað starfslið á öllum sviðum.
I stað þess að þiggja eru íslendinga nú
veitendur og útflytjendur þekkingar á þessu
sviði. Einn af okkar reyndustu verkfræðing-
um, Páll Ólafsson, yfirmaður byggingadeild-
ar hér hjá Landsvirkjun, er nú í Kína. Má
segja að þessi saga komi fram í honum.
Hann kom 1966 til starfa hjá Harza, en fór
síðan til Landsvirkjunar, þar sem hann hefur
m.a. verið byggingarstjóri við Hrauneyja-
fossvirkjun og forstöðumaður byggingar-
deildar þegar Blönduvirkjun var í byggingu.
Og nú þegar vantaði verkefni í bili er hann
ráðinn sem eftirlitsverkfræðingur við nýtt
orkuver í Kína. Hann kemur svo brátt aftur
til að vera með okkur. Þessi aukna þekking
nær til allra þátta í byggingu virkjana og
þessu sérþjálfaða liði er ekkert að vanbún-
aði. í þessari þekkingu og reynslu erum við
með mikil verðmæti, sem við þurfum að
ávaxta með áframhaldandi uppbyggingu."
Við víkjum talinu að hugmyndum um sölu
raforku um sæstreng og Jóhannes segir:,,
Þegar við skoðum nýtingarmöguleikana á
orku í framtíðinni þá er hún aðallega á tveim-
ur sviðum. Annars vegar með þvi að byggja
upp orkufrekan iðnað og hins vegar selja
beint úr landi um sæstreng. Það hlýtur að
vera þjóðhagslega hagkvæmara fyrir okkur
að öðru jöfnu að selja þessa orku innan-
lands. Og að því höfum við fyrst og fremst
beitt okkur undanfarin ár. En á hinn bóginn
verður að hafa í huga að orkulindir okkar
eru svo stórar að mjög ólíklegt er að við
getum nýtt þær allar í fyrirsjáanlegri fram-
tíð með því að byggja upp orkufrekan iðn-
að. Þessvegna er ég þeirrar skoðunar að ef
útflutningur reynist vera hagkvæmur þá eig-
um við að nýta okkur það tækifæri. Ljóst
er að það tekur mjög langan tíma að und-
irbúa lagningu sæstrengs til útlanda. í fyrsta
lagi er flutningsgeta með tækninni í dag um
600-700 MW, þannig að við getum ekki
nýtt þá flutningsgetu nema ráðast í mjög
stórar nýjar virkjanir og þær krefjst langs
undirbúnings. Það er eitt af því sem tak-
markar hve fljótt sæstrengur gæti komið
til. Og miðað við núverandi orkuverð í Vest-
urevrópu, til daemis frá nýjum gasaflstöðv-
um, er orka frá íslandi tæplega samkeppnis-
hæf enn sem komið er. Hinsvegar er búist
við að orkuverð í Evrópu muni halda áfram
að hækka á næstu árum og smám saman
verði orka héðan samkeppnishæfari. Við
erum því að horfa alllangt fram í tímann.
Þessar sæstrengshugmyndir eru mjög háðar
því hvemig hagkvæmt sé að virkja á Austur-
landi. En langbest liggur við að rafstrengur
komi á land á Austfjörðum, eins og síminn
gerði í byijun þessarar aldar, 100 árum fyrr."
Samkomulag fyrirfram
Eru menn nokkuð búnir að gera upp við
sig hvort og hvernig þeir vilja virkja þar?
„Að undanförnu hefur verið unnið mikið
að því að reyna að meta þær virkjunarleiðir
sem koma til greina á Norðurausturlandi og
Austurlandi. Þau mál hafa verið kynnt heima-
mönnum og öðrum bæði á Austur- og Norð-
austurlandi undanfarið ár. Þar er um að
ræða hvemig sé hagkvæmt og ásættanlegast
frá umhverfíssjónarmiði að virkja Jökulsá á
Fjöllum og Jökulsá á Brú. Auðvitað er mikil
áhersla lögð á það af hálfu Landsvirkjunar
og stjómvalda að ná sem bestu samkomulagi
við heimamenn. Sannleikurinn er sá að nauð-
synlegt er að þetta gerist með þeim hætti
að samkomulag komist á um megin-leiðir í
virkjunum á Austurlandi áður en farið er að
leggja meiri vinnu í undirbúningsrannsóknir
á hveijum stað. Slíkar rannsóknir eru-mjög
dýrar. Þarf mörg hundruð milljóna fjárveit-
ingu áður en hægt er að byija að virkja. Og
það borgar sig ekki að leggja í rannsóknir á
virkjunarstað fyrr en menn eru nokkurn veg-
in vissir um að ekki séu þar óyfírstíganleg
umhverfisvandamál. Þessvegna er farin þessi
leið að kynna hugmyndir svona snemma.
Búið er að rannsaka og undirbúa nægar
virkjanir hér til að anna þeirri aukningu
orkufreks iðnaðar, sem er líklegur á næstu
5-10 árum", segir Jóhannes ennfremur.
„Þannig að þótt í kjölfar stækkunar ísals
komi nýtt Atlantal-álver, þá erum við þess
vegna ekki háð þessum stóru virkjunum á
Austurlandi. Af þeim fullkönnuðu virkjun-
armöguleikum sem til greina koma á eftir
Blönduvirkjun og fyrrnefndum smærri fram-
kvæmdum, þá er fyrst að nefna byggingu
Fljótsdalsvirkjunar, eins og fyrirhugað var
að byggja í sambandi við Atlantal eða þegar
möguleikar opnast aftur."
Fyrir utan Fljótsdalsvirkjun eru ýmsir stað-
ir rannsakaðir og undirbúnir á Þjórsársvæð-
inu. Þar er um að ræða nýtt stöðvarhús við
Búrfell og 100 MW stækkun. Síðan er stöðv-
arhús við Sultartanga, en þar er þegar fyrir
hendi miðlunarlón. Þá er virkjun við Vatns-
fell, þar sem nýtt er fallið frá Þórisvatni niður
í Sigöldulón. í þriðja lagi má virkja fallið frá
Hrauneyjafossi niður að Sultartanga við Búð-
arháls. Þá eru einnig möguleikar til að byggja
jarðgufustöðvar eða auka framleiðslu, t.d.á
Nesjavöllum og væntanlega einnig við Kröflu.
Þarf þó að fara í frekari rannsóknir við Kröflu.
Við höfum ekki talið tímabært að veija fé
til að bora þar meira fyrr en svæðið er orðið
öruggara. Að öllu samanlögðu eru orkumögu-
leikar tiltækir og hagkvæmir til að sinna
mjög mikilli aukningu á orkufrekum iðnaði á
næstu árum. Þeir hafa verið rannsakaðir og
undirbúnir."
Við stjórnvölinn í 30 ár
„Ekki er hægt að neita því að orku- og
stóriðjumálin hafa verið stór þáttur í mínu
starfi síðan 1961 þegar stóriðjunefndin var
stofnuð og til þessa dags“ svarar Jóhannes
Nordal, þegar haft er orð á því að í þetta
hafi hann lagt gífurlega vinnu.„Þetta hefur
verið mjög skemmtilegt og spennandi við-
fangsefni þótt skipst hafi á skin og skúrir."
Ekki hefur alltaf verið sátt um þessi mál?
„Nei, því miður þá hafa íslendingar ekki
borið gæfu til að vera fljótir til að sætta sig
við nýjungar á þessu sviði. Við vitum hvern-
ig fór á fyrri helmingi aldarinnar, þegar
Einar Benediktsson og ýmsir aðrir voru að
reyna að koma á orkufrekum iðnaði hér á
landi. Ekki vil ég fullyrða að þara hafi
strandað á íhaldsemi og vantrú íslendinga
sjálfra. Margt bendir þó til þess að við hefð-
um átt að geta komist af stað með orkufrek-
an iðnað ekki miklu seinna en Norðmenn,
eða hálfri öld fyrr en við gerðum, og staðið
þá í allt öðrum sporum nú.“
Mjög miklar deilur voru um ísal á sínum
tíma og tók langan tíma áður en þær lægði.
„Sem betur fer hefur orðið mikil breyting í
þessu efni núna síðustu árin. Það er ekki
fyrr en síðustu 5-6 árin að maður fínnur í
rauninni almennan áhuga meðal lands-
manna. Ekki virðist lengur ágreiningur um
að æskilegt sé að hraða sem mest uppbygg-
ingu orkufreks iðnaðar. Og það er enginn
vafi á því að í samningum við erlenda aðila
skiptir mjög miklu máli að þeir finni að þeir
séu velkomnir og að þeir megi vænta góðra
viðskipta við alla aðila.
Að auki held ég að það hjálpi okkur núna
á þessu sviði að við erum nánar tengdir
Evrópulöndunum með samningunum um
Evrópskt efnahagssvæði. Erlendum aðilum
er það trygging fyrir því að hér gildi al-
mennt svipað efnahagslegt umhverfí og í
öðrum iðnvæddum löndum, frjálsræði að því
er varðar fjármagnsflutninga og vinnuafl og
svipaðar skattareglur."
„Að sjálfsögðu felast í því breytingar að
draga sig í hlé eftir svona langan tíma. En
það kemur manni sem kominn er á þennan
aldur að sjálfsögðu ekkert á óvart," svarar
Jóhannes Nordal þegar hann er spurður
hvort hann fari frá þessu viðamikla starfí
með eftirsjá. „Ég vonast til þess að geta enn
um hríð átt einhvern þátt í þessum störfum
að því er varðar samninga við erlenda aðila,
þó ekkert sé fastráðið í því. Ég mun að
minnsta kosti fylgjast af áhuga með því sem
gerist í þessum efnum, því að íslendingar
þurfa á öllu sinu að halda til að tryggja
batnandi lífskjör í framtíðinni."