Morgunblaðið - 09.08.1995, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
MIÐVIKUDAGUR 9. ÁGÚST 1995 33
Launakjör háskólakennara
Guðvarður Már
Gunnlaugsson
UNDANFARIÐ
hafa orðið nokkrar
umræður um laun há-
skólakennara hér í
Morgunblaðinu í fram-
haldi af frétt um
lektorsstöðu í ensku.
Fram kom að erlendir
háskólamenn hefðu
haldið að prentvilla
væri í auglýsingu stöð-
unnar, það hvarflaði
ekki að neinum í hinum
engilsaxneska heimi að
lektorslaun við HÍ væru
jafn lág og raun ber
vitni. Því miður er það
svo að margir gera sér
ekki grein fyrir launum
háskólakennara og halda að þau séu
mun hærri en þau eru í raun og
veru. Það er því ekki úr vegi að
birta hér nokkrar upplýsingar um
launakjör háskólakennara.
Byijunarlaun lektors með kand-
ídatspróf eða sambærilega menntun
eru 81.012 kr. á mánuði og er þá
miðað við að lektorinn sé ungur og
reynslulítill. Þess ber þó að geta
að laun háskólakennara, eins og svo
margra annarra, hækka eftir aldri
og starfsaldri og er töluverður mun-
ur á launum ungs byijanda og
manns með meira en 20 ára starfs-
aldur með sama starfsheiti. Einnig
verður að gæta þess að laun lekt-
ora miðast við menntun þannig að
doktorar fá aðeins hærri laun en
þeir sem eru með kandídatspróf.
En það eru ekki einungis laun lekt-
ora sem eru hróplega lág, laun dós-
enta og prófessora eru ekki heldur
til að hrópa húrra yfir. Byijunarlaun
dósents eru 97.672 kr. á mánuði
en prófgráður skipta ekki máli í
launum dósenta og prófessora.
Hæst geta prófessorar komist í
139.177 kr. á mánuði eftir langt
ævistarf, það er nú allt og sumt!
Þegar rætt er um kaup og kjör
kemur oft fram að lítið sé að marka
dagvinnulaunin ein og sér, menn
fái oft greidda unna og/eða óunna
yfii-vinnu og hafi ýmis hlunnindi
umfram greidd dagvinnulaun.
Vissulega eru sumir háskólakenn-
arar í þeirri aðstöðu að þeir fá
greidda yfirvinnu fyrir kennslu, en
í mörgum deildum er kennsluyfir-
vinna lítil sem engin, niðurskurður
síðustu ára hefur séð til þess. Sig-
rún Klara Hannesdóttir, prófessor,
rakti ágætlega í grein hér í Morgun-
blaðinu nýlega hvernig yfirvinna
fyrir rannsóknir er greidd, en um
hana er það að segja að innan við
helmingur félagsmanna í Félagi
háskólakennara hefur fengið
greidda yfirvinnu við rannsóknir og
þeir sem hafa fengið verk sín metin
til yfii’vinnu hafa aldrei fengið nema
brot af því sem þeir eiga rétt á
samkvæmt mati. Og svo má ekki
gleyma því að lífeyrissjóðsgjöld eru
aðeins tekin af dagvinnulaunum en
ekki yfirvinnu eða öðrum tekjum,
sem þýðir mun lægri eftirlaun en
ella.
Háskólakennarar hafa verið sein-
þreyttir til vandræða og ekki mikið
heyrst til þeirra þegar rætt hefur
verið um kaup og kjör. En það eru
takmörk fyrir öllu. Nú er svo kom-
ið að vel menntað ungt fólk er far-
ið að hika við að sækja um starf
hjá Háskóla Islands og stofnunum
hans. Ástæðan er lág laun og í
sumum tilvikum einnig aðstöðu-
leysi. Hugsum okkur ungan mann
(karl eða konu) um þrítugt sem býr
erlendis. Hann hefur nýlokið dokt-
orsnámi á sérsviði sinu en skuldar
Lánasjóði íslenskra námsmanna
nokkrar milljónir króna, segjum
þijár milljónir. Þá er auglýst lekt-
orsstaða við HÍ laus til umsóknar
á sérsviði hans. Hann er hvattur
til þess af félögum sínum á íslandi
að sækja um stöðuna. Fjölskylda
og vinir hvetja hann til að flytja
heim, en hann hikar við. Hvað bíð-
ur hans hér heima? Hann fengi
86.780 kr. á mánuði í laun og litla
sem enga yfirvinnu. Ekkeit hús-
næði bíður og ekki beint kræsilegt
að byija á öllu í einu,
í nýrri vinnu, kaupa
eða leigja íbúð o.s.frv.
Og hann á ekki bót
fyrir rassinn á sér, en
skuldar þess meira.
Staða hans er miklu
betri erlendis. Þar get-
ur hann, ef hann er
heppinn, komist fljót-
lega í góða stöðu við
háskóla með að
minnsta kosti 100%
hærri laun (200% er
trúlega nær lagi) en við
HÍ. Láir einhver þess-
um manni þótt hann
þakki pent fyrir sig og
segist ekki flytja heim
á næstunni? Reyndar er það svo
að merkilega margir íslenskir
námsmenn hafa flutt heim þrátt
fyrir þessar aðstæður og hafa þá
líklega fjölskylda og átthagar verið
öllu öðru yfirsterkara. En hversu
sterk er föðurlandsást ungra íslend--
inga nú til dags?
Háskóli íslands hefur af þessum
sökum lengi átt í vissri samkeppni
við háskóla erlendis um hæft starfs-
fólk og sumar deildir hans hafa
verið í samkeppni á innlendum
vinnumarkaði, það á til dæmis við
um verkfræðinga. Ég á bágt með
að sjá að það takist að manna pró-
fessorsstöður við verkfræðideild eða
raunvísindadeild á næstunni, nema
kjör háskólakennara batni veru-
lega, vegna þess að þeir sem koma
til greina að fá þessar stöður geta
fengið miklu hærri laun annars
staðar. En um þessa samkeppni um
hæft fólk var vitað, en nú er kom-
inn til sögunnar nýr samkeppnisað-
Hér verður ekki rekinn
háskóli nema starfsfólk
hans fái mannsæm-
andi laun. Guðvarður
Már Gunnlaugsson
Qallar hér um launakjör
háskólakennara.
ili sem ekki var vitað um áður; fram-
haldsskólinn! Nú er svo komið að
það er betur borgað að vera kenn-
ari við framhaldsskóla en lektor við
HÍ, það getur jafnvel borgað sig
fyrir dósenta við HÍ að hætta við
háskólann og fara að kenna við
framhaldsskóla. Framhaldsskólarn-
ir myndu örugglega taka þeim
fagnandi. Er nema von þótt há-
skólakennurum sé nóg boðið? Ekki
vegna þess að þeir telji að fram-
haldsskólakennarar séu yfirborgað-
ir heldur vegna þess þeir telja að
meiri menntun og meiri kröfur til
menntunar og rannsóknastarfa eigi
að koma fram í hærri launum há-
skólakennara. Og margir sóknar-
prestar á landinu eru með hærri
dagvinnulaun en dósentar við HÍ
og eru þeir þó ekki ofaldir. Er ekki
sanngjarnt að þeir sem mennta
framhaldsskólakennara og presta
séu á hærri launum en byijendur í
hópi þeirra síðastnefndu? Fyrir um
það bil 20 árum voru héraðsdómar-
ar og prófessorar við HÍ á svipuðum
launum. Nú eru prófessoramir með
139.000 kr. á mánuði hæst, en
héraðsdómararnir með 256.000 kr.
á mánuði (þar af eru 64.000 kr.
föst yfirvinna)! Hvað hefur eigin-
lega gerst?
Félag háskólakennara er þrátt
fyrir nafnið ekki einungis félag
háskólakennara, þ.e. lektora, dós-
enta og prófessora, heldur eru einn-
ig í félaginu nánast allir sérfræðing-
ar á stofnunum HÍ, svo sem Orða-
bók Háskólans, og stofnunum í
tengslum við hann, t.d. Raunvís-
indastofnun HÍ, (kallaðir sérfræð-
ingar, fræðimenn og vísindamenn).
Auk þessa fólks, sem er í rann-
sóknastöðum, eru fastráðnir
stundakennarar í félaginu og marg-
ir háskólamenntaðir starfsmenn
Þjóðarbókhlöðunnar og stjórnsýslu
háskólans. Félagið hefur líka skyld-
ur við þetta fólk og hefur náttúru-
lega reynt að rækja þær eins og
kostur er.
Félag háskólakennara hefur ver-
ið með lausa samninga síðan um
áramót. Lítið hefur gerst síðan,
nokkrir fundir verið haldnir með
mönnum úr samninganefnd ríkis-
ins, en lítið sem ekkert komið út
úr þeim. Félagið lagði fram kröfur
í nokkrum liðum þar sem aðal-
áhersla var lögð á talsverða hækkun
grunnlauna. Samninganefnd ríkis-
ins svaraði með tilboði en það var
svo lágt að samninganefnd félags-
ins taldi það naumast svaravert og
ítrekaði fyrri kröfur um hækkun
grunnlauna. Allt hefur þetta tekið
óskaplega langan tíma, það hefur
ekki virst vera mikill áhugi hjá fjár-
málaráðuneytinu að ganga til
samninga við félögin innan BHMR.
Og nú dregst allt þetta starf enn á
langinn vegna sumarfría. En þegar
Oryggismál Evrópu eftir
ríkjaráðstefnuna 1996
ÞJÓÐIR Evrópu- ™
sambandsins (ESB)
eru nú sem óðast að
undirbúa ríkjaráð-
stefnuna sem fram fer
á næsta ári. Vonast er
til að þar náist niður-
staða um ýmis mál sem
varða samrunaþróun
ríkjanna innan ESB.
Eitt stærsta málið á
þeirri ráðstefnu verður
þó um öryggis- og
varnarmál þjóða ESB
og hvernig best verði
að þróa þau með öðrum
þjóðum Evrópu.
V esture vrópusambandið
(VES)
Með svonefndu Brusselsam-
komulagi árið 1943 ákváðu Frakk-
ar, Bretar og Beneluxlöndin að
byggja upp samstarf þjóðanna á
sviði efnahags-, félags-, menning-
ar- og varnarmála. Þessi sáttmáli
kom í kjölfar tvíhliða samnings
Breta og Frakka frá árinu áður sem
þessar tvær þjóðir gerðu vegna
óvissu í öryggis- og varnarmálum
í Evrópu eftir seinni heimstyijöld-
ina. Það sem ýtti á samþykkt Bruss-
elsáttmálans var sú hætta sem
skapaðist vegna yfirtöku kommún-
ista í Tékkóslóvakíu og tregða Sov-
étríkjanna á því að taka þátt í
Mai-shalláætluninni.
Árið 1954 er svo á grunni Bruss-
elsamkomulagsins stofnað Vestur-
evrópusambandið (VES) en undir-
rótin að því var að Bandaríkjamenn
höfðu óskað eftir því að V-Þjóðveij-
ar fengju aðild að NATO. Að áliti
margra hafði ekki náðst sú sam-
staða meðal Evrópuþjóða í NATO
sem vonast var eftir. Það var því
samtímis að tvær stórþjóðir Evrópu,
V-Þjóðveijar og ítalir, ganga í
NATO og einnig í VES með þeim
Pálsson
þjóðum sem áður höfðu
myndað Brusselsam-
komulagið. VES var í
upphafi ætlað stórt.
hlutverk í sameigin-
legri uppbyggingu
Evrópu eins og Bruss-
elsamkomulagið ber
með sér, þótt þróunin
hafi orðið önnur. Á
þeim árum sem liðin
eru hafa verkefni VES
þróast í að vera að
mestu um varnar- og
öryggismál Evrópu og
hefur hlutverk samtak-
á þeim sviðum
anna
verið að aukast síðustu árin.
Á það rætur sínat' að rekja til
sameiginlegs áhuga Bandaríkja-
manna og Evrópuþjóða á því að þau
taki í auknum mæli við vörnum sín-
um og hefur hlutverk VES á sviði
öiyggis- og friðargæslu, sem sam-
eiginlegur vettvangur V-Evrópu-
þjóða því farið vaxandi. Má í því
sambandi minnast á stjórn VES á
tundurduflaslæðingum eftir íran-
írak strfðið 1988 , hlutverk VES í
frelsun Kúwait 1990 og friðargæslu-
hlutverk í ríkjum fyrrum Júgóslavíu.
í dag eru 27 þjóðir sem eiga beina
eða óbeina aðild að VES og eru
fulltrúar á VES-þingið valdir af þjóð-
þingum aðildarlandanna sem sitja
jafnframt þjóðþing í sínu heimalandi.
Framtíðarhlutverk VES
Með Maastricht-samkomulaginu
gerðu margir Evrópusinnar sér von-
ir um að stigið yrði stórt skref í
átt til sameinaðrar Stór-Evrópu þar
sem öll mál þjóðanna lytu einni
stjórn. Þær vonir Evrópusinna
brugðust og voru engar slíkar
ákvarðanir teknar en viðkvæmum
málum eins og öryggis- og varnar-
málum þess í stað vísað til ríkjaráð-
stefnunnar á næsta ári.
Við erum í þörf fyrir
sterkt afl í Evrópu, seg-
ir Kristján Pálsson.
Það þarf að geta komið
í veg fyrir og stöðvað
óeirðir í ríkjum Evrópu.
Það hefur komið fram að þjóðir
eins og Þjóðveijar vilja að VES
verði sameinað ESB meðan að Bret-
ar eru mótfallnir frekari samruna
ESB-þjóða á þessu sviði. Frakkar
eru frekar hlynntir því að VES sam-
einist ESB en þó ekki fyrr en í fyar-
lægri framtíð. Innan ESB er því
mikil óeining um hvert framtíðar-
hlutverk VES skuli vera. Stað-
reyndin er að sameining þessara
tveggja sambanda er orðið flóknara
mál eftir að löndum utan ESB var
veitt takmörkuð aðild (associate
members) og þjóðum Mið-Evrópu
eins og Búlgaríu, Ungveijalandi,
Rúmeníu, Póllandi, Lettlandi o.fl.
er veitt áheyrnaraðild (associate
partners). Það verður erfitt að sjá
lilutverk þessara þjóða innan VES
eftir sameiningu þess við ESB,
nema að þær gangi samtímis í ESB
sem er ekki á dagskrá.
Það vakna því upp spurningar
hvort samruni VES og ESB yrði
ekki til að þrengja núverandi mögu-
leika Evrópuþjóða til afskipta af
málefnum hvers annars. Á þingi
VES í París í júní sl. notuðu Mage-
doníuinenn tækifærið til opinberra
yfirlýsinga og spurninga til Grikkja
um viðskiptabann sem er á Mage-
doníu. Serbar létu einnig í sér
heyra.
Sameiginlegur vettvangur Evr-
sumarfríin eru yfirstaðin verður að
taka á þessu máli. Samninganefnd
ríkisins verður að koma með alvöru
tilboð (best væri náttúrulega að hún
gengi að kröfum félagsins í einu
og öllu). Ég sagði hér að framan
að háskólakennarar væru sein-
þreyttir til vandræða en rhælirinn
er orðinn fullur hjá flestum þeirra.
Ég hef heyrt um prúðustu og lög-
hlýðnustu menn sem eru farnir að
hóta að prófa ekki í haust ef ekk-
ert hefur breyst til batnaðar og
stjórn félagsins er farin að tala í
alvöru um að boða til einhverra
aðgerða, svo sem verkfalls, ef
samningaviðræður dragast enn á
langinn. Við í stjórn og samninga-
nefnd félagsins teljum okkur ekki
kosin til að taka náðarsamlegast
við molum sem að okkur er rétt.
Við krefjumst hærri launa.
Stjórnvöld verða að horfast í
augu við þá staðreynd að hér verð-
ur ekki rekinn háskóli nema starfs-
fólk-hans fái mannsæmandi laun,
laun sem taka tillit til þess hve
miklu þetta fólk hefur kostað til til
að ná þeirri færni sem ætlast er til
og þarf til að starfa við háskóla.
Menntamálaráðherra hefur lýst yfir
því að flatur niðurskurður komi sér
illa, ekki dugi lengur að skera jafnt
niður fjárveitingar til allra stofnana
ríkisins. Ég tek heils hugar undir
með ráðherranum, það á að reka
stofnanir með myndarbrag í stað
þess að svelta þær. Þetta viðhorf
ráðherrans bendir til að stjórnvöld
hafi nú séð að sér, en það er ekki
nóg að stöðva niðurskurðarþróun-
ina og hætta að skerða fjárveiting-
ar til stofnana ríkisins, það verður
líka að hækka laun starfsfólks þess-
ara stofnana.
Höfundur er sérfræðingur á
Stofnun Arna Magnússonar og
formaður Félags háskólakennara.
ópuþjóða þar sem Evrópumál eru
rædd er ekki til í dag og er eins
víst að ef svo væri, hefði hörmulegt
borgarastríð í fv. Júgóslavíu mátt
leysa áður en til beinna átaka kom..
Sameinuðu þjóðirnar hafa ekki
reynst hafa styrk til að koma í veg
fyrir endurteknar blóðsúthellingar
þar og ESB ekki heldur.
Við erum í þörf fyrir sterkt afl
í Evrópu sem getur komið i veg
fyrir og stöðvað óeirðir í ríkjum
Evrópu. Slíkt afl gæti VES orðið
að mínu mati vegna beinnar aðildar
fleiri Evrópuþjóða að því en eru í
ESB og aðild að VES er mikið opn-
ari og sérhæfðari. Aðild fleiri auð-
veldar alla málamiðlum innan Evr-
ópu og færir umræðusvæðið nær
þeim þjóðum sem lifa í nábýli og
verða að geta leyst sín ágreinings-
mál áður en til átaka kemur. Vax-
andi áhugi A-Evrópuþjóða fyrir
aðild að VES styrkir þessa stöðu.
Að efla öryggis- og eftirlitshlutverk
VES á ríkjaráðstefnunni 1996 eyk-
ur því líkur á friði í löndum Evrópu
að mínu mati.
Hlutur íslands
Nokkrar vonir voru bundnar við
það á þingi VES í júní sl. að tillaga
sem þar lá fyrir um fulla aðild
(associate members) íslands, Nor-
egs og Tyrklands fengist sam-
þykkt. Ekki varð þó af því að þessu
sinni vegna andstöðu Grikkja við
aði.ld Tyrkja. Fyrir þessar þjóðir
þýðir þetta þó ekki annað en að
atkvæðisréttur á tveim þingum
VES á ári er takmarkaður en að
öðru leyti er fullur atkvæðisréttur
í öllum nefndum og ráðum sam-
bandsins sem starfa allt árið.
Að taka þátt í þróun öryggis-
mála Evrópuþjóða er að mínu mati
nauðsynlegt fyrir ísland sem Evr-
ópuþjóð. Þátttaka í VES mun
styrkja stöðu okkar í Evrópu fram-
tíðarinnar, sem getur opnað okkur
nýjar leiðir á ýmsum sviðum og
gert okkur gildandi í allri umræðu
um þau mál Evrópuþjóða. Okkar
staða innan NATO á ekki að breyt-
ast við það né tvíhliðasamningur
við Bandaríkin um varnir íslands.
Höfundur er alþingismaður og
situr í VES-nefnd Alþingis.