Morgunblaðið - 31.12.1995, Blaðsíða 30

30 B SUNNUDAGUR 31. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Varðandi skattamálin er sérstök
ástæða til að lýsa efasemdum í sam-
bandi við áform um upptöku svokall-
aðs fjármagnstekjuskatts. Athuga
þarf gaumgæfilega frá öllum hliðum
hver gætu orðið áhrif þeirrar breyt-
ingar, áður en henni verður hrint í
framkvæmd. Þegar að er gáð er
margt sem bendir til að skattheimta
af þessu tagi sé óskynsamleg í ljósi
allra aðstæðna. Til dæmis er ástæða
til að ætla, að hún leiði til aukins
kostnaðar hjá fyrirtækjum á ljár-
magnsmarkaði og talsverðra vaxta-
hækkana. Hækkun vaxta gengur
þvert á markmið um að viðhalda
stöðugleika í efnahagsmálum og er
ekki til þess fallin að stuðla að bættu
ástandi í atvinnumálum. Þá má
nefna, að álagning fjármagnstekju-
skatts dregur úr hvatanum til þess
að leggja fé til hliðar, en lítill inn-
lendur sparnaður hefur lengi verið
vandamál í íslensku efnahagslífi.
Nú, þegar meira frelsi ríkir í sam-
bandi við íjármagnsflutninga en
áður, verða menn líka að gera sér
grein fyrir því, að upptaka fjár-
magnstekjuskatts gæti leitt til stór-
fellds fjármagnsflótta úr landi.
Endurskoðun vinnulög-
gjafarinnar tímabær
Annað atriði, sem getur stefnt
stöðugleikanum í hættu, er ástandið
á vinnumarkaðnum. Átök á þeim
vettvangi gætu orðið til þess, að sá
árangur í efnahágs- og atvinnumál-
um sem náðst hefur að undanförnu
gæti orðið að engu á skömmum tíma.
Talsverður órói hefur verið í kjara-
málum á undanförnum vikum og
mánuðum og er vonandi að hægt
verði að ná viðunandi niðurstöðu í
þeim ágreiningsmálum, sem þar eru
enn óleyst. Hins vegar hljóta menn
að leiða hugann að því í þessu sam-
bandi, hvort ekki sé ástæða til að
endurskoða vinnulöggjöfina. Hún
hefur verið óbreytt að mestu i tæp-
lega 60 ár og öllum má vera ljóst,
að aðstæður á vinnumarkaði eru
allt aðrar í dag en á þeim tíma. Þá
taldi löggjafinn sérstakt tilefni til
að setja í lög ýmis ákvæði til að
styrkja stöðu verkalýðshreyfingar-
innar gagnvart atvinnurekendum.
Nú er afl hennar hins vegar orðið
slíkt, að ekki ætti að vera nein sér-
stök þörf á lagareglum af því tagi.
Reynsla undanfarinna ára hefur líka
leitt í ljós, að það eru ekki fjölmenn
félög láglaunafólks, sém einkum
njóta góðs af þeirri stöðu, sem vinnu-
löggjöfin tryggir stéttarfélögum,
heldur lítii félög starfshópa, sem
verða að teljast ágætlega settir hvað
launakjör varðar. Það er raunar
brýnt að athuga sérstaklega í sam-
bandi við endurskoðun vinnulöggjaf-
arinnar, hvernig koma megi í veg
fyrir að fámennir en öflugir hópar
launafólks geti hvað eftir annað náð
mun meiri kjarabótum en almennt
gerist á vinnumarkaðnum með því
að beita þvingunaraðgerðum sem
oftar en ekki beinast að aðilum, sem
ekki eiga sjálfir aðild að kjaradeilun-
um. Lengi hefur verið rætt um nauð-
syn þess að taka þessi mál til endur-
skoðunar, en mikilvægt er að fresta
því verkefni ekki lengur.
í tengslum við vinnumarkaðsmál-
in er líka ástæða til að geta þess,
að Verslunarráð íslands hefur talið
mikilvægt að lífeyrissjóðakerfið í
landinu væri endurskoðað. Þar hefur
ráðið barist fyrir auknu valfrelsi og
samkeppni, þannig að skylduaðild
að einstökum lífeyrissjóðum væri
afnumin, jafnvel þótt áfram yrði
fyrir hendi almenn skylda til að
greiða iðgjöld til einhvers lífeyris-
sjóðs.
Mikilvægt að auka samkeppni
Á síðasta ári gekk í gildi landbún-
aðarhluti GATT-samningsins, en það
hefur valdið vonbrigðum hve lítil
opnun fyrir innflutning landbúnað-
arafurða fylgdi í kjölfar þess. Islensk
stjórnvöld hafa notað heimildir sam-
kvæmt samningnum til að vernda
innlenda framleiðslu til hins ítrasta
í stað þess að haga málum með þeim
hætti, að innflutningur gæti skapað
raunverulega samkeppni á þessum
markaði. í haust var einnig gengið
frá nýjum búvörusamningi milli
stjórnvalda og bænda. Þar voru ekki
stigin nægilega stór skref í átt til
frelsis í framleiðslu og verðlagningu
afurða. Þessi tvö mál sýna, að stjórn-
völd vantar nýja framtíðarsýn í þess-
um mikilvæga málaflokki. Er von-
andi, að á næstu árum verði stigin
stærri skref í þá átt að breyta
starfsumhverfi landbúnaðarins,
enda sýnir reynslan að núverandi
verndunar- og miðstýringarkerfi
kemur hvorki neytendum né fram-
leiðendum til góða. Það er engin
ástæða til að ætla annað, en að í
þessari grein, eins og annars staðar
í atvinnulífinu, skili fijáls samkeppni
mestum árangri.
Þetta leiðir hugann að samkeppni
á öðrum sviðum. Staðreyndin er sú,
að alltof stór hluti af atvinnustarf-
semi hér á landi býr ekki við frjálsa
og heilbrigða samkeppni. Þar er
bæði um að ræða rekstur, sem opin-
berir aðilar hafa sjálfir með höndum,
og ýmsa starfsemi, sem nýtur sérs-
takrar verndar hins opinbera. Ef
íslendingar vilja bæta árangurinn í
atvinnulífi sínu er nauðsynlegt að á
þessu verði breyting. Afnema þarf
einokun og samkeppnishömlur þar
sem þær er að fínna og færa þá
starfsemi til einkaaðila, þar sem
þeir eru jafn vel eða betur í stakk
búnir til að annast en hið opinbera.
Ein mikilvægasta aðgerðin, sem
beita þarf í þessu sambandi, er
einkavæðing opinberra fyrirtækja
og stofnana. Á undanförnum árum
hefur nokkur árangur náðst á því
sviði, en að mati Verslunarráðs er
þar alls ekki nóg að gert. Reynsla
manna, bæði hér á landi og erlend-
is, sýnir að einkavæðing leiðir til
aukinnar arðsemi fyrirtækja og
stofnana, bætir stjórnun þeirra,
styrkir samkeppni á markaðnum og
er til þess fallin að auka þátttöku
almennings á hlutabréfamarkaði og
þar með í atvinnurekstri. Ríkis-
stjórnin hefur nú nýverið skipað
nýja framkvæmdanefnd um einka-
væðingu og standa vonir manna til
þess, að hún móti skýra framtíðar-
stefnu í þessum málum. Mikilvægt
er að menn geri sér ljóst hvaða verk-
efni eru framundan á þessu sviði og
hver forgangsröðin á að vera, þann-
ig að einkavæðingaraðgerðir verði
ekki jafn tilviljunarkenndar og
stundum hefur verið á undanförnum
árum.
Góð reynsla af EES
Um þessi áramót eru tvö ár liðin
frá því samningurinn um Evrópska
efnahagssvæðið gekk í gildi. Nokkur
reynsla ætti því að vera komin á
áhrif hans og afleiðingar. Þegar
hefur komið í ljós, að Islendingar
hafa fengið aukin tækifæri til að
láta til sín taka á evrópskum mark-
aði og vænta má þess að sú þróun
haldi áfram. Einnig hefur komið á
daginn, að hrakspár andstæðinga
EES-samningsins voru ekki á rökum
reistar. Sumir þeirra héldu því til
dæmis fram, að samningurinn myndi
leiða til þess að erlendir auðmenn
keyptu hér upp náttúruauðlindir og
jarðeignir í stórum stíl og Islending-
ar yrðu nokkurs konar leiguliðar í
eigin landi. Aðrir lýstu miklum
áhyggjum af því að hingað flyttust
stórir hópar launafólks frá Suður-
Evrópu í leit að betri lífskjörum,
með þeim afleiðingum að allt jafn-
vægi á vinnumarkaði færi úr skorð-
um. Þessar hrakspár, og aðrar af
sama toga, hafa reynst tilefnis-
lausar.
Reynslan af EES-samningnum
hefur til þessa verið mjög góð og
íslendingar hafa haft hag af því
samstarfi, sem þeir gerðust þátttak-
endur í með gildistöku hans. Á hinn
bóginn er ekki ljóst á þessari stundu,
hvert framhaldið verður í þeim efn-
um. Eftir inngöngu Finnlands, Sví-
þjóðar og Austurríkis í ESB árið
1994 er EFTA-stoð EES orðin mun
veikari en ráð var fyrir gert og
ýmsir atburðir hafa orðið til þess
að vekja ótta manna um að EES-
samningurinn veiti ekki fullnægjandi
tryggingar fyrir ftjálsum aðgangi
sjávarafurða að markaði ESB. Þar
er auðvitað um mikilvægustu við-
skiptahagsmuni þjóðarinnar að
ræða. Islendingar kunna því hugsan-
lega að standa frammi fyrir því inn-
an fárra ára, að tryggja þurfi við-
skiptahagsmuni landsins gagnvart
ESB með öðrum hætti en EES-
samningnum.
Rétt að undirbúa aðildar-
viðræður við ESB
Það er því ljóst, að við íslendingar
verðum að marka okkur stefnu varð-
andi það, að hve miklu leyti við vilj-
um taka þátt í þeirri þróun, sem á
sér nú stað í Evrópu. Þar eru að
verða miklar breytingar, sem við
verðum að fylgjast vandlega með. Á
árinu 1996 hefst ríkjaráðstefna
ESB, sem hefur það hlutverk að
móta framtíðarstefnu sambandsins
á ýmsum mikilvægum sviðum. Þar
skýrist líka, hvernig inntöku nýrra
ríkja verður háttað á næstu árum.
Fyrir liggur, að aðild íslands að
ESB getur ekki orðið að veruleika
fyrr en að ráðstefnunni iokinni. Það
er hins vegar ekki nóg fyrir okkur
íslendinga að sitja með hendur í
skauti og bíða eftir niðurstöðum
hennar, heldur verðum við nú þegar
að hefjast handa við að meta kosti
og galla hugsanlegrar aðildar í fullri
alvöru. Við verðum að setja okkur
samningsmarkmið og átta okkur á
því, við hvaða skilmála af hálfu ESB
við teljum okkur geta unað. Að þeirri
vinnu lokinni er eðlilegt framhald
að láta á það reyna í aðildarviðræð-
um, hveiju við getum náð fram af
markmiðum okkar. Þegar niðurstöð-
ur slíkra viðræðna liggja fyrir getum
við tekið endanlega afstöðu til þess,
hvort við eigum að ganga til liðs við
ESB eða ekki.
Bjarni K. Grímsson
fískimálastjóri
Fiskifélag
Islands
NÚ í lok ársins 1995 er við hæfi
að líta um öxl og horfa yfir farinn
veg. í sjávarútvegi varð árið um
margt eftirminnilegt og ber þar
hæst að samningar náðust á vett-
vangi Sameinuðu þjóðanna um veið-
ar á úthöfunum. Einnig að nokkuð
þokaðist í samningum okkar við
Norðmenn og Rússa um veiðar í
Barentshafi. Þar er þó lokakaflinn
eftir og getur hann reynst okkur
mjög torsóttur. Varðandi fiskveiðar
okkar íslendinga er árið 1995 gott
meðalár og í heildarmagni í og við
okkar fiskveiðilögsögu veiddum við
yfir eina og hálfa milljón tonna, en
ef við bætum öðrum afla við, sem
veiddur var á fjarlægum miðum, fer
aflinn í magni yfir 1,6 milljónir
tonna. Á hinn bóginn ber að líta á
að botnfiskaflinn á heimamiðum
hefur aldrei verið jafn lítill í um
hálfa öld og sambærilegan þorskafla
er ekki að finna nema á árunum
fyrir 1940.
Fiskifélag íslands, Aflatölur
Endanlegar tölur 1986-1994 og
áætlun 1995. Allar tölur eru í þús-
undum tonna, m.v. óslægðan fisk.
Auk þessa afla hafa íslensk skip
veitt um 35.500 tonn af fiski í
Barentshafi (Smugunni), mest af
þeim afla er þorskur. Verðmæti
Smuguaflans er áætlað kr. 2.500
milljónir og er þá miðað við meðal-
verð á afla eins og það er hérlend-
is. Þá má ætla að um 5-6.000 tonn
af rækju hafi verið veidd af íslensk-
um skipum á Flæmingjagrunni við
Nýfundnaland og má ætla verð-
mæti þess afla um 950 m.kr. í heild
er afli íslenska fiskiskipaflotans
1.606 þús. tonn og er því orðinn
eins og í góðu ári. Þess ber þó að
geta að botnfiskafli hefur sjaldan,
og aldrei á síðasta aldarijórðungi,
verið minni en í ár. Þá ber þess að
geta að til viðbótar þessu hafa er-
lend skip landað hér á landi um
30.000 tonnum af fiski; 6.800 torin
af því voru loðna, en um 10.800
tonn voru þorskur.
Ef skoðuð er meðfylgjandi tafla
frá Fiskifélagi íslands, sem sýnir
afla okkar íslendinga sl. níu ár og
áætlun fyrir árið 1995j sést að
áætlaður heildarafli Islendinga
verður árið 1995 um 1.565 þús.
tonn. Aflinn er þó öðruvísi saman-
settur en áður og má þar benda á
að botnfískur er aðeins 474 þús.
tonn á móti 521 þús. tonnum í fyrra,
574 þús. tonnum (1993), 698 þús.
tonnum árið 1988 og 585 þús. tonn-
um árið 1992. Því hefur afli í þess-
um fisktegundum dregist verulega
saman og er mesti samdrátturinn
í þorskinum. Þetta er fjórða árið í
röð sem þorskafli fer undir 300
þús. tonn og í annað skiptið sem
hann fer undir 200 þús. tonn en
ekki eru önnur dæmi þess síðan
árin 1942, 1948 og 1951, en þá
varð þorskaflinn 182.274 tonn
(1942), 195.319 tonn (1948) og
197.975 tonn (1951), en síðan komu
mun betri aflaár í þorski eftir það
og er meðalþorskafli íslendinga á
síðustu hálfri öld um 280 þús. tonn
á ári. Á móti þessum mikla sam-
drætti í þorskveiðum hefur hins
vegar rækjuveiðin margfaldast á
nokkrum árum, þannig hefur hún
rúmlegátvöfaldast á síðustu fjórum
árum og tæplega þrefaldast á síð-
ustu tíu árum. Þannig veiddum við
rúm 72 þús. tonn af rækju á síð-
asta ári og virðumst ætla að ná
svipuðu marki aftur í ár, en árið í
fyrra (1994) var algert metár í
rækjuveiðum okkar íslendinga.
Veiðar á karfa hafa verið tals-
vert í sviðsljósinu í ár og er annars
vegar um að ræða veiðar á hefð-
bundnum miðum og hins vegar
veiðar í úthafinu langt suður á
Reykjaneshrygg. Veiðarnar á hefð-
bundinni slóð við landið hafa geng-
ið treglega og er mikið rætt um
að of nálægt fiskistofnunum sé
gengið og á síðasta ári voru gerðar
ráðstafanir til að loka stórum svæð-
um fyrir veiðum á karfa og giltu
þær líka í ár. Tölur sýna einnig að
dregið hefur úr veiðum á þessari
fiskislóð og hefur aflinn minnkað
verulega frá fyrra ári og er nú svip-
aður og á árunum 1986-7. Úthafs-
veiðarnar hafa gengið mjög illa og
er veiðin rétt rúmur helmingur þess
sem veiddist á síðasta ári. Fiski-
fræðingar áætla að fiskistofninn sé
í góðu ástandi og því er þessi veiði
nokkurt áfall, en saman geta farið
ákveðin náttúruskilyrði og stærð
hafsvæðisins, þ.e. að fiskurinn hafi
hreinlega ekki fundist. Þá hefur
verkfall sjómanna í vor haft einhver
áhrif því það stóð einmitt á þeim
tíma þegar erlend skip veiddu mest.
Fjölmargar aðrar þjóðir veiða úr
þessum stofni og er áætlað að óhætt
Heiti f.teg 1986 1987 1988 1989 1990 áætlun 1991 1992 1993 1994 1995
Þorskur 366 390 376 354 334 307 267 251 178 168
Ýsa 47 40 53 62 66 54 46 47 58 59
Ufsi 64 78 74 80 95 99 78 70 63 49
Karfi 86 88 94 92 91 96 94 96 95 88
Úthafskarfi 0 0 0 1 4 8 14 20 47 29
Steinbítur 12 13 15 14 14 18 16 13 13 12
Grálúða 31 45 49 58 37 35 32 34 28 27
Skarkoli 13 11 14 11 11 11 10 13 12 11
Annar botnf. 13 20 23 20 22 27 28 30 27 31
Botnf. alls 632 684 698 693 674 654 585 574 521 474
Humar 2,6 2,7 2,2 1,9 1,7 2,2 2,2 2,4 2,2 1,0
Rækja 36,2 38,6 29,7 26,8 29,8 38,0 46,9 53,0 72,8 72,0
Hörpudiskur 16,4 13,3 10,1 10,8 12,4 10,3 12,4 11,5 8,4 8,3
Síld 66 75 93 97 90 79 123 117 130 120
Íslandssíld 0 0 . 0 0 0 0 0 0 21 174
Loðna 895 803 909 650 692 256 797 940 748 710
Annað 3,4 7,7 10,4 9,9 2,5 4,6 2,3 0,9 7,6 5,7
Heildarafli 1651 1625 1752 1489 1502 1044 1569 1699 1511 1565
sé að taka um 150 þús. tonn á ári
úr djúphafskarfastofninum. Það eru
því miklir möguleikar fyrir íslend-
inga að veiða þarna og ekki síst
eftir að aðrar þjóðir hafa sýnt okk-
ur að ekki er um árstíðabundnar
veiðar að ræða eins og haldið var
í upphafi. Fylgjast verður vel með
ástandi mála á þessu svæði þannig
að hagsmunir okkar íslendinga
verði ekki fótum troðnir.
Loðnan veiddist vel á vetrarver-
tíðinni og ekki spillti fyrir að verð
á afurðum var mjög gott svo og
veðrið. Sumarvertíðin brást hins
vegar alveg og var veiði bönnuð
vegna smáloðnu. Þá hefur veiði nú
í haust verið dræm og loðnuafli á
árinu því enn dregist saman og er
nú ekki nema 710 þús. tonn þannig
að ekki náum við að veiða okkar
hlut af loðnukvótanum eitt árið
enn. Heildaraflinn á árinu 1995 er
áætlaður 1.565 þús. tonn og hefur
hækkað frá fyrra ári um rúm 40
þús. tonn. Ef litið er til samdráttar-
ins í botnfiskveiðum má segja að
þessi aukning sé að stærstum hluta
vegna síldar, en síldveiðar hófust
af krafti nú fyrri hluta sumars, þ.e.
í maí og júní. Veiddust nú í ár 174
þús. tonn af Íslandssíld á móti 21
þús. tonnum árið áður.
Verðmæti aflans á árinu 1995
er áætlað um 48,4 milljarðar króna,
miðað við óslægðan fisk upp úr sjó.
Á árinu 1994 nam heildarverðmæt-
ið um 49 milljörðum kr. og heildar-
aflinn varð 1.511 þús. tonn. Árið
1993 varð heildaraflinn 1.699 þús.
tonn og verðmæti hans um 49,8
milljarðar króna. Þannig hefur afla-
verðmætið sveiflast mun minna en
magnið og endurspeglar þetta bæði
samsetningu aflans, þ.e. stærri hluti
hans er verðmeiri fiskur eins og
rækja; í ár verður aukningin í síld
og því kemur verðmætið ekki eins
upp með auknu magni, og svo hitt,
að markaðsaðstæður hafa verið
hagstæðar og fiskverð því hreinlega
hækkað á sumum tegundum. Talið
í dollurum nemur verðmæti aflans
upp úr sjó 747 milljónum en það
nam 700 milljónum á síðasta ári
(739 millj. USD árið 1993). Því er
um 6,7% aukningu að ræða milli
ára. Sé miðað við SDR var virði
aflans um 490 milljónir bæði árin
og veldur mismunandi gengisþróun
þessu. Tekið skal fram að miðað
er við meðalgengi jan./nóv. bæði
árin. Fyrir utan þessar tölur eru
veiðar á alþjóðlegum hafsvæðum
s.s. í „Smugunni" og á „Flæmingja-
grunni", en á báðum þessum haf-
svæðum hafa íslendingar verið við
veiðar og má ætla að aflinn úr
Smugunni sé orðinn rúm 35 þús.
tonn og verðmæti hans m.v. fisk
upp úr sjó á meðalverði hér innan-
lands sé um 2,5 milljarðar kr. Rækj-
una á Flæmingjagrunni hafa íslend-
ingar nú veitt í yfír þijú ár og veiddu
2.200 tonn árið 1993, 2.400 tonn
árið 1994 og nú í ár er aflinn um
5.500 tonn og má ætla að verðmæt-
ið verði um 950 milljónir kr. m.v.
hráefni upp úr sjó. Ef verðmæti
þessi eru reiknuð með vinnsluvirði
um borð, þar sem flest þeirra skipa
sem hafa stundar þessar veiðar eru
vinnsluskip, hleypur verðmætið á
nokkrum milljörðum og er það
kærkomin búbót fyrir útgerðina og
þjóðarbúið í heild.
Á síðustu árum hefur fyrir alvöru
verið hafinn innflutningur á hráefni
til fiskvinnslu hér á landi og á þessu
ári hafa erlend fiskiskip landað á
íslandi til vinnslu um 30 þús. tonn-
um á móti um 60 þús. tonnum í
fyrra. Þar verður að hafa i huga
að af þessum 60 þús. tonnum var
rúmlega helmingur loðna eða
37.660 tonn, en loðnan er ekki
nema 6.800 tonn í ár. Þannig er
það magn sem fer til vinnslu mjög
svipað ef loðnan er dregin frá eða
um 22-23 þús. tonn. Mest af þess-
um fiski er þorskur eða um 11
þús. tonn, þá karfi um 7.300 tonn
og svo rækja um 2.200 tonn. Auk
þessa kemur svo til umskipunar
(transit) verulegt magn af fiski,
aðallega karfi og rækja. Má áætla
að um 30 þús. tonn af karfa hafi
komið hér til umskipunar og um
2.500 tonn af rækju. Þessi umsvif
hafa skapað ótal störf bæði í þjón-
ustu og í vinnslu sjávarafurða og
eru ekki lítil búbót fyrir þjóðina.
Vegna þessa hefur Fiskifélagið