Morgunblaðið - 18.10.1995, Síða 31
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 18. OKTÓBER 1995 31
AÐSENDAR GREINAR
til Evrópu, sem er í senn eitt helsta
orkuneyslu- og mengunarsvæði
heims. Ef gengið er út frá fullnað-
arnýtingu alls tæknilega virkjan-
legs vatnsafls á íslandi, um 60
TWst á ári, þá svarar það til um
1% af þeirri raforkunotkun í Evr-
ópu í dag sem er aflað með kolum,
olíu, gasi og kjarnakljúfum. Hér
er ekkert tillit tekið til hagkvæmn-
is- og umhverfisvemdarsjónarmiða
sem takmarka fýsileika á virkjun
vatnsorkunnar. Ekki er heldur tek-
ið tillit þess að orkuþörf í Evrópu
á eftir að vaxa, næstu áratugina
um líklega 1-2% á ári. Raunveru-
legt framlag íslands til að minnka
notkun mengandi orkugjafa í Evr-
ópu yrði samkvæmt framan-
greindu langt undir 1%, sem skipt-
ir nær engu máli í stærra sam-
hengi.
í dag eiga Evrópubúar um 3.000
TWst á ári af óvirkjaðri hag-
kvæmri vatnsorku, sem er um 100
sinnum meiri orka en afla má úr
hagkvæmustu virkjunarkostum
hér á landi. Þegar haft er í huga
hve lítill orkuútflutningur íslend-
inga yrði til Evrópu miðað við raf-
orkuþörf og að teknu tilliti til þess
að raforkuverðið, komið hinn langa
veg til neytandans, yrði líklega hið
sama og greiða þarf fyrir raforku-
framleiðslu úr jarðgasi og kjarn-
orku (um 4 kr/kWst), hví skyldu
Evrópubúar ekki fullnýta sína eig-
in vatnsaflsvirkjunarkosti áður en
sóst er eftir orku frá fjarlægum
löndum? Spila náttúru- og um-
hverfisverndarsjónarmið þar inní?
Umhverfisvandamál í Evrópu eru
það umfangsmikil að þau verða
ekki leyst nema að mjög takmörk-
uðu leyti með virkjun vatnsafls.
Nærtækari lausnir þurfa að koma
til og, eins og Efnahags- og þróun-
arstofnun Evrópu (OECD) hefur
hvatt til, felast þær einkum í ýms-
um spamaðarleiðum og tæknileg-
um úrlausnum á betri nýtingu
orkugjafanna sem þegar eru nýtt-
ir. Jafnframt beinast augu manna
að nýjum orkugjöfum, þá helst
kjarnasamruna sem ólíkt kjarna-
klofnun hefur nær engin mengandi
úrgangsefni í för með sér.
Mgktmm
VANDAÐIR ÞÝSKIR
GÖNGUSKÓR
VERSLANIR
SKÚLAGÖTU 51 SÍMI 551 1520,
FAXAFENI 12 SÍMI 588 6600
Náttúra, lífskjör og
vatnsaflsvirkjanir
Rök fyrir því að virkja í framtíð-
inni hvíla öðrum þræði á vaxandi
orkuþörf í kjölfar fólksfjölgunar,
samanber hugmyndir um raforku-
sölu til útlanda um sæstreng. Að
virkja meira í þeim tilgangi felur
í sér að fólksfjölgun og neyslu er
haldið við. Afleiðingar mannfjölg-
unar og aukinnar neyslu em viða-
mestu umhverfisvandamál sem
glímt er við í heiminum í dag. Með
því að ráðast í virkjunarfram-
kvæmdir í framangreindu ljósi þá
eimir af hefðbundnum hugsunar-
hætti við „lausn“ umhverfísvanda-
mála; að auka hagvöxt og neyslu.
Af einstökum þéttbýlissvæðum
heims era umhverfísvandamál
hvað umfangsmest í Evrópu og það
má tvímælalaust rekja til fylgik-
villa hagvaxtar, sem m.a. er óvar-
leg umgengni við náttúruauðlindir.
Hér má spyija þeirrar grundvallar-
spurningar hvort það sé siðferði-
lega eða pólitískt knýjandi mark-
mið að íslendingum og mannkyn-
inu fjölgi? Eða er hugsanlegt að
þjóðir heims geti verið hamingju-
samar án frekari fjölksfjölgunar
og neyslu? Ef ekki, hveiju fómum
við þá fyrir „betra“ menningarlíf
og „betri" lífskjör?
Ég er þeirrar skoðunar að sú
röskun á náttúra íslands, sem virð-
ist mega búast við ef helmingur
af vatnsorku landsins verður virkj-
aður með núverandi aðferðum, sé
ekki ásættanleg. Röskunin liggur
fýrst og fremst í því að ásýnd lands-
ins breytist úr lítt snortnu víðemi
þar sem hughrifin byggjast á nátt-
úralegri fegurð og þeim öflum sem
náttúran býr yfír. Ef ráðist verður
í virkjanir í stóram stíl fómum við
hluta af náttúra landsins og um
leið mikilvægum þætti sem hefur
mótað íslenska lífs- og þjóðárvit-
und. Jafnframt er víst að möguleik-
ar okkar á að reka hér blómlegan
ferðamannaiðnað lýma umtalsvert.
Ég hef enga trú á því að ferða-
menn sæki um lengri eða skemmri
veg til að heillast af mannvirkjum
á borð við virkjunarstöðvar, miðlun-
arlón og háspennumöstur.
Það er ljóst að við komum til
með að virkja vatnsorku í nánustu
framtíð. En í stað þess að ráðast
í framkvæmdir í flýti eins og við
höfum reynslu af, skulum við fara
hægt í sakirnar og íhuga alla fleti
málsins vandlega. Samtímis eigum
við að virkja hugvitið og reyna að
finna nýjar tæknilausnir við virkj-
un vatnsaflsins sem hafa minni
áhrif á umhverfið en fýlgir núver-
andi aðferðum.
Höfundur er vatnalíffræðingur.