Morgunblaðið - 16.07.1995, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 16. JÚLÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
li 1 :B.' J '' f. | if | BIL I H 1 ÍK 1
1 J 1 1 | | ( ;■ | |
i ii Iö. 1' 1 1 Ik.- 1 J
í viðtölum við tugi atvinnurekenda í ólíkum
atvinnugreinum komst Pétur Gunnarsson
að því að efnahagsbatinn hefur að miklu
leyti farið í að styrkja innviði fyrirtækjanna
í landinu sem leggja grunn að efnahagsbata
framtíðarinnar með því að draga úr skuld-
um, hagræða í rekstri, auka framleiðni
og færá arðsemi nær því sem viðgengst
í nágrannalöndunum.
TJ" "^FVAR er efnahagsbatinn
sem þjóðhagsstærðirnar
gefa til kynna að hafi
orðið í þjóðfélaginu síð-
astliðin misseri eftir samdrátt-
arskeið liðinna ára? Margir segjast
ekki verða hans varir með sama
hætti og á verðbólguárum áður þeg-
ar menn höfðu hagvöxtinn fyrir
augunum í nýbyggingum og stór-
framkvæmdum á vegum einstakl-
inga, fyrirtækja og hins opinbera.
Seljendur varanlegs neysluvamings
á borð við bíla og heimilistæki segj-
ast þó verða varir við aukna eftir-
spum. Það sýni að launþegar hafí
fengið sinn skerf af batanum og
telji öldudalinn að baki. Hagtölur
staðfesta að það er aukin einka-
neysla sem heidur uppi þeim hag-
vexti sem verður hér á landi í ár.
Þrátt fyrir að sjávarútvegurinn
sjái fram á dalandi afkomu segja
flestir viðmælenda Morgunblaðsins
úr stómm og fjölbreyttum hópi fólks
I atvinnurekstri að þær hagræð-
ingaraðgerðir sem fyrirtækin réðust
í til að lifa kreppuna af muni þegar
fram í sækir gera þau sterkari og
auka arðsemi þeirra og leggja þann-
ig grunn að varanlegum efnahags-
bata framtíðarinnar. Ábata góðær-
isins leggi fyrirtækin mörg í að
styrkja þennan grunn enn frekar
með því t.d. að greiða niður skuldir.
Upp úr kreppunni og gjaldþrota-
hrinunum rísi íslenskt efnahagslíf
að mörgu leyti heilbrigðara og
sterkara en áður, ekki síst vegna
þess að samdráttarskeiðið og stöð-
ugleikinn hafi breytt hegðun al-
mennings í landinu með varanlegum
hætti til hins betra.
Verðbólguhugarfarið er sagt á
hröðu undanhaldi. íslendingar séu
orðnir vandaðri neytendur og var-
kárari í umgengni um peninga. Þeir
hafí ekki sótt lífskjarabata nema
að litlu leyti í launaumslögin heldur
með því að velja og hafna á sam-
keppnismarkaði sem er virkari en
nokkm sinni áður. Atvinnuleysið
hafi líka breytt viðhorfí og hegðan
fólks í átt að varfæmi í að taka á
sig skuldbindingar og dregið úr
hreyfingu á vinnuafli.
Þótt finna megi samhljóm að
þessu leyti í ummælum flestra þeirra
fjölmörgu stjómenda í atvinnu-
rekstri sem blaðamaður ræddi við
er hljóðið í þeim misjafnt eftir því
við hvaða rekstur þeir fást.
Árið í ár verður sjávarútvegi að
líkindum betra en 1993 en ekki
jafngjöfult og árið 1994 þegar út-
hafsveiðar gerðu meira en að vega
upp samdrátt aflaheimilda í land-
helginni og skiluðu þeim sem þær
stunduðu góðum hagnaði.
í ár em ýmsar blikur á lofti þótt
víða gangi vel, einkum hjá þeim sem
framleiða fyrir markaði í Þýskalandi
og Japan. Ljóst er að þótt þorskafli
dragist ekki saman á næsta ári
verða kvótar flestra annarra bolfísk-
tegunda skertir. Spáð er 3,6 millj-
arða króna samdrætti útflutnings-
tekna af þeim sökum á fiskveiðiár-
inu sem hefst 1. september.
Dýrt verkfall
Flotinn stöðvaðist í þrjár vikur í
vor vegna sjómannaverkfalls ein-
mitt á þeim tíma sem þegar hvað
mest var að hafa á Reykjanes-
hryggnum og litlar líkur eru á að
menn muni sækja sér viðiíka afla í
Barentshaf, þar sem menn taka
ekki sömu áhættu að sækja inn á
Svalbarðasvæðið og í fyrra.
Þá hefur aflasamdrátturinn og
óhagstæð samsetning aflaheimilda
leitt til þess að útgerðarkostnaður
hefur aukist á hvetja sóknareiningu,
þ.e.a.s. það er dýrara að sækja hvert
kíló af fiski í sjó.
Menn hafa þurft að sækja út fyr-
ir hefðbundnar slóðir ýmist í leit að
tegundum sem menn verða að sækja
eða til að flýja undan þorskinum sem
margir hafa ekki kvóta til að veiða
nema sem meðafla við aðrar veiðar.
Við þetta bætist að gengi dollars
og sterlingspunds hefur fallið veru-
lega frá áramótum og valdið búsifj-
um í hefðbundinni bolfískvinnslu,
sem framleiðir fyrir markaði í
Bandaríkjunum og Bretlandi. Bol-
fískvinnslan býr nú við verri afkomu
en um árabil.
Samkvæmt upplýsingum Morg-
unblaðsins hefur t.a.m. Útgerðar-
félag Akureyringa, sem hefur um
35% tekna sinna af sölu á Banda-
ríkjamarkað, orðið fyrir um 150
milljóna króna tekjutapi vegna
gengisbreytinga dollars frá áramót-
um og vegna sjómannaverkfallsins.
Þess vegna er hljóðið í forsvars-
mönnum í sjávarútvegi óneitanlega
þyngra en í kollegum þeirra í versl-
un, þjónustu og iðnaði. Margir
þeirra segjast telja gengisbreytingar
nauðsynlegar til að koma gengi
dollarans yfir 70 krónur enda sé
gengi hans nú lægra en þegar geng-
ið var fellt um 7% árið 1993. Eftir
6 mögur ár með stöðugum afla-
skerðingum frá árinu 1989 virðist
uppsveiflan ekki ætla að verða jafn-
mikil og langvarandi og vonast hafði
verið til.
í sjávarútvegi verður mönnum
einnig tíðrætt um þá óvissu sem
menn búi við gagnvart ákvörðunum
stjórnvalda, varðandi ákvörðun afla-
heimilda, undanlátssemi gagnvart
krókaleyfisbátum og leikreglur í
atvinnugreininni almennt. „Eg hef
oft sagt að við í sjávarútvegi verðum
að búa við minnkandi afla og óblíð
náttúruöfl. Ég á hins vegar alltaf
erfítt með að sætta mig við að við
þurfum líka að búa við misvitrar
stjórnvaldsaðgerðir," segir Guðrún
Lárusdóttir, útgerðarmaður í Hafn-
arfirði.
Hagrœöing og markaössókn
Sjávarútvegurinn virðist hins
vegar líkt og aðrar atvinnugreinar
hafa nýtt sér mögru árin til hagræð-
ingar. Ábata góðærisins í fyrra hef-
ur verið varið til að styrkja innviði
fyrirtækjanna og tii að leita nýrra
markaða, bæði fyrir nýjar afurðir
og til að koma í stað
markaða sem hafa brugð-
ist.
Þannig olli það íslend-
ingum litlum vandræðum
að karfamarkaðurinn í
Sovétríkjunum hryndi
með stjórnskipulaginu þar. Á sex
árum hefur tekist að vinna nýja og
ábatasamari markaði fyrir þau 70%
karfaaflans sem áður fóru austur
yfir tjald.
Þau fyrirtæki sem vel tókst til
við að leita nýrra leiða koma sterk-
ari út úr kreppunni. Mörg hver hafa
þau varið miklum jjármunum til
kaupa á aflaheimildum. Þær afla-
heimildir koma m.a. frá þeim mörgu
aðilum sem verst hafa farið út úr
aflasamdrættinum og hafa ekki
lengur grundvöll undir rekstri sín-
um.
Stór hluti fjárfestingar í sjávar-
útvegi hefur verið í tilfærslu afla-
heimilda. ÚA hefur t.a.m. keypt
aflaheimildir fyrir um 100 milljónir
á ári undanfarin ár en síðastliðin 6
ár hefur það fyrirtæki skilað sam-
tals um 700 milljóna króna hagnaði
og bætt eiginfjárstöðu sína um
u.þ.b. 1.000 milljónir króna.
Tölur um að fjárfesting í sjávar-
útvegi hafi í fyrra numið 2-3 millj-
örðum í veiðum og 2-3 milljörðum
í vinnslu á sama tíma og fluttar
voru inn tölvur fyrir um 4 milljarða
segja þess vegna ekki alla söguna.
Einar Svansson, framkvæmda-
stjóri Fiskiðjunnar-Skagfírðings, er
þó einn þeirra sem telur fjárfestingu
í skipum hættulega litla. „Menn
hafa notað hagnaðinn frá í fyrra til
að borga niður skuldir," segir hann.
Margir hafí dregið við sig endurnýj-
un og t.a.m. sé allur loðnuflotinn
orðinn gamall og úreltur.
Einar telur reyndar að sú mynd
sem fréttir af afkomutölum stærstu
og sterkustu fyrirtækjanna í sjávar-
útvegi dragi upp, þeirra sem skráð
eru á verðbréfaþingi, gefi ekki
raunsanna mynd af stöðu greinar-
innar. Sú glansmynd sem þessar
fréttir dragi upp hafi hins vegar
haft áhrif í þá átt að tala kreppuna
í burt.
Fjárfesta í búnaöl
Sum sjávarútvegsfyrirtæki hafa
þó fjárfest í skipum eða endurbótum
á skipum, eins og þekkt er, og
mörg sterkustu fyrirtækin í fisk-
vinnslu hafa í ár ráðist í að end-
umýja tækjabúnað sinn.
Geir A. Gunnlaugsson, forstjóri
Marel hf., segir að sala fyrirtækisins
á innanlandsmarkaði sé þegar kom-
in fram úr því sem áætlanir ársins
gerðu ráð fyrir. „Betri fiskvinnslu-
fyrirtækin eru að fjárfesta til að
auka framleiðni sína,“ segir Geir.
Forsvarsmenn verslunar- og þjón-
ustufyrirtækja bera sig almennt
vel. Hagtölur gefa til
kynna aukningu einka-
neyslu í landinu — það
er hún sem stendur undir
þeim hagvexti sem verður
í ár — og fjórðungi fleiri
nýir bílar hafa verið fluttir inn það
sem af er árinu en í fyrra. Kreppuár-
in voru tímar umbrota, hagræðingar
og stórhertrar samkeppni um
minnkandi viðskipti almennings.
Höfðum gott af kreppunni
„íslendingar höfðu gott af krepp-
unni,“ sagði Hörður Gunnarsson,
framkvæmdastjóri hjá Úrvali-
Útsýn, í samtali við Morgunblaðið
um efnahagsbatann. „Hún neyddi
menn í naflaskoðun. Hér viðgekkst
alltof hár kostnaður í atvinnurekstri
og menn brugðust við kreppunni
með því að ná honum niður með
hagræðingu, samruna og aukinni
framleiðni. Hér var allt of mikið af
fyrirtækjum til að hægt væri að ná
hámarksnýtingu og -arðsemi. Yið
höfum aukið framleiðni hjá okkur
um 20% á nokkrum árum og álagn-
ingin er lægri nú en hún var 1985.
Fastur kostnaður hefur staðið í stað
en tekjumar em hærri.“
Lýsing Harðar og það viðhorf sem
hún endurspeglar er býsna dæmi-
gerð fyrir ummæli viðmælenda
Morgunblaðsins í verslunar- og
þjónustugreinum, stjórnendur rót-
gróinna fyrirtækja, sem hafa náð
auknum viðskiptum í harðnandi
samkeppni og segja fyrirtæki sín
koma öflugri og með traustari inn-
viði upp úr öldudalnum.
Sigfús Sigfússon, framkvæmda-
stjóri Heklu hf., lýsir þessu með
eftirfarandi hætti: „Fyrirtækin eru
að verja efnahagsbatanum í að
Hagnaður
borgar niður
skuldir