Morgunblaðið - 29.08.1995, Blaðsíða 22

22 ÞRIÐJUDAGUR 29. ÁGÚST 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
DAGANA 17. júní til
2. júlí fóru fram lista-
dagar á Laugarvatni
sem voru nefndir einu
nafni Gullkistan. Þar
voru sýnd verk eftir
104 myndlistarmenn,
auk þess sem um 40
tónlistarmenn, ieikarar
og skáld komu fram í
ólíkum dagskráratrið-
um. Gullkistan var
framtak tveggja lista-
kvenna, Öldu Sigurðar-
dóttur og Kristveigar
Halldórsdóttur, sem
búsettar eru á Laugar-
vatni, og var hátíðin
fjármögnuð með
styrkjum og framlögum fyrirtækja
og opinberra aðila. Listadagarnir
voru vel sóttir af almenningi, fengu
alls staðar jákvæðar undirtektir og
góða umfjöllun í flestum fjölmiðlum.
Myndlistarsýningin á Gullkistunni
fór fram í öilum helstu byggingum
á Laugarvatni; Héraðsskólanum,
Eddu-hótelunum í Menntaskólanum
og Húsmæðraskólanum og í veit-
ingahúsinu Lindinni, auk þess sem
‘verk voru sýnd undir berum himni
víða í þorpinu sjálfu.
Einn megintilgangur þessa fram-
taks var að vekja athygli á húsi
Héraðsskólans á Laugarvatni en þar
fór fram um áratuga skeið blómleg
skólastarfsemi þar sem þúsundir
íslendinga hlutu menntun sína.
Byggingarsaga Héraðsskólans er
að ýmsu leyti sérstök, langur að-
dragandi var að stofnun skólans og
deiiur risu um staðsetningu hans.
Húsið er svipmikil burstabygging
og hefur frá upphafi verið tákn
Laugarvatns. Um leið er það glæsi-
iegt minnismerki um verk húsa-
meistarans Guðjóns
Samúelssonar og þann
stórhug og þá framsýni
sem til þurfti svo koma
mætti á fót skólasetr-
um fyrir alþýðufólk í
sveitum landsins.
Saga skólaseturs á
Laugarvatni
Stofnun Héraðs-
skólans á Laugarvatni
árið 1928 varð upphaf-
ið að því sem nú er
menntasetrið Laugar-
vatn. Hann varð fljót-
lega fjölsóttasti Hér-
aðsskóli landsins og
vinsælt hótel á sumrin
en starfsemi hans var formlega
iögð niður árið 1991. í dag stunda
þar nám þrjátíu nemendur 9. og
10. bekkjar í svonefndri grunn-
skóladeild Menntaskólans. Kennsla
þessara nemenda sem aðallega
koma frá nærliggjandi sveitum, fer
fram við lélegar aðstæður á aðal-
hæð hússins. Framhald þessa
skólahalds hefur verið óljóst um
margra ára skeiða.
Einkarekinn iþróttakennaraskóli
var stofnaður á Laugarvatni árið
1932 í tengslum við Héraðsskólann
og varð síðar íþróttakennaraskóli
ísiands. Nemendur hans eru nú um
fimmtíu talsins á tveimur námsárum
og fer kennslan fram í húsi Hús-
mæðraskólans sem tekið var í notk-
un árið 1970 og er rekið sem Eddu-
hótei á sumrin. í tengslum við
íþróttakennaraskólann hefur verið
byggð upp frábær aðstaða til
íþróttaiðkunar bæði úti og inni.
Húsmæðraskólinn sem í upphafi vár
deild í Héraðsskólanum var stofnað-
ur árið 1943 en starfsemi hans lögð
niður árið 1986. Menntaskólinn að
Laugarvatni hóf formlega starfsemi
sína árið 1953 og stunda þar nú
um 190 nemendur nám, flestir af
Suðurlandi. Á sumrin er hús
Menntaskólans notað undir Eddu-
hótel. í fjöldamörg ár voru því rekn-
ir fjórir heimavistarskólar á Laug-
arvatni auk barnaskóla og stóð
starfsemi þeirra sem heildar í mest-
um blóma í upphafi áttunda áratug-
arins.
Á Laugarvatni hafa margir lista-
menn dvalið við iðju sína og má í
því sambandi nefna að Þórarinn B.
Þorláksson, fyrsti lærði íslenski list-
málarinn, málaði sínar frægu Heklu-
myndir þar áður en skólasetrið varð
til. Halldór Laxness dvaldi oft á sum-
arhóteiinu í Héraðsskólanum og sat
þar við skriftir og þar dvaldi einnig
Gunnlaugur Scheving og málaði.
Staðurinn tengist með þessum hætti
bæði menntunar- og menningarsögu
íslensku þjóðarinnar.
íbúar Laugarvatns eru um 145
og hafa þeir langflestir beina eða
óbeina atvinnu af rekstri skólanna
á staðnum auk þess sem íbúar sveit-
arinnar í kring sækja þangað marg-
ir atvinnu sína. Ekki má gleyma að
þjónusta við íþróttahópa, ferðamenn
og eigendur sumarbústaða á svæð-
inu skapar mörg störf á sumrin.
Framtíð Héraðsskólahússins
á Laugarvatni
Frá því að Héraðsskólinn á Laug-
arvatni reis hefur margt breyst í
íslensku þjóðfélagi og þá um leið
þarfir unglinga til menntunnar.
Samgöngur eru nú greiðar um allt
land og grunnskólar í flestum sveit-
um og því hefur starfsemi héraðs-
skólanna smám saman lagst af. Á
meðan ekki hefur verið tekin
ákvörðun um hvaða starfsemi eigi
að fara fram innan veggja Héraðs-
skólans hefur þessi glæsilega bygg-
ing grotnað niður. Uppi hafa verið
hugmyndir um að innrétta þar sam-
eiginlegt mötuneyti fyrir skólana á
Laugarvatni, sameina þar bókasöfn
staðarins og byggja upp félagsað-
stöðu fyrir nemendur. I framhaldi
af því hefur verið ákveðið að leggja
fé í nauðsynlegt viðhald á húsinu,
aðallega viðgerð á þaki og gluggum.
Hvað segja íslendingar um það að
þarna verði starfrækt eitt stórt
mötuneyti? Verðskuldar þessi bygg-
ing ekki mikilvægara hlutverk?
í bréfi þessu um hús
Héraðsskólans á
Laugarvatni leggur
Alda Sigurðardóttir,
til að það verði gert að
alþjóðlegu mennta- og
menningarsetri.
Hver veit hvað lengi skólarnir á
Laugarvatni halda lífi í núverandi
mynd ef tekið er mið af sögunni og
þeim breytingum sem munu verða
á framhaldsskólamenntun á næstu
áratugum? Það er óskandi að skól-
arnir á Laugarvatni eigi eftir að
blómstra. Því veitir ekki af að hugsa
málið frekar þannig, að innrétta
nýtt hús fyrir nemendaaðstöðu en
fínna húsnæði Héraðsskólans nýtt
hlutverk sem því sæmir.
Alþjóðlegt mennta- og
menningarsetur
Með þessu bréfi er lagt til að hús
Héraðsskólans á Laugarvatni verði
gert að alþjóðlegu mennta- og
menningarsetri. Að þar verði sam-
einuð bókasöfn staðarins og aukið
við listadeild. Að þar verði sett upp
lítið safn um sögu staðarins frá
fornu fari. Að þar verði listamönn-
um boðin aðstaða til að vinna að
listsköpun sinni, rithöfundum,
myndlistarmönnum, leikhúsfólki og
tónlistarfólki. Að starfsemi skól-
anna og aðstaða á staðnum verði
virkjuð til námsskeiðahalds fyrir
erlenda listamenn í íslensku, ís-
Um Héraðsskól-
ann á Laugarvatni
Opið bréf til menntamálaráðherra, Björns Bjarnasonar
Alda
Sigurðardóttir
Skóli - til hvers?
1. grein
Vísindaleg
kennslufræði 1974
FYRIR tveimur árum
skrifaði ég greinaflokk
í Lesbók Morgunblaðs-
ins um nýja skólann á
íslandi, sem var stofn-
aður með lögum um
grunnskóla 1974. Ég
rek þar stuttlega að-
dragandann að setn-
ingu laganna, greini
hugmyndafræðina, sem
skólinn byggist á, bendi
á helstu gallana, sem
hafa komið fram og til-
Helga
Sigurjónsdóttir
greini nokkur úrræði, sem vænleg
eru og kosta lítið annað en fráhvarf
frá nokkrum úreltum kennisetning-
um sem þvælast fyrir nemendum,
kennurum og foreldrum. Skemmst
, er frá því að segja, að greinar mínar
vöktu mikla athygli. Fjölmargir
komu að máli við mig og tóku undir
málflutning minn. Hins vegar vildu
fáir tjá sig opinberlega, málið væri
of viðkvæmt til pess, Allmargir
gagnrýndu skrif mín, en mér til mik-
illa vonbrigða tók gagnrýnin ekki til
meginatriðanna í málflutningi mín-
um, þ.e. til þess hvort ekki sé ástæða
til að endurskoða ríkjandi stefnu.
Umræða um kjarna málsins varð því
| lítil sem engin.
Dýrt fyrirtæki - betri skóli?
Ég var nýbakaður barnakennari
í Kópavogsskóla, þegar nýjar hug-
myndir um skóla og
kennslu tóku að láta á
sér kræla um ^miðjan
7. áratuginn. Áköfum
talsmönnum nýjung-
anna varð fljótt mikið
ágengt enda fengu þeir
töluvert fé til breytinga
og tilrauna, þar á með-
al til að „endurmennta"
kennara, rétt eins og
menntun þeirra væri
ónýt. Margir kennarar
tóku fagnandi hug-
myndum um nýjan og
betri skóla. Sjálf var
ég í þeirra hópi og
fylgdist áhugasöm með
umræðum um grunn-
skólafrumvarpið. Mér var ljóst, að
margt mátti betur fara í skólanum,
einkum tók mig sárt til litlu barn-
anna sem voru sein til í lestri og
skrift. Ég var frá fyrstu tíð ákaflega
ósátt við það hvernig þeim reiddi af
í skólanum og er það enn. Ef til
vill væri svokölluð blöndun í bekki
góð leið fyrir þá, hugsaði ég með
mér. Ég hætti kennslu í barnaskóla
vorið 1972 og var frá kennslu í
nokkur ár, en fór síðan að kenna í
Menntaskólanum í Kópavogi. Árið
1982 var stofnuð svokölluð for-
námsdeild við skólann, en hún er
fyrir unglinga sem hafa „fallið" á
grunnskólaprófum. Sem námsráð-
gjafi fór ég að skipta mér af deild-
inni og þá varð mér Ijóst, að eitt-
hvað meira en lítið væri að í grunn-
skólanum. Blöndun í békki, leit-
arnám, samþætting námsgreina,
viðhorfamótun, en þetta eru megin-
hugtökin í nýju kennslufræðinni,
hverju hafði þetta skilað? Þá var
búið að kosta til samfélagsfræði-
verkefnisins, sem í tíu ár var bæði
heilinn og hjartað í nýja skólanum,
sem svaraði til vinnu eins manns í
fullu starfí í næstum 60 ár eða fulla
vinnu 60 manna í eitt ár. (Wolfgang
Edelstein. Skóli - nám - samfélag.
1988: 264.) Það eru miklir pening-
ar, en afraksturinn sorglega lítill.
Aðeins tókst að semja námsefni fyr-
ir liðlega hálfan grunnskólann,
námsefni sem flestir kennarar eru
sammála um að nú sé orðið úrelt
og ónothæft.
Niðurbrotin börn og
vansælir foreldrar
En víkjum aftur að fornáminu í
MK Þegar ég fór að tala við krakk-
ana í fornáminu, en ég bauð þeim
öllum einkaviðtal tvisvar á önn, kom
í ljós, að þeir voru engu betur á sig
komnir en „tossarnir" mínir í gamla
daga, þegar við, „gamaldags" kenn-
ararnir, kenndum í röðuðum bekkj-
um. Um það bil fjórða hvert barn
„féll“ á grunnskólaprófum þrátt fyr-
ir vísindalegu kennslufræðina. Flest
þessara barna voru niðurbrotin eftir
áralöng mistök í námi. Þau áttu sér
tæpast viðreisnar von, nema til
kæmi mikil andleg aðhlynning,
markviss og góð kennsla og já-
kvætt samstarf við foreldra. For-
eldrunum leið nefnilega ekki betur
en börnunum, margir kenndu sjálf-
um sér um hvernig komið var, flest-
ir höfði lengi talað fyrir daufum
eyrum skólans um námserfiðleika
barnanna og sumir fengið á tilfínn-
inguna, að skólinn teldi ástæður
erfíðieikanna slæmt uppeldi eða
vondar heimiiisaðstæður. En nær
allir foreldrarnir sögðu mér sömu
söguna; gamalkunna sögu barna
sem eiga erfitt með að ná tökum á
lestri og skrift, en eru samt ágæt-
lega greind og vel til þess hæf að
læra á bókina, rétt eins og önnur
heilbrigð börn.
Ég ákvað að vekja athygli á þessu
Um það bil fjórða hvert
barn „féll“ á grunn-
skólaprófi, segir Helga
Sigurjónsdóttir, þrátt
fyrir vísindalegu
kennslufræðina.
opinberlega eftir að hafa kynnt mér
betur svokallaða sértæka lestrar-
og skriftarörðugleika. Þá var ég líka
búin að senda nokkra unglinga í
MK til sérfræðinga (lækna og/eða
sálfræðinga) til að greina frekar
námsvandamál þeirra og fá stað-
festingu á þeim gruni mínum, að
skólinn vanmæti gróflega vitsmuni
og námshæfileika þessara barna.
Loks talaði ég við allmarga hátt-
setta menn, karla og konur, í æðstu
stofnunum menntakerfisins, sagði
þeim þessa sögu, tjáði þeim grun
minn um vanmat á börnunum og
óskaði eftir að eitthvað yrði gert í
málinu. Hvarvetna mætti ég velvilja
á yfirborðinu, en erindi mitt átti
samt ekki upp á pallborðið hjá nein-
um þessara aðila. Mér var jafnvel
gefið kurteislega í skyn að best
landssögu, jarðfræði, náttúrufræði,
handverki og fleiru. Að fluttir verði
fyrirlestrar og haldnar ráðstefnur
sem tengjast listum fyrir erlenda
og innlenda listamenn og þannig
mætti lengi telja.
Það er margt sem gerir Laugar-
vatn að ákjósanlegum stað fyrir slíkt
mennta- og menningarsetur. Hús-
rými er í eigu íslenska ríkisins sem
auðvelt væri að breyta í vistarverur
og vinnustofur. Þar er lítið notað
trésmíðaverkstæði Héraðsskólans
sem hefur sögulegu hlutverki að
gegna, var upphaflega byggt sem
sýningarskáli listaverka á Alþingis-
hátíðinni árið 1930 en flutttil Laug-
arvatns og endurreist þar af nem-
endum Héraðsskólans undir stjórn
Samúels föður Guðjóns Samúelsson-
ar. Sú bygging varð síðan fyrsta
íþróttahúsið á Islandi. Öll aðstaða
til íþróttaiðkunar og náttúruskoðun-
ar er á Laugarvatni og góð aðstaða
til að taka á móti mörgum gestum
á sumrin. Þar ríkir mikil náttúrufeg-
urð, kyrrð og veðurblíða og góðar
samgöngur og nálægð við Reykjavík
og flölsóttustu ferðamannastaði
landsins spillir ekki fyrir staðnum.
Sækja má fyrirmyndir að rekstri
setursins til annarra sambærilegra
sem rekin eru víða um heim. Marg-
ar þjóðir styrkja listamenn til lengri
eða skemmri dvalar í öðrum löndum
til að efla menningarleg samskipti
og auðga sína eigin list. Þá eru einn-
ig til alþjóðlegir sjóðir sem hægt er
að sækja í til rekstursins. Því má
ekki gleyma að slíkar miðstöðvar
eru alltaf til umræðu innan list-
heimsins og þannig getur ímynd
íslands og íslenskrar þjóðar styrkst
til mikilla muna. Að auki getur dvöl
erlendra listamanna gefíð bæði
beinar og óbeinar tekjur til ríkis,
sveitarfélaga og einstaklinga.
Lagt er til að skipuð verði nefnd
með fulltrúum listgreina, hins opin-
bera og þeirra sem þekkja til rekst-
urs mennta- og menningarsetra af
því tagi sem hér er lýst. Það hæfir
þjóð sem býr í sérstöku og fallegu
landi og státar af vel menntuðu al-
þýðufólki að fóstra alþjóðlega menn-
ingar- og Iistamiðstöð í einni af
perlum íslenskrar náttúru.
Höfundur er myndlistarmaður og
áhugamaður um framtíð Héraðs-
skólans á Laugarvatni.
væri fyrir mig að hætta þessu. Það
var mér aftur á móti ekki í huga.
Börnin, sem mér hafði verið trúað
fyrir ungri og voru skjólstæðigar
mínir ennþá, voru og eru mér meira
virði en þráhyggja ráðandi manna
í skólakerfinu.
Á árabilinu 1989 - 1992 skrifaði
ég litla bæklinga um málið, einkum
um fornámið í Kópavogi sem búið
var að hasla sér þar völl til frambúð-
ar. Haustið 1992 kom út bók mín
Skóli í kreppu, sem er safn blaða-
greina og erinda um skólamál. Þar
gagnrýni ég, vægilega þó, ríkjandi
skólastefnu og spyr hvort ekki sé
kominn tími til að endurskoða hana.
En nú þótti sumum greinilega mæl-
irinn vera fullur og tími til kominn
til að stinga upp í þennan óþægilega
gagnrýnanda. Sigurjón Björnsson,
gamli sálfræðikennarinn minn í
Háskóla íslands, skrifaði ákaflega
ósanngjma og beinlínis ranga gagn-
rýni um bókina í Morgunblaðið,
auðsæilega til þess ætlaða að enginn
tæki mark á Helgu Siguijónsdóttur.
Ég svaraði gagnrýninni fullum hálsi,
(Morgunbl. 9. nóv. 1992), en nú var
mér nóg boðið. Héðan í frá skyldi
ég tala umbúðalaust og segja al-
menningi frá rannsóknum mínum á
nýja skólanum (uppeldisskólanum)
og upplýsa að ekki væri allt gull sem
glóði í smiðju ráðamanna í ísl.
fræðslukerfinu. Þetta er ástæðan
fyrir því, að ég skrifaði greinarnar
sjö um skólamál í Lesbók Morgun-
blaðsins í febrúar og mars 1993.
Nýja skólastefnan var nefnilega
annað og meira en nýtt námsefni
og nýjar kennsluaðferðir. Hún var
bylting, þar sem hlutverki skólans
var breytt. Nánar um það í næstu
grein.
Höfundur er kennari og námsrá ð-
gjafi.