Morgunblaðið - 29.08.1995, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 29. ÁGÚST 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
Landsmenn, takíð
í VIÐTALI í kvöldfréttum Ríkis-
sjónvarpsins fimmtudaginn 3. ágúst
síðastliðinn kom fram hjá forstjóra
Ríkisspítala Davíð Á. Gunnarssyni
að á næstunni yrði farið að athuga
hvaða þjónustu sjúkrahúsin ættu
að veita; og forgangsraða síðan
þjónustunni svo mæta megi niður-
skurði spítalanna, sem er krafa frá
landsfeðrum þjóðarinnar. .
Þetta er nokkuð athyglisverð
krafa af stjórnvöldum, þar sem þau
eru á sama tíma að stefna að því
að matvæli verði innflutt sem mest
frá öðrum löndum (en matvæla-
framleiðslan hérlendis fellur þá að
sjálfsögðu að mestu niður). - En
það mun síður en svo stuðla að
betra heilsufari fólks. Aftur á móti
er það góð leið til að gera alla lands-
menn; að heilsulausum aumingjum!
- Þess vegna er afskaplega erfitt
að sjá samhengið í því; hvernig
stjómvöld ætla að fara að draga
úr þjónustu sjúkrahúsa, með þjóð
sem öll mun í framtíðinni verða
dauðheilsulaus, jafnt ungir sem
gamlir.
Og ekki nóg með það; því annað
er ekki að sjá en að nýjar matar-
venjur, sem hér hafa verið innleidd-
ar á undanfömum ámm muni út-
rýma landsmönnum; með því að
gera þjóðina ófijóa þannig að hún
geti ekki getið af sér afkvæmi. -
En eftir að því afreki hefur verið
náð, þá þarf náttúrulega enga
sjúkraþjónustu hér á landi. „Að því
er kannski stefnt?“
Þó svo að þjóðin sé orðin vel
menntuð þá hefur ýmisleg þekking
skolast í burtu, sem nú er brýnt
að fólk fari að átta sig á; þar sem
allir munu ekki eiga kost á lagfær-
ingu meina sinna í framtíðinni á
sjúkrahúsum. Fólk verður því sjálft
að fara að hugsa meira um; að
það eru oftast gerðir hvers og eins
sem ákvarða heilsuna.
Og hvar skyldi þá
þmfa að byija?
Jú á mataræðinu
„velmegunarmatar-
æðinu“. Það sem við
burðum eru bygging-
arefni líkama okkar.
Allt fólk sem annt er
um heilsu sína, sem ég
geri í raun ráð fyrir
að séu allir landsmenn,
þurfa að hindra að
matvælaframleiðslan í
landinu verði lögð í
rúst; þannig að mat-
vælin verði þá flutt inn
að mestu erlendis frá
og e.t.v. frá löndum, þar sem veð-
urfar er mjög ólíkt því sem er hér
á landi. Sem þó sumir þingmenn
og kaupmenn vilja og beijast
grimmt fyrir og reyna að telja al-
menningi trú um að það sé landslýð
fyrir bestu, þetta sé gert til þess
að lækka matarreikningana. En
hætt er við að þau útgjöld muni
síðar færast til greiðslu sjúkra-
kostnaðar og þá með ekki minni
þunga. Það er nefnilega ekkert
verið að hugsa um hvaða áhrif
þessi mikla breyting á mataræði
mun hafa á heilsufar fólks.
En staðreyndin er sú vilji fólk
halda heilsu á það að neyta sem
mest þeirrar fæðu, sem vex upp á
þeim landsvæðum, á þeim gróðri
og við þau veðurfarsskilyrði þar
sem það býr. Það hjálpar fólki til
að setja sitt eigið likamskerfi í sam-
band við þau svæði og að aðlagast
veðri og öðrum kringumstæðum,
þannig að það verði sjálft líkamlega
hraustara. Þetta er kallað „Staðar-
lögun“. - Það er t.d. mikill misskiln-
ingur að halda að allir suðrænir
ávextir (t.d. appelsínur), sem hing-
að eru fluttir séu sérstaklega
heilsusamlegir fyrir
fólk sem býr í köldum
löndum. Sama gildir
um landbúnaðarafurð-
ir þar sem dýrin hafa
alist upp við allt önnur
gróður- og veðurfars-
skilyrði en hér eru.
Lambakjötið okkar
er td. besta kjötið fyr-
ir íslendinga; en lömb-
in alast upp á gróðri
okkar Iands og eru í
raun villibráð, sem þar
að auki inniheldur mun
minni eggjahvítu en
margt annað kjöt, eða
aðeins um 50%. En
heilsuleysi fólks í köldum löndum
stafar af of mikilli eggjahvíturíkri
fæðu og notkun á hvítu hveiti og
hvítum sykri, sem allt stuðlar að
lútarvandamáli í líkamanum, sem
er mjög óheppilegt hér á norður-
slóðum.
Eitt fárið sem tröllríður öllu í
mataræði landsmanna nú á seinni
árum eru „pizzur og hamborgar-
ar“. Þessi matur ætti ekki að sjást
hér. Pizzur úr hveiti er matur fyrir
fólk sem býr í suðrænum löndum
við Miðjarðarhaf og getur verið
ágætur þar. En hér á landi stuðla
svona heitikökur aftur á móti að
heilsuleysi og sjúkdómum.
Landsmenn urðu ólánssamir
þegar felld var niður að mestu
neysla á íslenskum súrmat (nema
rétt um þorrann), sem voru aldag-
amlar matarvenjur og eitt af því
sem haldið hefur lífínu í þjóðinni í
gegnum aldirnar hvað sem á dundi.
En súr matur inniheldur lífræna
sýru sem er eitt það besta, sem
fólk í köldum löndum getur neytt;
til þess að halda sýru- og lútaijafn-
vægi líkamans í eðlilegu ásigkomu-
lagi, og góðri heilsu.
Eva S. Einarsdóttir
eftir
Það sem við borðum,
segir Eva S. Einars-
dóttir, er byggingarefni
líkama okkar.
Dr. D.C. Jarvis læknir, sem
starfaði alla sína læknistíð í einni
af nyrstu byggðum Bandaríkjanna,
Vermontfylki þar sem veðráttan
er oft bæði köld og risjótt; og sam-
kvæmt lýsingum hans gæti oft átt
við hér á landi, athugaði áhrif slíkr-
ar veðráttu á heilsufar bæði manna
og dýra, ásamt matarvenjum. Hann
komst að því að kuldatíð og of
mikil neysla á eggjahvítu, hveiti,
hvítum sykri og sumum ávöxtum
orsakaði að fólk og dýr urðu of
lútuð í líkamsvökvum sínum væri
ekki gætt að mataræðinu, en það
leiddi síðan til ýmissa sjúkdóma og
kvilla s.s. sýkinga, kvefs, hjarta-
og æðasjúkdóma, gigtar, beingisn-
unar, kæfisvefns og svefnhrota svo
nokkur dæmi séu nefnd. En einnig
kom í ljós að ófijósemi sem plagar
orðið margt nútíma fólk fylgdi lút-
arvandamálinu. Og kýr þjáðust af
júgurbólgu og doða.
Dr. Jarvis kallaði í því sambandi
lækningaaðferðir, sem þekktar
voru í héraðinu frá alda öðli til
þess að ráða bót á þessum vanda,
en þær fólust í notkun eplaediks,
sem unnið var úr öllu eplínu svo
og hunangi til þess að leiðrétta og
stuðla að eðlilegri sýru- og lútar-
jafnvægi líkamans og vel rennandi
líkamsvövkum. Þetta matarvæði
Vermontbúa hefur komið að sama
gagni og lífræna slátursýran í súr-
mat íslensku þjóðarinnar gegnum
aldirnar. Epli eru því þeir ávextir
sem henta mjög vel hér á landi.
Jarvis læknir á þakkir skildar frá
öllu fólki fyrir athuganir sínar, sem
skýra samhengið milli búsetustaða,
veðurfars og mataræðis og áhrifa
þes$ á heilsufar fólks. Þó svo að
alltof marjgt nútíma fólk virðist
seirt ætlaiað skila það; að það er
ekki sama hvaða matar er neytt
miðáð við búsetu.
í lok þessarar greinar langar
mig að vitna hér í bók dr. Jarvis;
Læknisdóma alþýðunnar en þar
segir: „Þegar ég tók að fylgjast
með fimmtíu og íjögurra mjólk-
urkúa hjörð af blönduðum uppruna
sagði eigandinn mér að tuttugu og
þijár þeirra væru kálflausar. Sum-
ar þeirra höfðu verið það allt upp
í ár. Þessar kýr voru hreinir ómag-
ar. Hann spurði mig ráða.
Ég stakk upp á að hann helti
60 gr. af eplaediki yfir gjöf þessara
tuttugu og þriggja kúa í hvert
mál. Ég ráðlagði honum líka að
blanda edikinu í gjöf þarfanauts-
ins. Ætlunin var að eplaedikið með
kalíinnihaldi sínu og steinefnum yki
fijósemi dýranna og gerði kýmar
hæfari til að þroska fóstur.
Edjksgjöfm hófst fyrsta nóvem-
ber. í síðustu viku næsta febrúar-
mánaðar var hin síðasta þessara
tuttugu og þriggja kúa orðin kálf-
full, og hver þeirra bar heilbrigðum
kálfí að réttu tali, og voru allir
kálfarnir staðnir upp innan fimm
mínútna frá burði og komnir á
spena innan hálftíma. Allir voru.
kálfarnir fallegir á háralag og
styrkir á fótunum og síðast en ekki
síst, skynugir og duglegir að bjarga
sér. Síðar kom í ljós að edikið hef-
ur sömu áhrif á önnur dýr og
„menn“.
Vert er að fólk staldri nú við og
átti sig á því að í raun hefur náttúr-
an séð svo fyrir að þær jurtir, ber
og ávextir sem vaxa á hveijum og
einum stað á jarðarkringlu vorri
eru bestar til neyslu fyrir bæði
menn og dýr á hveiju svæði fyrir
sig. Þannig er lögmálið.
Höfundur er ljósmóðir.
Samkeppni og olíuverslun
FRJÁLS samkeppni er fyrirbæri
sem stendur á brauðfótum hérlendis
þrátt fyrir tilraunir til að setja fast-
mótaðar samkeppnisreglur að er-
lendri fyrirmynd. Umræðan um
kaup Olíufélagsins á hlutabréfum í
Olíuverslun íslands er enn eitt dæm-
ið um hve íslenskt viðskiptalíf er
illa upplýst um þær hömlur sem
nútíma samkeppnisreglur setja fyr-
irtækjum og því ástæða til að stinga
niður penna til að vekja athygli á
sjónarmiðum sem ekki hafa komið
nægilega skýrt fram í umræðunni.
Samkeppnisreglur
Samkeppnisreglur þær er gilda
hér á landi er að meginstefnu að
fínna annars vegar í samkeppnis-
lögum nr. 8/1993 og hins vegar í
samkeppnisreglum EES samnings-
ins. í lögunum frá 1993 eru settar
leikreglur í samkeppnismálum á
íslandi og er mikilvægustu reglurn-
ar að fínna í 17. og 18. gr. 17. gr.
fjallar um samninga milli fyrir-
tækja sem geta haft skaðleg áhrif
á samkeppni en 18. gr. fjallar um
áhrif samruna eða yfirtöku fyrir-
Bond
TREFJAGIPS er gæðalega fremra
venjulegum gipsplötum
Á veggi - í loft - Á gólf
12,7 m/m þykkt - Pl.st. 120x260
Aukin hitaeinangrun
Brunavörn í A-flokki
Rakaþolnar - Traust naglhald
Ávallt til á lager
Einkaumboð:
Þ. ÞORGRÍIN & CO
Ármúla 29 - sími 553 8640
tækja á samkeppni.
Lögin eru að evrópskri
fyrirmynd og sett með
hliðsjón af sambæri-
legum samkeppnis-
reglum í 53. og 54. gr.
EES samningsins. 53.
gr. samningsins tekur
til samninga og sam-
stilltra aðgerða fyrir-
tækja. Þessi grein hef-
ur þó takmarkað gildi
hér á landi annars veg-
ar vegna þess að hún
á eingöngu við um
samninga sem hafa
áhrif á viðskipti milli
aðila EES samningsins
og hins vegar leiðir svo-
Ágúst Sindri
Karlsson.
kölluð „minniháttar regla“ til þess
að að einungis atvik af tiltekinni
stærðargráðu falla undir ákvæði
samningins. 54. gr. EES samnings-
ins kveður hins vegar á um að mis-
notkun á markaðsráðandi aðstöðu
á efnahagssvæðinu eða verulegum
hluta þess sé bönnuð. Engin „minni-
háttar regla“ er til staðar undir
þessu ákvæði og gildir hún óháð
stærð fyrirtækjanna, svo framar-
lega sem þau hafa yfírburðarstöðu
á markaðinum. Misnotkun á yfír-
burðarstöðu getur lýst sér með
ýmsum hætti. Algeng dæmi eru
neitun um að taka tiltekinn aðila í
viðskipti, ólögmætir afslættir, und-
irboð á markaði o.sv.frv.
Olíuverslun
Olíuverslun á íslandi hefur í
fjölda ára verið í höndum þriggja
fyrirtækja, sem öll hafa dafnað
vel, í skjóli ríkisafskipta. Olíuversl-
un hefur hins vegar verið gefin
fijáls og að nafninu til má segja
að fijáls samkeppni hafi ríkt milli
vegar verið áberandi
þrátt fyrir þetta. Frétt-
ir um að erlent olíufé-
lag væri á leið inn á
markaðinn olli hins
vegar usla sem ekki
sér fyrir endann á.
Viðbrögð forsvars-
manna Olíufélagsins
voru að kaupa mjög
stóran hlut í Olís, eða
35%. Olíufélagið hefur
eftir kaupin virk yfír-
ráð yfír Olís, en jafn-
framt gerði félagið
hluthafasamning við
Texaco, um stjórnun á
fyrirtækinu. Þrátt fyr-
ir yfírlýsingar um að
Olís verði áfram rekið sem sérstakt
félag og í samkeppni við Olíufélag-
ið, má öllum ljóst vera að sam-
keppni á milli fyrirtækjanna verður
framvegis meira í orði en á borði.
Engum þarf að dyljast að Olíufé-
lagið og. Olís munu taka gagn-
kvæmt tillit til hvors annars í fram-
tíðinni. Bein afleiðing af kaupunum
er því að samkeppni á Olíumarkað-
inum hefur minnkað, enda er samr-
uni félaga í samskonar rekstri og
sem keppa um sömu neytendur
(„láréttur samruni"), sú tegund af
samruna sem hættulegust er
fijálsri samkeppni. Rétt er að vekja
athygli á að neytendur þurfa ekki
að vera verr settir þegar til skamms
tíma er litið því hugsanlega getur
samruni félaganna stuðlað að
lægra vöruverði. Hættan er hins
vegar sú, þegar til lengri tíma er
litið, að önnur fyrirtæki á þessum
markaði lúti í lægri haldi fyrir hinu
markaðsráðandi fyrirtæki. Eftir
stendur síðan að lokum einokunar-
fyrirtæki, sem getur sett upp það
félaganna. Samtrygging hefur hins verð sem því sýnist. Þessi forsenda
Hringamyndanir og fá-
mennisstjómun em við-
tekin venja í íslenzku
viðskiptalífi, segir
Ágúst Sindri Karls-
son, og af hinu góða
þegar slík tök em losuð.
er án vafa skýring á orðum Sam-
keppnisstofnunar þegar hún segir
að sterk"staða Skeljungs og hugsan-
leg koma Irving Oil geri að verkum
að hverfandi hætta sé á að Olíufé-
lagið nái að bola öðrum af markað-
inum. Þetta sjónarmið byggir hins
vegar á óvissuþáttum, m.a. vegna
þess að staða Skeljungs getur versn-
að vegna ójafnra samkeppnis-
aðstæðna og innkoma Irving Oil á
íslenskan markað er spurningar-
merki. Þessar forsendur geta enn-
fremur breyst ef samvinna kemst á
milli annarra aðila á markaðinum.
Stofnun sérstaks félags um olíu-
dreifingu, sem yfirtekur þátt hvors
um sig og er með um 70% markaðs-
hlutdeild er sjálfstætt skoðunarefni
í þessu sambandi. Hér skiptir ekki
máli þótt þetta félag selji beint til
eigendanna, og ekki á neytenda-
markaði. Það sem dregur úr sam-
keppni er að þessi uppbygging
hindrar aðra aðila, sem hefðu hug
á að hefla olíudreifingu, í að selja
þjónustu sína, vegna þess að vænt-
anlegum kaupendum hefur fækkað.
Niðurstaða
Þegar málavextir eru virtir í
samhengi við framangreindar sam-
keppnisreglur og þá reynslu sem
komin er á sambærilegar reglur í
Evrópu verður að telja ljóst að nið-
urstaða Samkeppnisstofnunar um
að umrædd hlutabréfakaup hefti
samkeppni á markaðinum er rétt.
Ákvörðun um að leyfa kaupunum
að ná fram að ganga með skilyrðum
er hins vegar álitaefni.
Það sjónarmið virðist hafa verið
ríkjandi að gæta skuli hófs við túlk-
un á samkeppnisreglunum í upp-
hafi, á meðan viðskiptalífið er að
aðlaga sig að nýjum veruleika.
Þetta er góðra gjalda vert en spurn-
ingin er hvort þessi niðurstaða sé
sanngjörn gagnvart samkeppnisað-
ilum og neytendum.
Forráðamenn Olíufélagsins hafa
bent á að samruni fyrirtækja sé
ekkert nýr af nálinni og hafí tíðk-
ast um áraraðir, og benda á nýleg
dæmi úr matvöruverslun, trygging-
arstarfsemi og flutningastarfsemi.
Þessi mál voru hins vegar flest til
lykta leidd fyrir gildistöku sam-
keppnislaganna.
Samkeppnisstofnun á hins vegar
að gæta þess að samkeppnisreglum
sé fylgt og stofnunin þarf að vera
sérstaklega árvökul gagnvart hátt-
semi fyrirtækja, sem náð hafa
markaðsráðandi aðstöðu með slík-
an samruna.
Hringamyndanir og fámennis-
stjórnum er viðtekin venja í ís-
lensku viðskiptalífi og það er af
hinu góða þegar slík tök eru losuð.
Samkeppnisstofnun á að tryggja
að þetta nái fram að ganga og
stofnunin verður að ganga fram
með oddi og egg til þess að það
takist. Það er því íhugunarefni
hvort hún hafí ekki átt að ganga
skrefíð til fulls og ógilda kaup Olíu-
félagsins í Olís til að tryggja frjálsa
samkeppni á markaðinum.
Höfundur er lögmaður í Reykja vík
og lagði stund á snmkeppnisrétt
til Mnstcrgr&ðu við Exetcrháskóln
í Englnndi síðnstliðið nr.