Morgunblaðið - 31.12.1995, Blaðsíða 4

4 B SUNNUDAGUR 31. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
ÁRAMÓTASPURNINGAR
TIL STJÓRNMÁLAMANNA
MORGUNBLAÐIÐ hefur beint spurningum til forustumanna Alþýðubandalags, Alþýðuflokks, Framsóknarflokks,
Samtaka um kvennalista og Þjóðvaka í tilefni áramóta. Spurningarnar og svörin fara hér á eftir:
IMeð hvaða hætti tel-
ur þú að nýta beri
• efnahagsbatann á
næsta ári; til að eyða halla
ríkissjóðs, til að greiða niður
skuldir ríkissjóðs, eða til að
bæta kjörin?
2Kemur til greina að
leyfa erlendar fjár-
• festingar í íslensk-
um sjávarútvegi í ljósi vax-
andi fjárfestinga Islendinga
í sjávarútvegi annarra þjóða?
Hvernigtelur þú að
sjávarútvegsauð-
• lindin nýtist best
eiganda sínum, íslensku þjóð-
inni?
4Leiðtogafundur Evr-
ópusambandsins
• ákvað fyrir skömmu
að taka upp sameiginlegan
gjaldmiðii innan ESB á árinu
1999. Hvaða áhrif telur þú,
að sameiginlegurgjaldmiðill
hafi á samkeppnisstöðu ís-
lenskra fyrirtækja?
Ríkjaráðstefna Evr-
ópusambandsins
• hefst snemma á nýju
ári. Eftir að henni er lokið,
sennilega á árinu 1997, hefj-
ast viðræður um aðild nýrra
ríkja. TelurJ)ú timabært að
ræða aðild Islands að ESB
af einhverri alvöru.
Forsetakosningar
fara fram á næsta
• ári. Er tími til kom-
inn að gera breytingar á for-
setaembættinu, hlutverki
þess og valdsviði?
*
Halldór Asgrímsson, formaður Framsóknarflokksins
Ráðdeild o g aðhald í rík-
isbúskapnum meginfor-
senda efnahagsbatans
i.
ÞAÐ ER ætíð markmið stjórn-
valda á hveijum tíma að tryggja
og bæta kjör fólksins í Iandinu. Þó
getur verið umdeilanlegt hvernig
því markmiði er best náð.
Ekki er ásættanlegt að bæta kjör
þeirrar kynslóðar, sem nú lifir, með
enn frekari skuldasöfnun og stöð-
ugum hallarekstri ríkissjóðs.
Ljóst er að skuldir hins opinbera
og halli ríkissjóðs stendur í vegi
fyrir efnahagslegum framförum í
landinu. Þegar til lengri tíma er lit-
ið verða kjörin ekki bætt nema það
takist að hemja útgjöld hins opin-
bera. Kjarninn í þeirri stefnumörk-
un sem kemur fram í ijárlagafrum-
varpi ríkisstjórnarinnar er sá að
trúverðug og ábyrg ríkisfjármála-
stefna, sem leiðir til jafnvægis í
ríkisbúskapnum, er forsenda þess
að vextir geti lækkað, að fjárfesting
í atvinnulífmu taki við sér, að hag-
vöxtur komist á skrið, og það sem
mestu máli skiptir, að störfum fjolgi
og atvinnuleysi minnki. Jafnvægi í
ríkisfjármálum skapar atvinnu og
bætir Iífskjör. Þess vegna verðum
við að ná þessu jafnvægi. Velferðar-
kerfí sem byggir á skuldasöfnun
eða stöðugt hækkandi sköttum mun
að lokum springa.
Framsóknarflokkurinn setti það
fram sem eitt helsta markmið sitt
í síðustu kosningabaráttu að skapa
skilyrði fyrir a.m.k. 3% hagvexti á
Islandi á næstu árum.
Við lögðum áherslu á nauðsyn
þess að nýta efnahagsbatann til að
ná jafnvægi í rekstri ríkissjóðs og
stöðva skuldasöfnun. Við töldum
það jafnframt meginviðfangsefnið
á kjörtímabilinu að skapa fleiri störf
og minnka atvinnuleysið. Án at-
vinnu geta einstaklingarnir og
heimilin ekki tekist á við lífíð með
eðlilegum hætti. Enginn getur
skapað sjálfum sér og fjölskyldu
sinni h'fsfullnægingu nema með
vinnu. Þessu markmiði verður ekki
náð með síauknum opinberum um-
svifum. Þvert á móti verður þessu
markmiði fyrst og fremst náð með
því að skapa betri skilyrði fyrir enn
öflugra atvinnulíf.
Flest bendir til þess að meðal
fyrirtækja og einstakl-
inga gæti vaxandi til-
trúar á þeim margvís-
legu tækifærum, sem
víða blasa við. Þessi
tækifæri verða hins
vegar ekki nýtt til
fullnustu nema hér ríki
stöðugleiki og sam-
bærilegur fjármagns-
kostnaður og rekstrar-
umhverfí og í okkar
heistu viðskipta- og
samkeppnislöndum.
Hallalaus ríkisbúskap-
ur kallar á mikið að-
hald og því miður verð-
ur ekki hjá því komist
að skerða viðkvæma
máláflokka. Þeir sem hafna þessum
staðreyndum eru í raun að bjóða
upp á áframhaldandi skuldasöfnun
og stöðnun í efnahagslífi. Það mun
á endanum leiða til vaxandi at-
vinnuleysis og aukinna félagslegra
vandamála. Slík stefna leiðir að lok-
um til efnahagslegs hruns með til-
heyrandi kjaraskerðingu. Ráðdeild
og aðhald í ríkisbúskapnum eru
meginforsenda efnahagsbatans. Í
raun eigum við ekkert val ef okkur
er alvara að bæta kjörin þegar til
lengri tíma er litið.
2.
Með skynsamlegri sjávarútvegs-
stefnu á undanfömum árum hafa
íslendingar náð frumkvæði í sjávar-
útvegsmálum sem þjóðin getur ver-
ið stolt af. Það er almennt talið að
við ráðum við það erfiða verkefni
að byggja upp fiskistofna og að
standast alþjóðlega samkeppni á
mörkuðum heimsins með sjávaraf-
urðir. Nokkur íslensk fyrirtæki hafa
náð þeim fjárhagslega styrkleika
að geta farið út fyrír landsteinana
og tekið þar þátt í áhætturekstri
með góðum árangri. Þetta sýnir
betur en flest annað styrk íslensks
sjávarútvegs, sem þrátt fyrir afla-
samdrátt er megnugur þess að
standa fyrir meiri verðmætasköpun
en oftast áður.
Hvort leyfa beri erlendar fjárfest-
ingar í islenskum sjávarútvegi eða
ekki kemur aukinni útrás íslenskra
fyrirtækja í sjálfu sér ekkert við.
Það er hins vegar stað-
reynd að fjármagn
flæðir nú ýfir landa-
mæri í öðmm mæli en
áður. Við hljótum eins
og aðrir að keppa að
því að erlendir aðilar
ráðist í fjárfestingar
hér á landi með það
að markmiði að auka
hagsæld þjóðarinnar.
Meginatriðið er að ís-
lenskar auðlindir skapi
sem mesta atvinnu og
verðmæti' hér á landi
og að við séum fram-
leiðendur fullunninna
afurða en ekki útflytj-
endur hráefnis.
Yfirráð íslenskra fyrirtækja yfir
auðlindinni er meginforsenda þess
að fiskurinn, sem veiðist á íslands-
miðum, sé hráefni í verðmæta vöru,
sem við getum sejt á erlendum
mörkuðum. Við verðum að hámarka
okkar virðisauka í sjávarútvegi.
Yfirráð erlendra aðila yfir auðlind-
inni getur auðveldlega leitt til þess
að fullvinnslan færist í vaxandi
mæli úr landi. í dag hafa erlendir
aðilar mikil áhrif á þá vöru sem
framleidd er í landinu og má segja
að erlendir neytendur séu í raun
ráðandi í því efni.
3.
Fjárfestingarstefnan í sjávarút-
vegi kemur fram í frumvarpi sem
nú liggur fyrir Alþingi og virðist
ríkja bærileg sátt um hana.
Þar er takmörkuð erlend eignar-
aðild í fiskveiðum heimiluð en opnað
fyrir erlenda fjárfestingu í full-
vinnslu og markaðsstarfi. Þessi
stefna er í samræmi við þau sjónar-
mið sem koma fram hér á undan.
Sjávarútvegsauðlindin nýtist ís-
lensku þjóðinni best ef menn um-
gangast hana af varúð með framtíð
komandi kynslóða í huga. Ríkinu
ber að takmarka veiðarnar með það
í huga að hámarka afrakstur auð-
lindarinnar til lengri tíma litið.
Einstaklingarnir og fyrirtæki
þeirra þurfa að hafa sem mest frelsi
til að skapa sem mest verðmæti úr
því, sem til skiptanna er.
Enginn vafi er á því að kvótakerf-
Halldór
Ásgrímsson
ið, sem hér var tekið upp hefur
dregið úr markaðsbrestum og stór-
aukið verðmætasköpunina í land-
inu. Bætt afkoma sjávarútvegs hef-
ur gert það mögulegt að takast á
við þær miklu skuldir, sem sjávarút-
vegurinn býr við og að byggja upp
fiskistofnana á nýjan leik.
Ekkert kerfi er hins vegar galla-
laust og það þarf að vera í stöð-
ugri endurskoðun og taka breyting-
um með tilliti til aðstæðna. Bærileg
sátt ríkir um þetta skipulag en þeir
eru til, sem telja að það hefði grund-
vallarbreytingar í för með sér að
byija að skattleggja afnotin. Það
eina, sem gerðist með slíku fyrir-
komulagi væri að sjávarútvegurinn
hefði minna svigrúm til að borga
niður skuldirnar og byggja upp
fiskistofnana. Það er engin ástæða
til að draga úr svigrúmi og mögu-
Ieikum sjávarútvegsins til að takast
á við þessi meginverkefni. Ef það
væri gert hefði hann ekki haft kraft
til að standa fyrir framförum og
útrás á erlendum vettvangi.
Þar með er ekki sagt að sá dag-
ur muni aldrei koma að sjávarút-
vegurinn geti ekki lagt enn meira
af mörkum til sameiginlegra þarfa.
Það verður skemmtilegt verkefni
að takast á við, þegar hagnaður
af auðlindinni er orðið „vandamál“.
Þá er að mínu mati eðlilegt að
byggðir verði upp sterkir verðjöfn-
unarsjóðir fyrir sjávarútveginn, sem
geta tekist á við verðsveiflur og
aflasamdrátt. Auðlindin nýtist best
íslensku þjóðinni, ef handhafar afla-
heimildanna hafa skilyrði til að
gera sem mest verðmæti úr tak-
mörkuðum afla og skapa fjölbreytt
störf fyrir vinnufúsar hendur.
4.
Erfítt er að meta áhrif sameigin-
legs gjaldmiðils í Evrópu á sam-
keppnisstöðu íslenskra atvinnu-
vega. Þrennt ber þó einkum að
hafa í huga í þessu sambandi. í
fyrsta lagi má ætla að sameiginleg-
ur gjaldmiðill muni auka stöðug-
leika og styrkja efnahag ESB-ríkja
þegar fram í sækir. Við því er hins
vegar að búast að þessi áhrif skili
sér hægt því umrædd ríki þurfa að
yfirstíga margar hindranir áður en
þau geta notið til fulls ávinnings
af hagkvæmari tilhögun gengis-
mála. Betri og styrkari efnahagur
Evrópu mun að sjálfsögðu hafa
hagstæð áhrif á íslenskan þjóðarbú-
skap.
I öðru lagi mun sameiginlegur
gjaldmiðill minnka viðskiptakostn-
að innan Evrópu og fyrir vikið
styrkja samkeppnisstöðu fyrirtækja
í ESB á kostnað þeirra sem eru
utan myntsvæðisins.
I þriðja lagi liggur í eðli máls að
einstök ríki sem verða aðilar að
myntsvæðinu afsala sér möguleik-
anum til að nota gengið í hagstjórn-
arskyni. Þetta þrengir vitaskuld
kosti einstakra ríkja innan ESB til
að hafa áhrif á samkeppnisstöðu
með ráðstöfunum heima fyrir. Af
þessu má sjá að um gagnverkandi
öfl er hér að ræða og verður ekki
úr því skorið með vafalausum hætti
hver áhrifín verða á íslenskan þjóð-
arbúskap og atvinnulíf. Brýnt er
hins vegar fyrir íslendinga að hafa
nánar gætur á þróun mála í Evrópu
og velja hagkvæmustu gengistil-
högunina sem jafnframt tekur eðli-
legt mið af þörfum atvinnulífsins
hér á landi.
5.
Evrópa gengur nú í gegnum
þriðja umbrotaskeið sitt á þessari
öld. í raun er verið að endurskipu-
leggja álfuna frá grunni og enginn
getur séð fyrir endann á þeirri þró-
un. ESB gegnir lykilhlutverki í
þessu viðamikla verkefni. Ríkjaráð-
stefnan sem hefst á næsta ári er
liður í að undirbúa sambandið fyrir
þau veigamiklu innri og ytri verk-
efni sem það stendur frammi fyrir
þ.á m. stækkun. Þannig er hugsan-
legt að aðildarríkjum ESB eigi eftir
að íjölga um tíu á jafn mörgum
árum.
Á slíkum umbreytingatímum ríð-
ur á að íslendingar haldi vöku sinni
og leitist við að skilgreina hags-
muni sína út frá breyttum forsend-
um. Það er Ijóst að stefna stjórn-
valda í Evrópumálum frekar en í
öðrum málum getur ekki verið end-
anleg og óumbreytanleg. Hana þarf
að vega og meta í ljósi þróunarinn-
ar hveiju sinni eins og tilefni er
til. Hins vegar er óraunhæft að
tala um aðild að ESB eins og málin
standa nú. Stefna ESB í sjávarút-
vegsmálum eins og hún er nú er
óviðunandi fyrir okkur íslendinga.
Engin Evrópuþjóð myndi afsala sér
stjórn á þeirri auðlind sem skapar
70% af gjaldeyristekjum hennar.
Ríkisstjórnin mun halda áfram að
kynna íslenska hagsmuni og sjónar-
mið, þannig að meiri skilningur
skapist fyrir sérstöðu okkar. Það
er út í hött að sækja um aðild nema
vissa liggi fyrir um það hvaða með-
höndlun mikilvægustu fjöregg þjóð-
arinnar fá. Samskipti íslands við
ESB verða því einn af hornsteinum
íslenskrar utanríkisstefnu um fyrir-
sjáanlega framtíð.
6.
Þeir einstaklingar, sem gegnt
hafa embætti Forseta íslands, hafa
allir sem einn áunnið sér virðingu
og ást þjóðarinnar. Það hafa þeir
gert innan þess ramma sem lög
setja embættinu. Það fyrirkomulag
hefur gefist afar vel.
Forseti íslands hefur verið sam-
einingartákn þjóðarinnar og hafínn
yfír dægurþras og deilur. Aukin og
annars konar völd myndu breyta
eðli embættisins og gætu boðið
heim togstreitu. Fyrirkomulagið er
ágætt eins og það er og hef ég
ekki hugsað mér að vera í farar-
broddi með tillögur um breytingar
á því.