Morgunblaðið - 31.12.1995, Blaðsíða 26

26 B SUNNUDAGUR 31. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
HVAÐ SEGJA ÞEIR
UM ÁRAMÓTIN?
Forsvarsmenn ýmissa hagsmuna- og heildarsamtaka í samfélaginu
horfa um öxl og fram á veg hér á síðum blaðsins í tilefni áramóta.
Ari Teitsson,
formaður Bændasam-
taka íslands
Landbúnað-
arvörur
lækka og
laun bænda
Sameining bændasamtakanna
ÁRIÐ 1995 var tímamótaár í sögu
bændastéttarinnar á íslandi. Bún-
aðarfélag íslands, stofnað 1839, og
Stéttarsamband bænda, stofnað
1945, sameinuðust í Bændasamtök
Islands. I framhaldi af þessari sam-
einingu hefur verið unnið að verka-
skiptasamningum á milli aðila innan
landbúnaðarins sem ætlunin er að
leiði til markvissara, samhæfðara
og skilvirkara félagsstarfs. Næsta
brýna verkefni á sviði félagsmála
er að auka áhrif og' ábyrgð bænda
á rekstur afurðastöðva og sé sú
ábyrgð í takt við störf og stefnu
samtaka bænda heima í héruðum.
í framhaldi af þessum breyting-
um binda bændur vonir við að nýta
megi betur þá Qármuni sem varið
er til rannsókna, leiðbeininga og
kennslu á sviði landbúnaðar. Öflug
starfsemi á þessum sviðum er und-
irstaða framfara og þróunar og
grundvöllur þess að unnt verði að
tryggja samkeppnishæfni greinar-
innar.
GATT fjallar um annað en
ótakmarkað frelsi
Á árinu var gengið frá löggjöf
til fullgildingar GATT-samkomu-
lagsins. Löggjöfin þrengir verulega
hag í sumum greinum landbúnaðar
þótt flestir bændur geti sæmilega
við unað. Höfuðmáli skiptir þó að
sá aðlögunartími sem samningur-
inn, og löggjöf hans vegna, gefur,
verði vel pýttur og landbúnaðurinn
og úrvinnslugreinar hans verði að
honum loknum fær um að takast á
við harðnandi samkeppni. Áhyggj-
um veldur í því sambandi þröng
staða í atvinnumálum þjóðarinnar
og þar með erfiðleikar í framkvæmd
alls sem nefnt er hagræðing, hvort
sem er f frumframleiðslu eða úr-
vinnslu.
Mikil umræða hefur orðið um
útfærslu GATT-samningsins hjá
þeim þjóðum sem aðild eiga að
honum.
Á aðalfundi alþjóðasambands
mjólkuriðnaðarins á liðnu hausti
kom fram að þessi lota samningsins
snýst ekki um ótakmarkað frelsi í
heimsviðskiptum með landbúnaðar-
afurðir. Allar þjóðir vilja vernda
heimamarkaðinn og samningurinn
gengur fýrst og fremst út á að
marka leikreglur fyrir þróun í átt
til eðlilegra heimsviðskipta með
búvörur.
Næsta lota GATT-samninga sem
hefst 1999 mun beinast að minnk-
andi innflutningsvernd og auknum
heimsviðskiptum þótt vonandi verði
jafnframt lögð áhersla á umhverfís-
sjónarmið. Tímann fram að alda-
mótum munu því flestar þjóðir nýta
til aðlögunar, nýtingar nýrra mögu-
leika á sviði tækni og kynbótastarfs
og lækkunar kostnaðar á öllum
stigum framleiðslu og vinnslu land-
búnaðarvara.
Náum við ekki sama árangri og
aðrir, má búast við að íslenskur
landbúnaður lendi í miklum erfíð-
leikum í byijun næstu aldar.
íslenskar landbúnaðarvörur
hafa lækkað umtalsvert
Frá því þjóðarsáttin var gerð
árið 1990 áttu ekki að verða miklar
hlutfallslegar breytingar á kjörum
hinna ýmsu stétta þessa lands.
Harðnandi umræða síðustu vikna
bendir þó til að eitthvað hafí farið
úr böndum og stéttirnar hafí fengið
mismiklar kjarabætur. Ein er þó sú
stétt sem engar kjarabætur hefur
fengið síðan 1991, en það eru bænd-
ur. A umræddu tímabili hafa flestar
landbúnaðarvörur lækkað í verði
um 10-30% í nafni hagræðingar
og samkeppni. Kostnaður við fram-
leiðsluna hefur ekki lækkað að
sama skapi enda þar margt í föstum
skorðum. Afleiðingin er sú að laun
flestra bænda hafa lækkað veru-
lega. Lækkandi verð á mjólk sam-
fara auknum gæðakröfum í fram-
leiðslunni hefur þrengt mjög hag
mjólkurframleiðenda, vaxandi erf-
iðleikar eru í öllum kjötframleiðsiu-
greinum og garðyrkja hefur búið
við þröngan kost, m.a. vegna aukins
innflutnings.
Við þrengdan hag má ætíð búast
við að hver reyni að bjarga eigin
skinni. Því virðist ljóst að ekki verð-
ur ráðið við aðsteðjandi vanda né
farið inn á nýjar brautir nema
bændastéttin þjappi sér betur sam-
an og úrvinnsla og sölustarf land-
búnaðarins sé hluti af nýrri breið-
fylkingu.
Búvörusamningurinn
- Nýjar leiðir
Allt frá landnámsöld hafa sauð-
fjárframleiðslan og byggðin í land-
inu haldist í hendur. Það hefur gert
það að verkum að pólitískur vilji
hefur verið til að styðja þessa grein
umfram aðrar greinar landbúnaðar-
ins. Nýgerður búvörusamningur er
staðfesting þessa og er raunar ekki
eingöngu samningur um kindakjöt,
ull og gærur. Fjármunum samn-
ingsins er einnig varið til stuðnings
landgræðslu, skógrækt og tilraun-
um til nýrrar atvinnustarfsemi og
endurmenntunar og þjálfunar þess
fólks sem vonandi verður áfram
útverðir byggðarinnar í landinu, þá
og því aðeins verður hægt að tala
um lifandi landsbyggð á næstu öld.
Miklu varðar að íjármunir samn-
ingsins nýtist vel og þeir sem hans
njóta verði í samningslok færari en
áður um að takast á við nýtt um-
hverfí.
Ekki þýðir þó að loka augunum
fyrir því að þrátt fyrir nýgerðan
samning má búast við vaxandi fé-
lagslegum vandamálum í dreifðari
byggðum. Meðalaldur fólks hækkar
vegna þess að ungt fólk sættir sig
illa við þau lífskjör sem völ er á.
Rekstur grunnskóla verður víða
erfíður og allt félagslíf dofnar.
Holl fæða - Undirstaða góðrar
heilsu
Á síðustu árum hefur orðið sam-
dráttur bæði í neyslu kjöts og mjólk-
urafurða. Þetta hefur valdið erfíð-
leikum bæði á framleiðslu- og
vinnslustigi landbúnaðarvara, en
um hina hliðina er minna rætt, þ.e.
hvaða áhrif neyslubreytingar hafa
á heilsu þjóðarinnar. Vitað er að
fólk sem er að taka út vöxt þarf
kjamgóða og vítamínríka fæðu ef
ná á fullum þroska og búast má
við að hollusta fæðu í uppvexti
hafí áhrif á þrek og heilsu síðar á
lífsleiðinni.
Islensk matvara hlýtur
alþjóðaviðurkenningu
Almenn umræða um aukefni í
landbúnaðarvörum og aðferðir við
framleiðslu fer faxandi, sérstaklega
í Evrópu og N-Ameríku. Víða hafa
verið sett lög og reglugerðir til skil-
greiningar á lífrænni framleiðslu
og eftirspurn eftir slíkri framleiðslu
fer vaxandi. Slík lög voru sett hér-
lendis á vordögum 1995 og hefur
verið unnt að kaupa hér vissar af-
urðir, lífrænt vottaðar. Líklegt er
þó að næsta stig, landbúnaðarvörur
án aukefna, framleiddar við eðlileg-
ar aðstæður, án mengunar láðs og
lagar, verði þær vörur sem íslensk-
ir búvöruframleiðendur leggja
áherslu á, bæði fyrir innlendan og
erlendan markað, enda flest íslensk
búvara nærri þeim mörkum sem
slíkri vöru eru sett. Almenn holl-
usta og gæði íslenskra matvara
hljóta æ oftar alþjóðaviðurkenningu
og nú er íslenskur matur eitt af því
sem prýðir íslenska ferðabæklinga
og er það vel.
Áhrif mannsins á umhverfi sitt
Vísindamenn hafa nú vaxandi
áhyggjur af því að maðurinn sé
með aðgerðum sínum að eyðileggja
jarðkringluna. Viðurkenndar eru
breytingar á ósonlagi, vaxandi
gróðurhúsaáhrif og eitrun láðs og
lagar af völdum alls konar eiturefna
með langan líftíma. Á sama tíma
heyrast þær kenningar að í raun
séu þessi vandamál of flókin og
margslungin til að unnt sé að hafa
yfírsýn yfír lausn þeirra og því allt
of freistandi fyrir þá sem ráða ferð
að ýta þeim til hliðar.
Fullyrt hefur verið að sú kynslóð
sem nú er að fæðast verði sú síð-
asta sem lifír í eðlilegu umhverfi á
þessari jörð vegna þess að kröfu-
gerð okkar er slík að við eyðileggj-
um umhverfíð í nafni hagvaxtar og
lífsgæða. Þetta má ekki gerast.
Maðurinn verður að snúa af þessari
braut og þá gegnir landbúnaðurinn
þýðingarmiklu hlutverki.
Hreint og ómengað ísland
Nýlega hefur komið fram að með
auknum bílaflota og öflugri físki-
skipaflota hefur koltvíildismengun
hérlendis aukist verulega. Grænn
gróður jarðar er eina svarið við
þeirri mengun og því aukin upp-
græðsla lands og ræktun skóga
eðlileg viðbrögð ef við viljum í raun
skila jarðkringlunni óskemmdri til
næstu kynslóðar. Líkt er ástatt fyr-
ir akurlendi ýmissa þjóða. Ofnotkun
áburðar hefur víða haft áhrif á
gæði akurlendis, kornuppskera fer
því minnkandi samhliða skaðlegri
útskolun áburðarefna. Kornforða-
búr heimsins eru því að tæmast og
ný viðhorf til fæðuöflunar á næsta
leiti.
Við þær aðstæður sem nefndar
hafa verið hér að framan, hljótum
við að horfa raunsætt á þá mögu-
leika sem felast í gæðum og hrein-
leika landbúnaðar hvers lands.
Hveijir eru möguleikar okkar
þessu tengdir?
Eru ekki líkur á að við getum
framleitt bæði fyrir innlendan og
erlendan markað búvörur sem sann-
anlega eru hollari og bragðbetri en
sú yara sem neytendur margra
þjóða eiga kost á?
Svarið er jákvætt. íslenskur land-
búnaður getur framleitt mun betri
vörur en unnt er í flestum öðrum
löndum.
Við megum samt ekki missa sjón-
ar á hagkvæmninni og samstaða
verður að nást um nauðsynlegar
breytingar, m.a. í úrvinnslu land-
búnaðarvara.
Það er því mikilvægt að þjóðar-
sátt náist um hreint og ómengað
ísland og öflugan landbúnað, sem
byggir á sjálfbærri þróun.
Gleðilegt og heilladijúgt nýtt ár.
Kristján Ragnarsson,
formaður Landssam-
bands útvegsmanna
>
Utvegur um
áramót
Á TÍMAMÓTUM er oftast auðveld-
ara að dvelja við fortíðina en horfa
til framtíðar. Við þykjumst vita um
það sem liðið er, en eigum þess
ekki kost að horfa inn í framtíðina.
Það er hins vegar framtíðin sem
skiptir okkur mestu máli og því
ekki ástæða til þess að dvelja of
lengi við það sem liðið er. En eins
og skáldið sagði, að fortíð skal
hyggja, ef frumlegt skal byggjav
Sjávarútvegurinn hefur undan-
farin ár gengið í gegnum erfíð-
leika, sem markast hafa af al-
mennu erfíðu efnahagslegu árferði
í helstu viðskiptalöndum okkar með
lækkandi afurðaverði og mikilli
niðursveiflu í þorskstofninum, sem
er okkar mikilvægasta tekjulind.
Við sjáum ýmis teikn á lofti um
að nú horfi betur í markaðslöndum
okkar og tekist hefur að snúa vörn
í sókn varðandi uppbyggingu
þorskstofnsins, en það hefur ekki
gengið þrautalaust. Þetta gefur
okkur fyllstu ástæðu til þess að
horfa bjartari augum fram á veginn
og von um að senn sjái fyrir end-
ann á áralangri niðursveiflu í sjáv-
arútveginum.
Miðað við afkomuspár Þjóð-
hagsstofnunar er sjávarútvegur-
inn nú talinn vera rekinn með 2%
hagnaði. Við nánari greiningu sést
að misjafnlega er ástatt fyrir ein-
stökum þáttum atvinnugreinarinn-
ar. Því miður lítur út fyrir að halli
á veiðum og vinnslu botnfisks sé
vaxandi, en nú stefnir í 3% tap.
Veiðarnar eru með 1% halla, en
afkoma botnfiskvinnslunnar sýnu
verri. Afkoma báta hefur heldur
batnað frá síðasta ári. Tap af
rekstri ísfisktogara er áætlað svip-
að og í fyrra. Frystiskipin eru nú
talin með 1% hagnað og verður
að telja það mikil umskipti frá
afkomu fyrri ára. Bæði hefur
framlegð af tekjum þessa skipa-
hóps minnkað og fjármagnskostn-
aður aukist. Það eru veiðar og
vinnsla rækju og loðnu, sem borð-
ið hafa uppi afkomu sjávarútvegs-
ins undafarin misseri.
Svo virðist sem ýmsir hafi ótta
af uppsveiflu í sjávarútveginum.
Gamlar kunnuglegar yfírlýsingar
heyrast nú aftur um að ráðlegt sé
að grípa til sértækra aðgerða í sjáv-
arútvegi til þess að tryggja að ekki
myndist of mikill gróði í greininni.
Annars sé hætt við að allt fari úr
böndum. Þeir hinir sömu, sem
þessu halda á lofti, tala í þessu
samhengi um hinn mikla „sambúð-
arvanda" við sjávarútveginn. Þetta
er þeim mun sérstæðari umræða,
þegar haft er í huga að fyrirhugað-
ar stóriðjuframkvæmdir og upp-
sveifla í þeirri grein er ekki talin
valda sambúðarvanda fyrir aðrar
atvinnugreinar í þjóðfélaginu.
Þvert á móti er réttilega talað um
þessar framkvæmdir sem góðan
búhnykk fyrir þjóðfélagið. Hvers
vegna skyldi þá ekki sambærilegur
búhnykkur vera jákvæður, ef hann
yrði vegna uppsveiflu í sjávarút-
veginum? Þjóðfélagið myndi allt
eins njóta góðs af slíkri uppsveiflu
eins og stóriðjunni og jafnvel enn
betur. Þess vegna á að líta það
jákvæðum augum ef vænta má
betra árferðis í sjávarútveginum
og atvinnugreinin á einnig að njóta
þess.
Undanfarin ár hefur verið unnið
að því að skapa atvinnulífinu eðlileg
rekstrarskilyrði. í þessu felst að
starfsskilyrði sjávarútvegsins hafa
verið færð til nútímalegra horfs