Morgunblaðið - 26.11.1995, Blaðsíða 30

30 SUNNUDAGUR 26. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Ljósm. Sören Hallgren 1971
JÓN Stefánsson hleypur með hest í taumi upp jökultröppurnar.
• Ljósm. Laufey Lárusdóttir 1967
FRÁ vinstri: Stefán Benediktsson, Ragnar, Anna, Stefán Pálsson.
Helga K. Einarsdóttir segir
frá því í formála að
nokkuð hafi vafist fyrir
sér hvemig enda ætti
bókina. Hún var svo að vinna einn
daginn við bókina þegar umslag
með nafni hennar datt upp úr hand-
ritsmöppunni. Þar var þá kominn
lokakafli bókarinnar. Hann hafði
Ragnar skrifað snemmsumars 1994
og líklega ætlað að senda Helgu en
ekki orðið af. Kaflinn er birtur
óbreyttur í bókinni. Hér á eftir er
gripið niður í bókinni á þremur stöð-
um.
Vínsaga frá bannárunum
Það var einhvem tíma á árunum
eftir 1920, að skúta strandar hér
"•austur á Hnappavallafjörum. Á
þessari skútu var eitthvað af mat-
vælum og talsvert af víni. Þó nokkr-
ar tunnur komu í land. Aðallega
mun það hafa verið rauðvín, má vel
vera svolítið af koníaki líka. Vín-
tunnunum var skipað á land eins
og öðru og þegar lokið var að ná
úr strandinu því sem náðist til með
góðu móti, var dagur að kvöldi kom-
inn og ekki hægt að vinna meira
að svo stöddu.
Morguninn eftir var von á sýslu-
manni til að ganga frá málum, og
verki hreppstjóra, sem var Ari Hálf-
danarson, var því lokið í bráð. Hann
hafði fengið fyrirmæli um að bjarga
því helsta sem bjargáð yrði úr skip-
inu, en vínbirgðum sem í því voru
skyldi hellt niður því nú var komið
vínbann í landið.
Um kvöldið segir Ari við uppskip-
unarmenn, að nú sé eftir að hella
þessu niður sem í tunnunum sé.
Sjálfur hafí hann farið snemma að
heiman í morgun og eigi mörgu
eftir að sinna, gegningum og öðru
slíku, og fari nú að halda heimleið-
is. Ætli hann því að sýna þeim
hvemig best sé að vera fljótur að
hella víninu niður.
Hann tekur barefli og slær gjarð-
ir af einni tunnunni, síðan sló hann
botninn úr og velti tunnunni á hlið-
ina og vínið sem í henni var rann
rautt og fallegt út í svartan sandinn.
„Jæja, svona má nú fara að því
að eyða þessu víni, og ég vil að því
sé lokið þegar sýslumaður kemur.
Ef einhverjir ykkar mega vera að
því að gera þetta fyrir mig þætti
mér vænt um það,“ sagði Ari. Þessu
var lofað.
Það féll nú svo að menn freistuð-
ust til að taka fáeinar tunnur með
heim til bæja, án vitundar hrepp-
stjóra.
Mér sem krakka er það minnis-
stætt að það var komið með slatta
í tunnu inn að Skaftafelli. Þessari
tunnu mun hafa verið skipt milli
Svínfellinga og Skaftfellinga, að ég
held. Skaftfellingar sóttu í Svínafell
það sem þeir áttu þar og komu með
inn að Brekkum. Þaðan var það
borið heim til bæja í fötum. Vegur-
inn upp brekkumar var þá ekki svo
gcður að hægt væri með góðu móti
að /ara þar upp með vagn.
Ég man að það stóð skjóla frammi
í búri foreldra minna og hátt í henni
Ragnar
í Skaftafelli
Komin er út bókin Ragnar í Skaftafelli -
Frásagnir og endurminningar sem Helga
K. Einarsdóttir hefur skráð eftir honum
og Hörpuútgáfan gefur út. Ragnar Stefáns-
son var sem kunnugt er bóndi og þjóðgarðs-
vörður um árabil. Handrit bókarinnar hafði
að miklu leyti tekið á sig endanlegt form
sl. haust nema aðeins var eftir að skrifa
lokakaflann. Áður en af því yrði, varð Ragn-
ar bráðkvaddur, hinn 1. september 1994.
Ljósm. Robert Andrault 1955
RAGNAR með verkað selskinn.
af rauðvíni. Þeir fengu sér bragð
eftir matinn, faðir minn, Jón afi
minn og kannski bræður mínir og
síðan var haldið til útiverka og þessu
ekki meira sinnt. En Jón afi minn
segir við mig þegar hann er búinn
úr bollanum sínum:
„Heyrðu góði minn. Heldurðu að
þú viljir ekki skreppa fyrir mig fram
í búr og sækja fyrir mig í bollann
aftur. Mig langar að fá mér svolítið
meiri lögg. Þetta er svo gott.“
Jú, jú. Ég hljóp til og hafði gam-
an af að vera svo mikíll maður að
geta fært afa minum þetta. Ég kom
fram í búrið og setti í bollann og
hugsaði með mér að það væri nú
gaman að smakka á þessu fyrst það
væri svona gott. Ég drakk úr boll-
anum, fyllti hann svo aftur og færði
afa mínum.
Eftir nokkra stund fór ég víst að
skrafa allmikið við hann og var
margt sem ég hafði við hann að
segja. Ég man þetta ekki almenni-
lega en man þó að ég talaði mjög
mikið. En ailt er þetta nú í rökkri
og reyk fyrir mér og ég man það
eitt að afí tók mig í fang sér, bar
mig að legubekk sem var þarna inni,
lagði mig á hann og sagði að nú
skyldi ég bara sofna, en ég vildi
tala meira við hann. Að því kom svo
að ég fór að kasta upp og þá minn-
ist ég þess að ég hugsaði að líklega
væri þetta ekki neitt ágæti að vera
að drekka þetta sem þeir kölluðu
vín. Það væri kannski best að passa
sig á því eftirleiðis. Ég gleymdi mér
svo algjörlega og sofnaði og svaf
allt til kvölds.
Ég heyrði að móðir mín var að
tala um það við Jón afa minn hvort
það gæti ekki verið vont fyrir mig
að hafa drukkið þetta. Hann bara
hló og sagði:
„Nei, það gerir stráknum ekki
nokkurn skapaðan hiut til. Hann er
jafn góður fyrir því.“
Þetta reyndist satt vera. En ég
smakkaði ekki meira á víninu og
var það þó örlítið í gangi næstu vik-
umar á eftir.
Það hefur nú fallið svo að þetta
er í eina skiptið á ævinni sem ég
hef drukkið mig verulega fullan og
þá var ég sjö ára.
Símaviðgerð að vetrarlagi
Ég ætla að segja hér frá einni
ferð, svona til glöggvunar á því
hvað þarna var um að ræða.
Að vetri til lágu oft ísskarir frá
landi og langt út í ána. Þá varð að
hafa með sér stöng og brjóta með
henni skarð nægilega langt inn til
að ekki yrði of hátt fyrir hestinn
að komast út í og upp úr.
Þetta var stuttu fyrir jól 1952 eða
3. Tíðarfar hafði alllengi verið mjög
rysjótt, rigningar miklar en þess á
milli byljir og frost. Skeiðará rann
milli skara, og þó talsvert vatn í
henni enn, og skarimar krepptu
sumsstaðar nokkuð að. Það var eig-
inlega aðeins á einum stað sem ég
taldi að áin væri þokkalega fær.
Þegar þetta gerðist var fámennt
heima, aðeins Anna, kona mín, og
faðir minn sem þá var orðinn slapp-
ur til heilsu, hélt sig alveg innan-
dyra og var öðru hveiju við rúmið.
Jón bróðir minn var í einhverri
smíðavinnu fyrir mann í sveitinni.
Mér er tilkynnt að síminn sé bil-
aður. Ég fer snemma af stað, strax
eftir að ég er búinn að prófa að
bilunin er fyrir vestan mig en ekki
fyrir austan. Ég var lausríðandi en
reið hesti sem Brúnn hét og ég átti
lengi. Hann var afbragðs vatnahest-
ur, sterkur og þolinn.
Það er aðeins farið að birta þegar
ég kem vestur 'að Skeiðará. Ég byij-
aði á því að bijóta niður skörina
austan megin og koma góðu skarði
í ísinn, sem myndast hafði út frá
öldunni austan við ána. Það var
dálítið hátt upp á skörina þó ég
væri búinn að bijóta, en átti þó
ekki að vera vandi fyrir klárinn að
ná sér þar upp. Síðan fór ég vestur
yfír og braut niður skörina vestan
megin. Þarna reyndist vera ágætt
brot. Nú, ég fer vestur sandinn og
þræði meðfram símalínunni til að
finna bilunina. Síminn var lagður
mjög ofarlega á sandinn, langt fyrir
ofan sæluhúsið. Þarna voru háar
og miklar jökulöldur og seinfarið.
Þegar ég átti eftir nokkurn spöl
vestur á móts við sæluhúsið er kom-
ið strekkingsrok af austri og hijóta
úr rigningardropar öðru hveiju. Ég
held áfram ferð minni og þegar ég
er kominn langleiðina vestur yfir
það svæði sem mér tilheyrði, fínn
ég loks bilunina.
Það var mikill snjór á jörð. Það
tafði heldur fyrir mér og dagurinn
var stuttur og óneitanlega var liðið
of langt á daginn til að ég væri
öruggur með að hafa bjart yfir
Skeiðará. Ég geri nú við þetta, það
tók dálitla stund. Síðan held ég til
baka í sæluhúsið og drekk þar kaffi-
sopa sem ég hafði með mér og
fleygði smá heytuggu fyrir klárinn
svo hann fengi ofurlitla hressingu
líka. Veðrið fór versnandi, það var
komin beljandi rigning og snjórinn
á jörðinni var orðinn að krapaelg.
Lækir voru farnir að renna í öllum
farvegum. Þetta var ekkert glæsi-
legt og ég hugsaði mitt ráð örstutta
stund, en ákvað að halda áfram
hvernig sem mér gengi yfir Skeið-
ará, ég vissi að hún mundi vaxa
fljótt og vatnið í henni aukast. En
það var fámennt heima og ég gat
ekki hugsað mér að vera að heiman
yfir nótt og svo gat líka næsti dag-
ur orðið vafasamur. Núpsvötnin
yrðu tæpast fær þó ég vildi fara í
vesturátt.
Ég reið greitt austur, klárinn var
viljugur og stórstígur og mér mið-
aði fljótt austur veginn. Ég ætlaði
að sjá til hvort ég fengi ekki svo-
litla birtuglætu til að komast yfir
ána. Það var sama óveðrið alla leið-
ina, beljandi rok og vatnsveður,
óveður af versta tagi.
Það segir ekki af ferðum mínum
fyrr en ég kem austur að Skeiðará.
Eg tek stauraskóna af hestinum.
Ég hafði venjulega band á milii
skónna og lagði þá yfír hnakkinn.
Ég skildi þá eftir við næsta staur,
þar var ég vanur að geyma þá yfir
veturinn til þess að þurfa ekki að
flytja þá yfir ána. Ég held svo áfram
og kem að brotinu sem ég fór um
morguninn, því ég átti ekki von á
öðrum færum stað á ánni og þarna
vissi ég best hvernig brotið lá.
Það var orðið svo skuggsýnt að
ég sá yfír vatnið en lítið meira. Ég
ríð út í. Það var heldur undan aust-
ur yfír og hentugra fyrir mig. Ég
sá að það hafði hækkað mikið við
skörina austan megin. Það var
spurning hvort orðið væri svo djúpt
þar að hesturinn stæði það ekki af
sér. Ég held nú hægt og rólega
áfram og er kominn út í miðjan ál-
inn þegar klárinn snarstoppar. Er
kyrr eins og klettur. Ég lít í kringum
mig og dálítið ofar sé ég að kemur
fram ísstykki, stórt rekald, það hafði
brotnað niður ísskör og var að renna
þama fram. Klárinn hafði séð meira
til hliðar en ég, ég einblíndi á brot-
ið framundan og landtökuna hinu-
megin en klárinn hafði horft meira
í allar áttir. Ég ætlaði að víkja hon-
um til baka en það gekk ekki, hann
stóð fastur eins og klettur. Þegar
ísstykkið nálgast okkur er sýnilegt
að það stefnir aðeins austar og mun
ekki lenda á klárnum. Hann var