Morgunblaðið - 07.11.1995, Blaðsíða 22

22 ÞRIÐJUDAGUR 7. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Tjarnarkvartettinn fyrsti gestur
verkefnisins Tónlist fyrir alla
Frábær söngur og
aðlaðandi framkoma
heilluðu áheyrendur
Selfossi. Morgunblaðið.
TJARNARKVARTETTINN hélt
25 tónleika á fimm dögum og lauk
tónleikaröðinni með afburðagóð-
um tónleikum í Fjölbrautaskóla
Suðurlands föstudagskvöldið 3.
nóvember. Söngvararnir frá
Tjörn í Svarfaðardal voru gestir
verkefnisins, Tónlist fyrir alla,
sem hefur að markmiði að kynna
skólanemendum og almenningi
tónlist og starf tónlistarfólks í
fremstu röð á Islandi. Verkefnið
hófst 1992 með samstarfi sveitar-
stjórna á Selfossi, Akranesi, í
Kópavogi, Reykjanesbæ og
Grindavík undir forystu eldhug-
ans Jónasar Ingimundarsonar.
Fleiri sveitarfélög hafa nú bæst í
hópinn og það er mat manna að
Tónlist fyrir alla hafi skotið djúp-
um rótum í menningarlífinu.
50 tónlistarmenn á 250
tónleikum í vetur
Á þessum fjórða vetri Tónlistar
fyrir alla munu alls 50 tónlistar-
menn flytja um tólf þúsund nem-
endum tónlist sina á 250 tónleik-
um, auk tónleika Sinfóníuhljóm-
sveitar Islands í mars. Tjarnar-
kvartettinn var fyrsti gesturinn í
vetur. Hann kynnti nemendunum
tónlist sína og frábær söngur fé-
laganna, aðlaðandi framkoma og
Ieikræn túlkun áttu greiða leið að
hjarta hinna ungu áheyrenda.
Lokatónleikarnir voru síðan vel
sóttir og hinum syngjandi hjónum
úr Svarfaðardal var vel og inni-
lega fagnað í lok tónleikanna í
Fj ölbrautaskólanum.
18 jólalög væntanleg á
geisladiski
Tjarnarkvartettinn er blandað-
ur kvartett, skipaður þeim Rósu
Kristínu Baldursdóttur sópran,
sem jafnframt er stjórnandi,
Kristjönu Arngrímsdóttur alt,
Hjörleifi Hjartarsyni tenór og
Kristjáni Hjartarsyni bassa. Þau
hafa starfað saman síðan 1989 og
komið fram víða um land, haldið
fjölda tónleika og sungið i útvarpi
og sjónvarpi. í ágúst var kvartett-
inum boðið að syngja fyrir Islands
hönd á alþjóðlegri leiklistarhátíð
í Tampere í Finnlandi. Hópurinn
hélt tónleika víðar í Finnlandi og
fékk hvarvetna góðar viðtökur og
framúrskarandi dóma i finnskum
blöðum. í fyrra kom út geisladisk-
ur mað söng kvartettsins og nú
er annar væntanlegur fyrir jólin
með 18 jólalögum án undirleiks,
íslenskum lögum og erlendum.
Morgunblaðið/Sig. Jóns.
TJARNARKVARTETTINN að loknum tónleikum í Fjölbrautaskóla
Suðurlands. Rósa Kristín Baldursdóttir, Hjörleifur Hjartarson, Krist-
jana Arngrímsdóttir og Kristján Hjartarson.
Morgunblaðið/Kristinn
JÓRUNN Viðar tónskáld var heiðruð í lok tónleikanna.
TÓNLIST
Dómkirkjan
TÓNLISTARDAGAR
DÓMKIRKJUNNAR
Flutt voru verk eftir Jón Nordal
og Jórunni. Viðar Flytjendur
Marteinn H. Friðriksson og Dóm-
kórinn. Laugardagurinn 4. nóv-
ember, 1995.
TÓNLISTARDAGAR Dóm-
kirkjunnar voru settir í fjórtánda
sinni sl. laugardag með tónleik-
um, þar sem flutt voru verk eftir
Jón Nordal og Jórunni Viðar. Á
þessum fjórtán árum hafa jafn-
mörg tónskáld, íslensk og erlend,
samið tónverk fyrir Dómkórinn
og dómorgelleikarann, Martein
H. Friðriksson, sem flutt hafa
verið á nefndum tónlistardögum
Dómkirkjunnar, en tími þeirra
hefur ávalt verið í byijun vetrar,
eins og nú.
Tónleikarnir hófust á Tokkötu
fyrir orgel eftir Jón Nordal, er
hann samdi í minningu Páls
ísólfssonar, en fáir hafa markað
jafn djúp spor í þá braut, sem
flestir tónlistarmenn íslenskir
hafa fetað sig eftir, sem orgel-
leikari, kennari og tónskáld.
Tokkatan er viðamikið verk og
vel samið og var mjög vel flutt
af Marteini H. Friðrikssyni, dóm-
organista.
Tónskáld tónlistardaganna er
að þessu sinni Jórunn Viðar, en
eftir hana voru flutt tvö kórvek,
Sigling við kvæði eftir Árna Páls-
Stóð
ég við
Oxará
son og frumflutt nýtt verk, Stóð
ég við Öxará við kvæði Halldórs
Laxness. Kórverkið Stóð ég við
Öxará er samið vegna 50 ára
afmælis lýðveldis á Islandi og er
fyrir kór, orgel, flautu og selló.
Flytjendur voru Martial Nardeau
á flautu, Lovísa Fjeldsted á selló
og Hrönn Helgadóttir á orgel en
Dómkórinn söng undir stjórn
Marteins H. Friðrikssonar. Fyrra
verkið, Sigling, er samið fyrir
kvennakór, fallegt söngverk við
sérkennilegt kvæði Árna Páls-
sonar, sem er að gera upp lífs-
hlaup sitt. Hann dregur „knörr
af dimmri strönd“ og í draumi
sér hann „undralönd" er seinna
„síga bak við þokutjöld" og endar
ljóðið eftir margvísleg óhöpp, og
segir: „taka mun ég lending
senn“ og lýkur á viðlaginu „I
djúpinu glitrar gullið rauða og
ljósa“. Kvæðið er ort 1906 en
þijátíu árum seinna bætir Ámi
við einni vísu og er hún svona:
Seiðir moldin svört og köld.
- Sigrinum allir hrósa. -
Bak við hennar hlífiskjöld
hníga sé ég öld af öld.
- í moldinni glitrar gullið rauða og ljósa.
Þetta fallega tónverk Jórunnar
Viðar sungu stúlkurnar í Dóm-
kórnum mjög vel og af innileik.
Líklega eru þeir fáir sem þekkja
ljóð Árna Pálssonar, en Stóð ég
við Öxará eftir Halldór Laxness
mun hins vegar standa eins og
þjóðsöngur, þar sem skáldið yrk-
ir sig inn í sögu þjóðarinnar, finn-
ur til nærveru Jóns Arasonar en
álfar og ástvinir syngja honurn
söngva og tendraður heyrir
skáldið brostna klukku landsins
hringja sér með „alskærum ómi“
og kalla alla til sín,
- kátt tók að klingja og fast
klukkan sem áður brast
alskærum ómi sló
útyfír vatn og skóg.
Mín klukka, klukkan þín
kallar. oss heim til sín.
Tónverk Jórunnar er vel sam-
ið, þar sem fléttað er saman sam-
leiksþáttum á hljóðfæri, er greina
að vísurnar þrjár. Kórinn söng
verkið mjög vel en það endar á
löngum hljómi og um leið og
hann deyr út, hljómar íslands-
klukkan. Jórunn leggur áherslu
á hljóðfall textans, svo að fram-
burður hans verði sem skýrastur
og þannig verður tónmál verksins
mjög meitlað og hreint. Það er
næsta víst, að þetta verk á eftir
að hljóma oftar á tónleikum, því
Jórunni hefur tekist að tónklæða
textann á þann hátt, að lag og
texti eru eitt.
Jón Ásgeirsson
Athvarf á sandi
BÖKMENNTIR
Ljóö
ÞAÐ TALAR í TRJÁNUM
eftir Þorstein frá Hamri. Iðunn,
Reykjavík, 1995.64 bls.
HAFI sæfarinn verið sofandi í síð-
ustu bók Þorsteins er hann vakandi
nú og siglir um fornar slóðir sem
nýjar, segir sögur sem oft hafa óljóst
inntak, óljósan endi, eru lausar í tíma
og rúmi, flöktandi, sveimandi eins
og nafnlausar hugsanir, eins og
strokudrengur á vegamótum sem
flýgur í hug „hvort fyrir þann sem
er slitinn/ úr tengslum við hvaða/
tíma og herbergi sem vera skal/
megi einu gilda/ hvert götur liggja"
(Strokudrengur VI).
Á ég mér áfangástað? er spuming
sem hvílir á skáldinu. En það er allt-
af ljóst hvaðan það kemur. Fortíðin
er eins og leiðandi Ijós hér sem í
fyrri bókum Þorsteins. Við erum
afurð sögunnar og værum ekki hér
„í þessu rómaða núi“ án hennar.
Þannig er fortíðin í nútíðinni og
stundum er allt einn tími, ein svip-
st.und, svo sem í grískum rústum
þar sem vitundin tengir „viðfang
augans og minnið“: „Saman renna
síða úr bók og staður./ Eldforna
sögu, í brotum, nem ég af báðum:/
hér blaktir í dag, á hljóðri andr-
ánni, skýjuð/ voð, ofin úr þáttum
sagnar og sýnar -/ unz líða kvik
um vígindin veröld og maður" (Rúst-
ir).
Eins og í mörgum fyrri verkum
Þorsteins er tíminn þannig eitt af
grunnþemum bókarinnar, tíminn,
eilífðin og augnablikið. Og það er
oft eins og skáldinu sé beinlínis illa
við þennan mælikvarða; því finnist
hann þrengja að sér, að hann tak-
marki sig, að hann tortimi. Tíminn
er eins og „grákornóttur gustur",
segir Þorsteinn í ljóðinu Eyðimörk:
Og fyrir ber að viss orð
leita inn í Ijóð þitt
óvænt - eins og ljóð þitt
sé athvarf á sandi
nóttina fyrir dóminn:
næsta vindsveip...
Ljóðið er athvarf deyjandi orða.
Og hugsanir okkar eru éins og syngj-
andi fuglar „á þræði tímans" sem
þreyja drauma „um alnýja sköpun:
ástir mannsins" (Leiðarmörk).
Gleymskan er líka ávöxtur tímans
og Þorsteini áleitið yrkisefni. Hann
segir að „tíminn sé raunar/ grímu-
iaus höfðingi gleymsku“ (Söguljóð)
en minningin „einskonar/ eyja í tím-
anum!/ íðilgræn/ með troðningum
bröttum og tæpum“. Hún er hins
vegar líka varasöm því þegar „leik-
hjúpur æskunnar" er orðinn að
spennitreyju lykur hann „um kverk-
ar vorar,/ limi, brjóst/ og ljóð sem
dylja svan/ í hveiju tákni...“ (Minn-
ing)-
Grunnþáttur í táknkerfi bókarinn-
ar eru tré sem vefja hana öngum
sínum. Heiti bókarinnar gefur auð-
vitað ákveðna vísbendingu um þetta
en hún hefst á ljóði sem
heitir Skógaraltarið og
nefnir „ungan náttfara
[sem] næddi/ undir
ofur véfréttarlegu/ tré
allra tíða/ við ys frá
gestum í grennd/ þar
sem öllum setningum/
virtist saman skipað af
guðum ...“. Sennilega
er hér kominn hinn
forni askur Yggdrasils,
heimstréð, miðjan.
Heiti ljóðsins gefur til
kynna einhvers konar
fórnarathöfn og er sem
ljóðum bókarinnar sé
hér fórnað á altari
skógarins. í lokaljóði
bókarinnar, Síðasta
tréð í garðinum, má svo lesa tréð
sem tákn skáldskapar. Ljóðmælandi
„hefur ráðgert/ að komast yfir/ of-
urlítinn teinung" af síðasta trénu í
garðinum sem á að höggva á morg-
un í von um að hann skjóti rótum
„í draumakytrunni heima./ Við
höfðalagið./ I fyllingu tímans/ má
færa hann út í garð,/ alþjóð til ynd-
is/ - svo fremi að gleymt sé að fullu/
að í fyrndinni stóð þar/ ekki ósvipað
tré ...“. Þannig æxlast tré af tijám
- „tré vaxa/ út frá sjálfum sér“,
segir í öðru ljóði - rétt
eins og ljóð æxlast af
ljóðum. Ekki er laust
við að það gæti eilítillar
sjálfshæðni í þessu
ljóði.
Hér hefur verið
drepið á helstu þemu í
bók Þorsteins. Margt
er ónefnt, svo sem
fjöldi dulmagnaðra
ljóða, þáttur með lif-
andi ljóðmyndum frá
Grikklandi og gletta
eins og Hjam sem fjall-
ar um kreddufestu
manna. Það hefur ann-
ars alltaf verið þung-
búið yfir kveðskap Þor-
steins og myrkt, stund-
um of myrkt og svo er einnig í þess-
ari bók. Svo sem í fyrri bókum Þor-
steins er ljóðmál hér fágað og senni-
lega á það ekki jafn vel við um neitt
annað skáld að ljóð þess séu athvarf
orða sem vindsveipur tímans vill
feykja burt. Og rétt eins og aðdáend-
ur fagurs máls og stíls vita að hveiju
þeir ganga hjá skáldinu er víst að
unnendur eldri kveðskapar Þorsteins
verða ekki sviknir af því sem hér
er fram borið.
Þröstur Helgason
Þorsteinn
frá Hamri