Morgunblaðið - 04.11.1995, Blaðsíða 34

34 LAUGARDAGUR 4. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
Að upplifa sorg
NÚ ÞEGAR mikil slysabylgja
hefur skollið yfir þjóðina hverfur
hugurinn til þeirra sem upplifa
djúpa sorg og mikinn missi. Engum
manni er það ætlandi að skilja þá
miklu sorg sem hver og einn upplif-
ir nema að hafa sjálf/ur uppflifað
missi við dauða. Hluttekningin er
mikil og harmur í huga.
Þeir sem reynt hafa vita að
ekkert getur tekið af höggið við
*** missinn, frá syrgjanda, en það er
hægt að hjálpa til við uppbygging-
una, strax frá upphafi. Þá er hlut-
verk ættingja og náinna vina mik-
ilvægt. Þú sem átt vin í sorg skalt
hafa í huga að ekkert er verra
fyrir þann sorgmædda en aðgerð-
arleysið, tómlætið. Það skiptir ekki
meginmáli hvað sagt er, heldur
það að finna að vinur er til staðar
jafnt í sorg sem gleði. Syrgjandinn
þarf að geta tjáð sig um þann sem
farinn er mikið lengur og oftar
en aðrir, það þurfa aðstandur að
skilja. Munið að tíminn vinnur með
ykkur.
Allir hafa þörf fyrir að finna
** fyrir lífínu í kringum sig, finna
að lífið heldur áfram. Hafðu í huga
að sorgin á sér systur, gleðina.
Margir missa trú sína við áfallið,
en á slíkum stundum er þörfin
mest að glata ekki trúnni svo við
höldum í vonina um trú, kærleik
og frið. Leitum kærleikans sem
er alls staðar í kringum okkur.
Kærleikurinn er upphaf alls góðs
og uppspretta hans á sér engin
takmörk.
Ég hef upplifað sorgina sem
y barn og sem fullorðin manneskja.
Það er tvennt ólíkt en hvort-
tveggja þess eðlis að það má yfir-
stíga.
Sem barn var ég þeirrar gæfu
aðnjótandi að alast upp á heimili
þar sem þijár kynslóðir bjuggu
saman. Amma og afi, mamma og
pabbi og stór hópur okkar systkin-
anna. Mér er það í bernskuminni
hve ástúðlega amma mín söng
fyrir mig á kvöldin þegar ég átti
að fara að sofa. Hún fór með
bænir og sagði mér sögur. Sumar
sögumar og söngvamir fjölluðu
um erfiða hluti eins og sorgina.
Það átti ég erfitt með að skilja,
* allt átti að vera svo bjart og gott
alltaf, svo hvers vegna
var sorgin til staðar.
Ég grét af barnslegri
hluttekningu, þeirri
sem veldur aðeins
stundarangri og ristir
ekki djúpt í sálina með
áleitnar spurningar
sem ekkert svar virðist
vera við.
Þegar ég var fimm
ára skall ógæfan yfir.
Amma veiktist, allt fór
í uppnám. Við systkin-
in urðum að halda
hópinn og máttum
ekki vera yfir full-
orðna fólkinu sem
reyndi að hlynna að
ömmu. Læknirinn var kominn.
Óvissan var óbærileg. Ég læddist
til og horfði á. Amma var með
heilablóðfall, hún var að deyja.
Ég var sem frosin. Allir breyttust
og höguðu sér undarlega. Það sem
ég skynjaði mest var óttinn. Ég
var sífellt hrædd við dauðann.
Myndi ég lifa nógu lengi til að
eiga næsta afmæli eða til næstu
jóla?
Þegar amma dó var hún kistu-
lögð heima. Móðir mín var skyn-
söm og leyfði okkur bömunum að
ráða hvort við tækjum þátt í at-
höfnum. Hún útskýrði fyrir okkur
hvernig þær færu fram og leyfði
okkur að ráða hvort við vildum
vera við athöfnina í kirkjunni.
Mamma (sem ég treysti best
af öllum) sagði mér að snerta
ömmu, þá myndi ég ekki lengur
verða hrædd við myrkrið og dauð-
ann en sem barn var ég afar myrk-
fælin. Hún sagði mér að ég hefði
ekkert að óttast frá þeim látnu.
„Var amma einhverntíman vond
við þig?“ spurði hún. Ekki gat ég
minnst þess. „Hví ætti hún að
reynast þér öðruvísi nú þegar hún
hefur kvatt þennan heim? Með
ömmu eignaðist þú einhvern sem
hjálpar þér alltaf, þó að hún sér
farin. Þú getur alltaf hugsað til
bænanna hennar og ástúðar ef þú
ert í vanda. Hugurinn er svo öflug-
ur að ef við hugsum jákvætt og
treystum guði þá er ekkert afl því
sterkara, ekkert sem getur haggað
okkur.“ Þetta sagði móðir mín við
mig og smám saman
hvarf mér myrkfæln-
in. Ég hafði eignast
vegarnesti til framtíð-
ar.
Afi minn dó svo
þegar ég var níu ára.
Það jók enn á öryggis-
leysið og óttann um
eigin dauða. Ég sofn-
aði ekki á kvöldin, það
gátu allir dáið. Ég
saknaði líka afa
meira, við áttum
lengri tíma saman.
Hann var skjólið mitt
sem ég notaði mér
óspart þegar mikið
var að gera hjá
mömmu eða þegar ég þurfti að fá
óskipta aðdáun einshvers. Hana
fékk ég hjá honum, enda var ég
eina stelpan í sex systkina hópi
og jngst þar að auki.
Ottinn við dauðann hvarf ekki
fyrr en*.ég skildi að lífið er eins
og dauðinn. Þegar við bíðum eftir
að takast á við lífið óttumst við
hið ókomna, hvað frammundan er.
Eins óttumst við dauðann, sem
enginn veit með vissu hvað ber í
skauti sínu. Breytni okkar skiptir
máli því hugurinn fylgir okkur
hvert sem við förum. Éf við breyt-
um eftir bestu sannfæringu og
réttlátlega er hugurinn sáttur og
rór.
Nú var ég 26 ára, allt lék í lyndi,
ég hafði fullkomlega tök á öllu í
kringum mig. Ég átti yndislega
fjölskyldu sem var stækkandi, við
höfðum sigrast á erfiðleikunum
og vorum í óðaönn að byggja upp
framtíð okkar saman. Ég upplifði
fullkomna hamingju og leit björt-
um augum til langrar framtíðar.
En slysin gera ekki boð á undan
sér, ég missti manninn minn af
slysförum, hér átti svo sannarlega
við að enginn veit hver er næstur.
Við þetta áfall upplifði ég það sem
má kalla eyðimörk sálarinnar.
Sjálfstraustið hvarf og einbeiting-
in, ásamt öllum öðrum tilfinning-
um en eftir stóð sorgin. Ég gat
ekki sofið, ekki borðað, ekki horft
á sjónvarp, ekki lesið eða tekið
þátt í samræðum. Fyrsta tilfinn-
ingin sem vaknaði aftur var reiðin.
Ester
Sveinbjarnardóttir
Áður beitti ég þolinmæðinni þegar
aðstæður voru erfiðar, en fyrst
eftir missinn kom reiðin í hennar
stað. Ég var sem gestur í eigin
líkama.
Ég fékk ofurnæmi á tilfinningar
og viðhorf fólks í kringum mig og
átti erfitt með að umbera nokkurt
mótlæti. Engum vildi ég verða
byrði en ég gerði mér jafnframt
grein fyrir því að nú væri ég hjálp-
ar þurfi. Synir mínir þörfnuðust
mín svo mikið því faðir þeirra var
horfinn frá þeim kornungum.
Það var hreint ótrúlegt hvað
margir voru tilbúnir að veita aðstoð
Ég vildi óska þess að á
öllum heilsugæzlustöðv-
um væri starfandi sér-
menntað sálgæzlufólk,
segir Ester Sveinbjarn-
ardóttir, og sú þjónusta
verðlögð eins og önnur
læknisþjónusta.
sína. Ættingjar, vinir og fólk sem
ég ekki þekkti og mig óraði ekki
fyrir að bæri hag minn og minna
fýrir bijósti. Svona er kærleikurinn,
hann má finna alls staðar, boðber-
um hans er ekki hægt að skipa í
flokka. I sérhveijum manni býr svo
margt gott, það lærði ég.
Það er erfitt að þiggja bætur
fyrir mannslíf, því ekkert er okkur
verðmætara en einmitt sá sem við
elskum og ekkert getur bætt þann
missi. Við sem stöndum í þeim
sporum að þiggja, verðum að gera
okkur grein fyrir að við þurfum
að hugasa til framtíðar. Við erum
öðrum í kringum okkur ómetanleg;
börnunum okkar, foreldrum,
systkinum, vinum og ættingjum.
Eg sór þess eið að allt sem gæti
orðið mér til hjálpar við að finna
aftur sjálfa mig skyldi ég færa
mér í nyt, nú væri neyð en seinna
kæmu kanski þeir tímar að ég
gæti aftur gefið af sjálri mér.
Maður gefur ekki meira en maður
býr yfir og engin getur hjálpað
bömunum betur en foreldramir.
Orðtakið sælla er að gefa en þiggja
er orð að sönnu. Fátt gefur manni
meir en óeigingjörn gjöf til þeirra
sem þarfnast hjálpar.
Sérhver reynsla gefur, líka það
Félagsráðgjöf á
öldrunarlækningadeild
UM þessar mundir eru 20 ár
liðin frá því að fyrsta sérhæfða
öldrunarlækningadeild landsins,
Öldrunarlækningadeild Landspít-
alans, tók til starfa. Allt frá upp-
hafi, að tveimur árum undanskild-
um, hafa félagsráðgjafar starfað
við deildina og tekið virkan þátt í
því þverfaglega starfi sem þar fer
fram.
Hlutverk Öldrunarlækninga-
deildar er að veita öldruðum sér-
ALHUÐA TÖLyUKERFi
BÓKHALDSKERFI
KJÖRINN FYRIR WINDOWS
FVRIR WQRKGROUPS
NETKERFI
gn KERFISÞRÓUN HF.
“ Fákafeni 11 - Sími 568 8055
hæfða læknisþjónustu,
endurhæfingu, hjúkr-
un og félagsráðgjöf
með það að markmiði
að sem flestir aldraðir
geti lifað við sem besta
heilsu og búið sem
lengst á heimilum sín-
um. Beiðnir um aðstoð
berast deildinni ýmist
frá hinum öldruðu
sjálfum, aðstandend-
um, heimilislæknum,
heimaþjónustu (heim-
ilishjálp og heima-
hjúkrun) eða frá öðr-
um deildum Landspít-
alans. Þegar beiðni
berst er hinum aldraða
ýmist gefinn tími á móttökudeild,
eða farið er til hans í vitjun.
Starf félagsráðgjafa á Öldrun-
arlækningadeild felst í því að að-
stoða aldraða sjúklinga og að-
standendur þeirra við lausn ýmissa
félagslegra og tilfinningalegra
vandamála sem upp kunna að
koma í kjölfar veikinda og heilsu-
brests. Auk þess veitir hann upp-
lýsingar og ráðgjöf um ýmis rétt-
indi og félagslega
þjónustu.
Félagsráðgjafi tek-
ur virkan þátt í með-
ferð sjúklingsins allt
frá fyrstu komu. Hann
tekur þátt í teymis-
vinnu með öðru fag-
fólki deildarinnar þar
sem ákvarðanir eru
teknar um þjónustu,
meðferð og útskrift.
Vikulega fara félags-
ráðgjafar deildarinn-
ar, ásamt læknum, á
lyflæknisdeildir Land-
Sigurveig H. spítalans og kanna
Sigurðardóttir aðstæður þeirra sjúkl-
inga sem eru 65 ára
og eldri og hafa lagst inn á bráða-
vakt spítalans. í þeirri heimsókn
er gert öldrunarfræðilegt mat á
högum sjúklingsins og tekin
ákvörðun um hvaða þjónustu við-
komandi þarfnast.
Markmið félagsráðgjafa á öldr-
unarlækningadeild er að kanna
hvernig bæta má aðstæður sjúkl-
ingsins og styrkja félagsnet hans
þannig að hann geti búið við sem
eðlilegastar aðstæður þrátt fyrir
veikindi. Að leggjast inn á sjúkra-
hús vegna sjúkdóms, slyss eða
minnkaðrar færni hefur í för með
sér miklar breytingar á högum ein-
staklingsins. Það reynist mörgum
erfitt að sætta sig við minnkaða
hreyfihæfni og að verða upp á
aðra komnir um ýmsa aðstoð. Það
er mikilvægt að gera sér grein
fyrir aðstæðum hins aldraða, hús-
næði, umhverfi og fjármálum og
ekki síst sambandi hans við fjöl-
skyldu, vini og nágranna.
Öldrunarlækningadeild
Landspítala er 20 ára
um þessar mundir.
Sigurveig H. Sig-
urðardóttir fjallar
í þessari grein um
félagsráðgjafastörf í
þágu aldraðra.
Mikilvægt er að fá fjölskyldu
og vini hins aldraða til samvinnu,
svo og þá aðila sem veita heima-
þjónustu. Það er hlutverk félags-
ráðgjafans að samhæfa þá þjón-
ustu sem hinn aldraði þarfnast og
veita honum og aðstandendum
hans stuðning sem gerir honum
að missa. Nú þegar nær sex ár eru
liðin frá atburðum þessum get ég,
þegar ég lít til baka, sagt að ekki
óraði mig fyrir því að ég ætti eftir
að finna hamingjuna aftur.
Með því að missa hef ég öðlast
aukinn skilning á lífinu, lært að
lifa einn dag í einu. Uppúr stendur
að ævinlega er það mér ofarlega
í huga að fólk fái hjálp til að fóta
sig á ný eftir áföll. Hvar væri ég
stödd ef ég hefði ekki notið þess
að læra af reynslu annarra?
Tölur sýna að algengustu sjúk-
dómarnir eru andlegs eðlis. Ef
ekki er tekið á sjúkdómnum í upp-
hafi þegar tiltölulega auðvelt er
að yfirstíga hann getur það leitt
til langvarandi veikinda einstakl-
ingsins. Með hveijum einstaklingi
sem þjáist líður fjöldi annarra sem
í kringum hann eru. Hvort sem
skipbrot er stórt eða lítið getur
verið mjög erfitt að yfirstíga það.
Fólk þarf aðstoð og þarf að kunna
að þiggja hana. Það er mjög mikil-
vægt að sinna þessu verkefni, því
við (íslenska þjóðin) höfum ekki
efni á að láta þessa einstaklinga
og fjölskyldur þeirra afskiptalaus.
Því miður er mjög dýrt að fara til
sálfræðings eða geðlæknis, fæstir
sem ég þekki hafa efni á því. Þeg-
ar áfall verður í fjölskyldu eru jafn-
vel margir einstaklingar innan
hennar sem þyrftu á sérfræðiþjón-
ustu að halda. Myndi nokkur
ganga með opið sár svo árum
skipti án þess að leita sér lækn-
inga? En þetta gera þó margir
þótt sárið sé ekki sýnilegt. Ef
heilladísirnar gæfu mér eina ósk
myndi ég nota hana í þágu þjóðar-
innar allrar og óska þess að á öll-
um heilsugæslustöðvum væri
starfandi sérmenntað sálgæslufólk
við hlið þeirra sem lækna mein
líkamans og sú þjónusta yrði verð-
lögð eins og önnur læknisþjónusta
sem þær veita. Hví er þetta ekki
þannig? Er ekki þörf á að sinna
stærsta sjúklingahópnum? Oftast
leiða sálrænir erfiðleikar til líkam-
legra kvilla. Hví er ekki ráðist að
rót vandans? Það getur vart verið
dýrara til lengri tíma litið.
Að lokum til þín sem þarft á
hjálp að halda: Hikaðu ekki við
að leita þér hjálpar, þú hefur allt
að vinna því ekkert er verðmætara
og eftirsóknarverðara í lífínu en
hamingjan og það að leita sér
hjálpar er hamingjuleit.
Höfundur er iðnrekstrarfræðing-
ur og útgefandi bæklingsins Hjálp
í sorg.
kleift að vera heima sem lengst.
Aðstoð félagsráðgjafa er veitt í
formi viðtala, símtala og vitjana.
Félagsráðgjafar öldrunarlækn-
ingadeildarinnar hafa komið af
stað stuðnings- og fræðsluhópum
fýrir aðstandendur sjúklinga með
heilabilun (t.d. Alzheimersjúk-
dóm). Markmið stuðningshópanna
er að veita fræðslu um sjúkdóminn
og þau vandamál sem honum
fylgja og gefa þátttakendum kost
á að deila reynslu sinni með öðrum.
Einnig eru veittar upplýsingar um
aðstoð samfélagsins, tryggingamál
og fleira. Þessir stuðningshópar
hafa gefið mjög góða raun.
Þegar aldraður sjúklingur út-
skrifast af sjúkrahúsi sér félagsráð-
gjafinn um að boða til fundar með
sjúklingnum og aðstandendum
hans svo og starfsfólki heimil-
ishjálpar og heimahjúkrunar, sem
kemur til með að annast hann í
heimahúsi. Þannig er reynt að sam-
ræma þá þjónustu, sem heimil-
ishjálp og heimahjúkrun veita,
þeirri aðstoð sem hinn aldraði fær
frá ættingjum sínum. Með góðum
undirbúningi fyrir útskrift og stuðn-
ingi við hinn aldraða og aðstand-
endur hans er oft hægt að koma í
veg fyrir ítrekaðar innlagnir á
sjúkrahús og auka öryggi og vellíð-
an hins aldraða og fjölskyldu hans.
Höfundur er yfirfélagsráðgjafi
Öldrunarlækningadeildar
Landspítalans.