Morgunblaðið - 24.10.1995, Side 34
34 ÞRIÐJUDAGUR 24. OKTÓBER 1995
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Hópslysaviðbrögð
norsku kirkjunnar
Á ÞESSU ári hefur
umræða um hópslys
og viðbrögð við þeim
verið mikil. Prestar
þjóðkirkjunnar hafa
tekið þátt í þessari
umræðu, enda er kirkj-
an aldrei langt undan
í þeim málefnum er
varða þá, sem um sárt
eiga að binda í samfé-
iaginu.
Annað hefur okkur
orðið ljóst í þessari
umræðu: það er nauð-
synlegt fyrir kirkjuna
að móta sér skipulag
til að vinna eftir í hóp-
slysaaðstæðum. Þar
komum við um leið að þætti, sem
skiptir verulegu máli: slíkt skipulag
hlýtur að mótast af þeim þörfum,
sem fyrir hendi eru hveiju sinni
og laga sig að því sem aðrir hjálp-
ar- og björgunaraðilar eru að sinna
samkvæmt sínu skipulagi. Fyrsta
hlutverk kirkjunnar hlýtur því að
vera að átta sig á því upp á hvað
hún hefur að bjóða í hópslysaað-
stæðum. Að hvaða leyti er þjónusta
kirkjunnar önnur og öðru vísi en
annarra? Hvar skarast verkefnin
og hver ákveður þá hvemig verk-
efnum er skipt á milli hjálpar- og
björgunaraðila?
Hópslys eru þess eðlis, að um-
fangið er meira en vakthafandi
Kirkjan í Noregi hefur
mikið samstarf við lög-
re^luna, segir Bragi
Skúlason, einkum
þegar hópslys ber
að höndum.
heilbrigðis-, öryggis- og þjónustu-
aðilar ráða við. Þess vegna verða
hin ýmsu „kerfi“, sem hjálpað geta
hinum vakthafandi aðilum, að búa
yfír bæði skipulagi og sveigjan-
leika, til að geta komið að gagni.
Norska kirkjan
fk Ýmislegt má læra af nágranna-
þjóðum okkar. Þann 26. og 27.
september s.l. var haldin ráðstefna
norsku þjóðkirkjunnar um þetta
efni. Yfirskrift ráðstefnunnar var:
„Kirkens plass í LRS-funksjonen“
(LRS stendur fyrir Lokal Rednings
Sentral, sem mætti þýða sem
„björgunarstöð í heimabyggð").
Ráðstefnuna sóttu yfir 120 manns,
norskir prestar og lögreglumenn
voru þar í miklum meirihluta, enn-
fremur voru þar nokkrir læknar,
hópur sænskra presta og við sr.
Ingólfur Guðmundsson, fulltrúar
íslensku þjóðkirkjunnar. Á ráð-
stefnunni kom í ljós, að skipulag
Norðmanna í tengslum við hópslys
Ýr nokkuð öðru vísi en hjá okkur.
En til þess er litið víða sem fyrir-
myndar vegna góðra og skilvirkra
vinnubragða. Dómsmálaráðuneytið
felur lögreglunni að sjá um heild-
arskipulag og lögreglan kallar til
sín samstarfsaðila. Yfir öllu landi
og landhelgi eru tvær HRS stöðvar
(Hoved Rednings Sentral- „Yfir-
björgunarstöðvar"), önnur yfir
STEINAR WAAGE
SKÓVERS LU N
DOMUS MEDICA
Ávallt næg
bílastæði
1_______________
Norður-Noregi, hin
yfir Suður-Noregi.
Þessar stöðvar eru í
sambandi við aðrar
slíkar stöðvar víða um
heim. Undir þeim eru
LRS-stöðvar. Norski
herinn er síðan með
eigið skipulag, en oft
í samstarfi við þessar
stöðvar.
í ljós kom, að norska
kirkjan hefur víðtækt
hlutverk bæði þegar
eftir hópslys og eins
sér hún um fylgd við
syrgjendur í langan
tíma, m.a. í samstarfi
við heilsugæslustöðvar
og skóla. Norska kirkjan gerir ráð
fyrir að prestar starfí bæði við HRS
stöðvar og LRS stöðvar. Þeir prest-
ar eru sóknarprestar, einn við
hveija stöð og 2 til vara, sem ekki
eru endilega sóknarprestar. Þeir
gegna ráðgefandi hlutverki og
vinna jafnframt að því að tengja
saman aðila í samfélaginu sem
veita stuðning eða hafa þörf fyrir
stuðning eftir hópslys.
LRS prestar eru nokkurs konar
verkstjórar innan kirkjunnar og
mega kalla til aðstoðar þá presta
sem þeir telja að geti helst aðstoð-
að þá. Prófastar og sjúkrahúsprest-
ar geta ekki verið LRS prestar þar
sem prófastur er ábyrgur gagnvart
heildaryfirsýn í heimabyggð, auk
þess sem honum ber að tryggja
LRS presti úrræði eftir þörfum, en
sjúkrahúsprestar eru fyrst og
fremst ábyrgir gagnvart sínum
stofnunum og viðbragðakerfum
þeirra, auk þess sem þeir eru til
reiðu í sambandi við ráðgjöf við
LRS prestana sem sérfræðingar og
taka auk þess að sér sérstaklega
þung sálgæsluverkefni.
Athygli vekur hversu mikið sam-
starf kirkjan í Noregi á við lögregl-
una í tengslum við hópslys. Skipu-
lag kirkjunnar fylgir lögregluum-
dæmum en ekki prófastsdæmum.
Hér á landi hefur færst í vöxt, að
lögreglan leiti til presta, þegar til-
kynna þarf andlát, en það er ekki
vinnuregla. Kirkjan gæti stuðlað
að því, í samvinnu við lögregluna,
að svo yrði. í hópslysaaðstæðum
þarf síðan að eiga samstarf við enn
fleiri aðila. Vert er að leiða hugann
að þeim mun, sem legið getur í
boðleiðum annars vegar vegna
slysa á landi og hins vegar vegna
slysa á sjó.
Ljóst er, að eftir hópslys má
búast við margvíslegum langtíma-
viðbrögðum bæði í hópi syrgjenda,
hjálpar- og björgunaraðila, og
þeirra sem komast lífs af úr hóp-
slysi.
Eins og fram kom á Kirkjuþingi
1994 þegar tillaga um aðild kirkj-
unnar að hjálparstarfi vegna hóp-
slysa var samþykkt, þá hafa ein-
stakir söfnuðir og jafnvel prófasts-
dæmi nú þegar leitað eftir sam-
starfi við heilbrigðisstofnanir og
skóla.
Á ráðstefnunni í Noregi kom
fram, að beinar útsendingar í út-
varpi og sjónvarpi frá slysstað eða
minningarathöfnum væru taldar
mjög viðkvæmar og þyrfti að fjalla
um og meta fyrirfram af mikilli
nákvæmni og tillitssemi. Minning-
arathafnir að ári liðnu eru jafnvel
haldnar degi fyrr, svo fjölskyldurn-
ar fái að eiga minningardaginn að
ári liðnu í friði. Þá var varað við
því að ijölmiðlar ræddu við börn
án þess að foreldrar þeirra væru
viðstaddir.
Málið er aftur á dagskrá Kirkju-
þings, sem nú er að störfum, í formi
tillagna hópslysanefndar þjóðkirkj-
unnar.
Höfundur er sjúkrahúsprestur
Ríkisspítala.
Sr. Bragi
Skúlason
Dracula - greifinn lifir
DRACULA er
merkilegt fyrirbæri í
vestrænni menningu.
Ekki bara fyrir það
að höfundurinn, Bram
Stoker, vakti hann
upp á grundvelli æva-
fornra þjóðsagna og
blandaði alskyns duld-
um hins viktoríanska
samtíma síns. Heldur
einnig fyrir þann
óslökkvandi áhuga
sem bókininni hefur
verið sýndur allt frá
því að hún kom út
fyrir tæpum hundrað
árum. Það má segja
að hún hafi verið tekin
í sundur staf fyrir staf í aðskiljan-
legum tilraunum fræðimanna til
að greiná baksvið og fyrirmyndir
höfundarins.
Það er í þessu ljósi sem við
sjáum verkið reka á fjörur Leikfé-
lags Akureyrar sem hefur fengið
til liðs við sig írska leikhúsmenn.
Nálgun írska leikstjórans
Michaels Scotts er afar athyglis-
verð þar sem hann varpar af leik-
gerð sinni nær hundrað ára oki
tilrauna til að breyta sögu Brams
Stokers og laga hana að „smekk
almennings“ sem sölumenn segj-
ast vita að almenningi forspurð-
um. Jafnvel F. Ford Copola gat
ekki annað í nýlegri kvikmynd
sinni um Drakúla, þrátt fyrir há-
værar yfirlýsingar um að ætla að
fylgja sögunni, en að skrökva ást-
arsögu upp á hana sem hvergi
átti sér stoð.
Höfuðstyrkur sýningarinnar er
að mínu mati hve hún stendur
föstum fótum í þeim fjölmörgu
atriðum sem liggja til grundvallar
bókinni, góðri frammistöðu leikara
í lykilhlutverkum og þeirri natni
sem er lögð við hið sjónræna sam-
spil lýsingar, búninga og hreyfinga
leikara á sviðinu þar sem brugðið
er upp hveiju „ljóðinu" á fætur
öðru eða kynt undir ógn og dulúð.
Það varð mér þess vegna til mikill-
ar undrunar þegar ég, spenntur,
fór að fylgjast með umjöllun 'fjöl-
miðla um sýninguna, að hún fékk
misjafna dóma og að
fáir virtust nenna að
miðla því til væntan-
legra áhorfenda
hversu djúpt verk væri
um að ræða og hve
mikla listræna nautn
væri hægt af því að
hafa.
Nú má enginn skilja
orð mín svo að hér sé
enn ein greinin til að
gráta yfir vonsku-
verkum gagnrýnenda.
Ég met hlut þeirra
mikils eins og hlut-
verk þeirra fjölmiðla
og ritstjóra sem finna
pláss í miðlum sínum
fyrir umfjöllun um listir. Það er
hins vegar ótvíræður réttur hvers
og eins að taka þátt í umræðunni
og mín skoðun er sú að oft hafi
Verkið byggist á sög-
unni, segir Haraldur
Ingi Haraldsson, og
lausnir leikstjórans eru
eðlilegar og rökréttar
fljótfærnislegir dómar verið
kveðnir upp um þessa sýningu og
þeir byggðir á lítilli þekkingu. Til
að taka dæmi um þetta, sem verða
að vera fá í stuttri blaðagrein,
telur JV í Dagsljósi það galla að
uppfærslan fylgi sögu bókarinnar,
staðreynd sem að í sögulegu ljósi
annara upprærsla gerir sýningu
LA einmitt merkilega.
Hollywood hefur skorið bókina
upp á skurðarborði markaðssetn-
ingar og bætt við hlutum sem lítið
eiga skylt við söguna eða baksvið
hennar. Þessu hafnar leikstjórinn
á afgerandi hátt, hann er trúr
sögunni og leitar fanga á athyglis-
verðan hátt í bakgrunni hennar
svo að, listrænt séð, verður um
mun áhugaverðari sýningu að
ræða en ella.
Verkið byggist á sögunni og
lausnir leikstjórans eru eðlilegar
og rökréttar þeim sem þekkja bók-
ina.
S.A.B. telur í Morgunblaðinu
að Sigurður Karlsson missi marks
í túlkun sinni á Van Helsing og
að saga Stokers bjóði uppá aðra
túlkun. Þetta er mjög vafasamt.
Van Helsing er mjög sérkennileg
persóna af hálfu Brams Stokers.
Hann ér skrifaður í söguna á
stundum sem hálfgerður trúður
og hefur svo lítið vald á enskri
t.ungu að oft er það neyðarlegt.
Sigurður dregur mikið úr fasi hins
bóklega karakters og á að mínu
mati skilið hrós fyrir framistöðu
sína.
Eins hnýtti JV í gervi Drakúla
og vildi svörtu Hollywood-skikkj-
una í staðinn fyrir gervi Drakúla
greifa í uppfærslu LA sem hann
sagði „boyara“-legt. Boyar voru
stétt rúmenska landaðalsins og
Vlad Tepes Dracula, helsta sögu-
lega fyrirmynd Brams Stokers af
greifanum, var af þessari stétt.
Svo fyrir leikstjóra og búninga-
hönnuð, hvaða lausn er eðlilegri
þegar velja á gervi á höfuðpersónu
sýningarinnar?! Gervið var afar
sannfærandi svo ekki sé minnst á
frammistöðu Viðars Eggertssonar
í hlutverki Drakúla.
Einnig má í þessi sambandi
benda á að einræður Jonathan
Harker o.fl. á sviði eru fullkom-
lega eðlileg lausn út frá þeirri
staðreynd að bókin byggist á dag-
bókarbrotum sem að sjálfsögðu
eru samsvörun einræðna á leik-
sviði. Stundum finnst mér að þeir
sem gagnrýna listaverk geri kröf-
ur til þess að fá annað-verk til
umfjöllunar í stað þess sem er
viðfangsefni þeirra. Það er að
sjálfsögðu ófær leið.
Leikfélagið á Akureyri er hug-
rakkt félag og það er mikilvægt
að það takist áfram á við stórvirki
af þessu tagi til að þróa leikhús-
menningu í bænum og leggja sinn
skerf til íslensks leikhúss.
Höfundur er forstöðumaður Lista-
safnsins á Akureyri.
Haraldur Ingi
Haraldsson
„Sér grefur gröf þótt grafi“
NÚ Á haustmánuð-
um er sláturtíð í full-
um gangi. Kaupmenn
hafa áhyggjur af svo-
kallaðri framhjásölu á
lamba- og nautakjöti.
Síðastliðinn vetur
kölluðu sauðfjárbænd-
ur á kaupmenn og for-
ráðamenn kjötvinnslu-
fyrirtækja til að ræða
vandann sem skapast
af heimaslátrun og
hvað væri til ráða. Síð-
an hefur hvorki heyrst
hósti né stuna frá
þeim um þetta um-
framkjöt, sem riðlar
markað, skerðir fram-
leiðslurétt og greiðslu á fullvirðis-
rétti til bænda.
Heimaslátrun er ólögleg nema
til heimanotkunar og má kjötið
ekki fara út fyrir bæjargirðinguna,
en fer samt á markað. Bændur
sem lengi lifðu í ríkisvernduðu
umhverfi án samkeppni við inn-
flutning eru í samkeppni við sjálf-
an sig.
Spurningin er hvort virðisauka-
skatti sé skilað til ríkissjóðs af
þessum viðskiptum og ennfremur
hvort gert er út á hann?
Nær væri að snúa vörn í sókn
með vöruþróun og hætta þessum
hestakerrumarkaðsmálum. Vinna
þarf markvisst að því að gera ís-
lenskar landbúnaðarvörur að-
gengilegri fyrir hinn
almenna neytanda og
vinna markvisst að
markaðsetningu af-
urðanna, en ekki þó
með þeim hætti sem
gert var þegar kúa-
bændur hófu mark-
aðsátak til afsetning-
ar á sinni afurð. (Naut
á grillið.)
Helmingurinn var
gúllas og allir vita
hvað gott er að grilla
gúllas. Birgðavanda-
málin verða endalaus
með slíkum vinnu-
brögðum, það er alltaf
verið að pissa í skóinn
sinn. Bændur horfa á kollega sína
á næsta bæ, þar sem blóðrauðir
lækimir renna niður hlíðarnar, en
þora ekki að kæra náungann, sjálf-
sagt út af náungakærleik, er það
þá nokkuð skrýtið þó að enginn
vilji kaupa kvóta, því þó brotnar
séu heilbrigðisreglur og lagðar
fram kærur virðast yfirvöld og
bændur ekki hafa neinn áhuga á
að taka á vandanum, það er í hróp-
legu ósamræmi við t.d. stefnu í
sjávarútvegsmálum, þar sem brot-
legir aðilar eru oftast sektaðir og
afli og veiðarfæri gerð upptæk.
Það alvarlegasta í þessu máli
er þó, að kjötið sem kemur þessa
leið á markað á haustin er verkað
við ófullnægjandi og ólöglegar
Kaupum aðeins kjöt,
segir Þórhallur Stein-
grímsson, sem er und-
ir eftirliti heilbrigðis-
yfirvalda.
aðstæður, þar sem hætta er á
matareitrun og matarsýkingu,
t.d. frá salmonellu- og kólígerlum.
Ekkert heilbrigðiseftirlit er með
afurðum af því fé sem slátrað er
heima, eins og fram fer löggiltum
sláturhúsum. Því er neytandi
slíkra afurða algerlega réttlaus
ef upp kemur kindakýlaveiki eða
annað álíka sem upp kann að
koma, enda hlýtur heilbrigðiseft-
irlit að hafa verið sett á stofn
með hagsmuni nejitenda að leið-
arljósi.
Því skora kaupmenn á neytend-
ur að kaupa kjötið í verslunum
sem eru undir eftirliti heilbrigðis-
yfirvalda og þar sem það fer í
gegnum löglega meðferð í slátur-
húsum, skoðað og stimplað af
dýralæknum og fyllsta heilbrigðis
gætt í flutningi. Það er hin rétta
leið sem framleiðendur, kaup-
menn og neytendur eiga að geta
sameinast um.
Höfundur er formaður Félags
dagvörukaupmanna.
Þórhallur
Steingrímsson