Morgunblaðið - 31.12.1995, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 31. DESEMBER 1995 B 27
með róttækum breytingum. Kvóta-
kerfið tryggir að höfð er stjórn á
sókn í fiskistofnana. Frjálsri verð-
myndun á fiski hefur verið komið
á og horfið hefur verið frá mið-
stýrðu opinberu fiskverði. Stað-
greiðslukerfi skatta og olíuverðs-
tenging skiptaverðmætis eru þættir
sem hafa skapað stöðugleika og
betri aðiögunarhæfni innan grein-
arinnar. Sjóðakerfi sjávarútvegsins
hefur verið aflagt, nema stjórnvöld
sjá enn ástæðu til að starfrækja
Þróunarsjóð til að úrelda fiskiskip
í andstöðu við sjávarútveginn. Nú
getur hver og einn vegið og metið
hvernig rekstur hans gengur frá
degi til dags. Þá eru ótaldar ýmsar
ytri breytingar í efnahagsmálum,
í kjölfar aukins stöðugleika undan-
farinna ára. Krafa um raunávöxtun
þess fjármagns, sem varið er til
fjárfestinga, kemur í veg fyrir fjár-
festingargleði fyrri ára. Það er
ekkert því til fyrirstöðu að aðrar
greinar geti lifað í góðri sambúð
við sjávarútveginn og það er tíma-
skekkja að nefna sambúðarvanda
sem skjól fyrir misjöfnu gengi ann-
arra atvinnugreina. Þvert á móti
byggist gengi fjölmargra atvinnu-
greina meira og minna á styrkri
stöðu sjávarútvegsins - já, raunar
þjóðfélagsins i heild.
Atvinnugrein, sem skiptir jafn
miklu máli fyrir búsetu í landinu
og sjávarútegurinn, getur ekki vik-
ið sér undan því að umræða um
málefni greinarinnar verði ávallt í
brennidepli. Nauðsynlegt er fyrir
þá, sem starfa í sjávarútvegi, að
gera sér grein fyrir þessu og hafa
umburðarlyndi fyrir margs konar
skoðunum, sem í opnu lýðræðis-
þjóðfélagi eiga greiðan aðgang að
fjölmiðlum. Það er hlutverk fjöl-
miðla að sjá til þess að öll sjónar-
mið fái sína umfjöllun. Hins vegar
hefur það viljað brenna við í þess-
ari umræðu undanfarin ár að sum-
ir fjölmiðlar hafi neytt aflsmunar
til þess að koma einsleitum sjón-
armiðum sínum um auðlindaskatt
á framfæri. Umræðan um þetta
mál byggðist í upphafi á því að hér
væri um mikilvægt efnahagslegt
stjórntæki að ræða, en þar sem sá
rökstuðningur hefur ekki fengið
frekari hljómgrunn, hefur þessari
umræðu verið snúið inn á þá braut
að um sérstakt réttlætismál sé að
ræða. Samtök útvegsmanna hafa
ítrekað varað við slíkri séríslenskri
skattaleið og hafa fært fyrir því
gild rök. Hingað til hefur einungis
. Alþýðuflokkurinn og flokksbrot úr
honum tekið undir þessa kröfu. Við
því var að búast enda hefur sá
flokkur ekki borið umhyggju fyrir
málefnum sjávarútvegsins.
Mikilvægi veiða utan íslensku
lögsögunnar hefur farið vaxandi
undanfarin ár. Með nýjum sáttmála
um veiðar utan lögsögu hefur verið
lagður grunnur að samskiptaregl-
um þjóða varðandi veiðar utan lög-
sögu. Fyrirsjáanlegt er að á næstu
árum muni nást samkomulag um
hvernig fiskistofnum, sem veiðast
á alþjóðlegu hafsvæði, verður skipt
milli einstakra landa. Þetta á við
um þorskveiðar í Barentshafi, veið-
ar úr norsk-íslenska síldarstofnin-
um, sem í ár veiddist aðallega í
færeyskri lögsögu, úthafskarfa-
veiðar á Reykjaneshrygg og rækju-
veiðar á Flæmingjagrunni. Afla-
verðmæti á þessu ári er líklega
milli 6 og 7 milljarðar króna eða
yfir 7% af áætluðu heildarútflutn-
ingsverðmæti sjávarafurða, sem
áætlað er um 88,4 milljarðar króna
á þessu ári. Það er eitt af forgangs-
verkefnum okkar að tryggja að
hagsmuna íslendinga sé gætt með
öllum tiltækum ráðum í framtíð-
inni.
Á þessu ári var til lykta leidd
erfið vinnudeila við sjómenn eftir
nær þriggja vikna verkfall. Ástæða
vinnudeilunnar varðaði fyrst og
fremst ákvörðun fiskverðs. Nú hafa
samskiptareglur útgerðar og sjó-
manna varðandi fiskverðsá-
kvarðanir verið skilgreindar nánar
í kjarasamningi og því engin
ástæða til þess að ætla annað en
að friður verði í samskiptum út-
gerðar og sjómanna á næstu árum.
Ég vil að lokum óska öllum
landsmönnum gleðilegs nýárs.
Benedikt Davíðsson,
forseti AS
Við stöndum
á tímamótum
ÁRIÐ 1995 hefur að mörgu Íeyti
verið merkilegt hvað varðar at:
vinnulífið og vinnumarkaðsmál. í
fyrsta skipti í mörg ár er nú farið
að birta til í íslensku efnahagslífi
svo um munar. Kaupmáttur launa
hefur farið mikið batnandi á árinu
á sama tíma og afkomutölur sýna
að staða fyrirtækja hefur einnig
batnað nokkuð. Strax haustið 1994
þótti sýnt að nokkur efnahagsbati
væri líklegur á árinu 1995 og að
líklegt væri að hægt yrði að bæta
afkomu almennings án þess að mik-
il hætta yrði á að verðlag færi úr
böndunum. Þessi skoðun var m.a.
boðuð í yfirlýsingu ríkisstjórnarinn-
ar frá því í desember 1994 sem
gefin var út í tengslum við fjár-
lagaumfjöllun fyrir árið 1995.
Með aimennu kjarasamningun-
um sem gerðir voru í lok febrúar
var ætlunin að nota það svigrúm
sem þróun efnahagslífsins gaf til
þess að reyna að bæta kjör tekju-
lægstu hópanna umfram önnur.
Eins og á síðustu árum var nú
reynt að teygja sig eins langt í því
að bæta kjörin án þess að hætta
yrði á að kjarabæturnar yrðu verð-
bólgunni að bráð. Á undanförnum
árum, meðan hvað mest hefur
kreppt að íslensku efnahagslífi
hefur verkalýðshreyfingin jafnan
reynt að axla sinn hluta ábyrgðar-
innar í þeirri viðleitni okkar allra
að stíga ölduna og byggja undir
betri tíma. Ég vil í því sambandi
sérstaklega minna á samningana
1993, þar sem gerður var kjara-
samningur með engum almennum
launahækkunum, en með mikilli
áherslu á að ná niður verðlagi á
nauðsynjavörum, m.a. með lækkun
á virðisaukaskatti á matvælum.
Þá var einnig gert samkomulag
um verulega aukið fjármagn til
verklegra framkvæmda til þess að
sporna gegn atvinnuleysinu, sem
þá fór enn vaxandi.
Við undirbúning og gerð kjara-
samninganna fyrir ári var fyrirfram
ákveðið að breyta því verklagi sem
hafði viðgengist í kjarasamningum
innan ASÍ allt frá árinu 1990. í
stað þess að gerður yrði einn sam:
eiginlegur kjarasamningur af ASÍ
voru það nú starfsgreinasamböndin
sem gerðu samninga, hvert fyrir
sína félagsmenn. Samt sem áður
var fylgt sameiginlegri stefnu um
það yfirlýsta markmið að fyrirsjá-
anlegan efnahagsbata ætti fyrst og
fremst að nýta til þess að bæta
hlutfallslega mest launakjör þeirra
sem höfðu þau lökust fyrir. Þannig
voru samningarnir gerðir og þannig
voru þeir einnig samþykktir af fé-
lagmönnum, reyndar einnig með
heitingum ráðamanna um að hér
væri um tímamótasamninga að
ræða sem vafalaust yrðu fyrirmynd
annarra kjarasamninga sem ætti
eftir að gera.
Þannig var staðan um mánaða-
mótin febrúar/mars 1995. Allir vita
að þessar óskir og væntingar stóð-
ust ekki. Þegar leið á árið fannst
mörgum félagsmönnum ASÍ að
þeir hefðu verið plataðir þegar þeir
samþykktu tímamótasamningana í
lok febrúar. Ég ætla hvorki að ergja
sjálfan mig né aðra með því að rekja
þessa sögu sem náði hámarki með
úrskurðum forsætisnefndar Alþing-
is og Kjaradóms síðsumars. Á
næstu mánuðum verður ekki horft
til fortíðar, nú þarf að meta stöðuna
og horfa til framtíðar.
Kjarasamningar alls þorra launa-
fólks renna út um næstu áramót.
Ég tel að það sé nokkuð ljóst að
við næstu samningsgerð geta orðið
hörð átök um breytta tekjuskipt-
ingu. Fólk hefur verið keyrt upp
að vegg og með næstu samningum
þarf að ýta hressilega á og vinna
aftur það sem tapast hefur, bæði
beint og hlutfallslega miðað við
aðra hópa.
Rétt fýrir jólin komu fram nýjar
tölur frá Hagstofu íslands um fólks-
fjölda á íslandi. Þar mátti m.a.
heyra þá hryggilegu staðreynd að
síðustu eitt jiundrað árin hafa ekki
flutt fleiri íslendingar úr landi en
á því ári sem nú er að líða. Þessar
hræðilegu tölur ættu að fá okkur
til þess að staldra við. Hvað veldur
þessu? Hvaða fólk er þetta sem er
að flytja úr landi? Orsakanna hlýtur
fyrst og fremst að verða að leita í
bágum lífskjörum og atvinnuleysi.
Það er líka augljóst að það fólk sem
er að flytja úr landi er duglegt, vel
menntað fólk á besta aldri. Þetta
er það fólk sem nú ætti að vera á
fullu að byggja upp íslenskt velferð-
arþjóðfélag. Þessar staðreyndir
sýna að það er eitthvað verulega
mikið að hjá okkur. Við eigum ekki
að þurfa að sætta okkur við að
missa gott og duglegt fólk úr landi.
Þessu þarf að breyta.
Á liðnu ári kom upp mikil um-
ræða um launakjör og tekjur hér á
landi miðað við nágrannalöndin.
Það er augljóst að verulega hallar
á okkur hvað þetta varðar. Launa-
og starfskjör eru lélegri hér en í
löndunum í kringum okkur, vinnu-
tími er verulega lengri og skipulagi
í framleiðslunni er víða ábótavant.'
Þessir þættir munu eflaust verða
grandskoðaðir fyrir næstu samn-
ingsgerð að ári. Krafa verkalýðs-
hreyfingarinnar hefur verið og mun
verða sú að markvisst verði unnið
að því á næstunni að skapa íslensku
launafólki kjör og vinnuaðstæður í
samræmi við stöðuna í þeim löndum
sem við viljum helst bera okkur
saman við. Undirbúningur og niður-
staða næstu kjarasamninga verður
að vera liður í því að marka ákveð-
ið og trúverðugt upphaf á þessari
leið. Að þessu markmiði verður
verkalýðshreyfingin að einbeita sér
á næstu mánuðum. Þessu markmiði
verður því aðeins náð að sameinuð
verkalýðshreyfing beiti því afli sem
hún býr yfir.
Ég sagði fyrr í þessu ávarpi að
verkalýðshreyfingin hafi á undan-
förnum árum tekið sinn hluta
ábyrgðarinnar vegna mikils sam-
dráttar í efnahags- og atvinnumál-
um á undanförnum árum vegna
samdráttar í þorskveiðum. Óhjá-
kvæmilega hafa auknar byrðar ver-
ið lagðar á herðar almenns iauna-
fólks, þótt tekist hafi að verja stöðu
þeirra allra tekjulægstu þokkalega.
Sú skoðun er almenn innan hreyf-
ingarinnar að venjulegt launafólk
hafi borið allt of stóran hluta þess-
ara byrða. Með samningunum síð-
astliðinn vetur var stefnt að því að
greiða tekjulægstu hópunum sér-
staklega til baka fyrir þær byrðar
sem þetta fólk hefur borið. Greini-
legt er hins vegar að hvorki stjórn-
völd né tekjuhærri hópar í þjóðfé-
laginu gátu verið sammála í að
gera betur við þá tekjulægstu. Saga
launamála á síðastliðnu ári sannar
það. Sífelldir tilburðir stjórnvalda
til þess að skerða velferðarkerfið
og hitta þannig oftast fyrir þá hópa
sem verst eru settir snúa í sömu
átt. Slíkir tilburðir kalla auðvitað
líka á hörð viðbrögð af hálfu verka-
lýðshreyfingarinnar.
1 næstu kjarasamningum mun
verkafólk ekki kalla á nýjar og end-
urteknar uppsprengingar kauplags
og verðlags. Það gengur hins vegar
ekki til lengdar að verkafólk taki á
sig byrðar umfram aðra þjóðfélags-
þegna þegar hallar á i þjóðarbú-
skapnum eins og gerst hefur á síð-
ustu árum, en fái svo ekki rétta
hlutdeild í efnahagsbatanum þegar
hann loksins fer að skila sér. í
næstu kjarasamningum mun verka-
lýðshreyfingunni verða beitt af afli
til þess að koma í veg fyrir slíka
rangsleitni.
Eg tel að við íslendingar stöndum
nú á tímamótum. Að baki er ein-
hver dýpsti öldudalur í efnahags-
málum sem við höfum siglt í gegn
um. Staðan í dag hvað varðar lífs-
kjör og launakjör hér á landi er
algerlega óviðunandi og okkur öll-
um til háborinnar skammar. Land-
flóttanum verður að snúa við, við
verðum að tryggja sambærileg
launakjör og lífskjör hér á landi og
tíðkast í löndunum í kringum okk-
ur. Á vettvangi ASÍ mun verða
unnið markvisst að þessum mark-
miðum á næsta ári. Á árinu 1996
verður Alþýðusamband íslands 80
ára, og í maí mun 38. þing sam-
bandsins verða haldið í Kópavogi.
Á árinu 1996 höfum við því ýmis
tilefni til þess að þrýsta harðar á
en oft áður og reyna að tryggja hag
íslepsks launafólks.
Ég óska launafólki öllu árangurs-
ríkrar baráttu á komandi ári fyrir
batnandi hag og bættum kjörum.
Ólafur B. Ólafsson,
formaður Vinnuveit-
endasambands
Islands
Ár mikilla
umskipta
ÁRSINS 1995 verður ugglaust
minnst sem tíma mikilvægra um-
skipta. Langvarandi tímabil erfið-
leika og stöðnunar er loks að baki
og framundan betri tíð. En engrar
uppskeru verður notið án þess að
til hennar sé sáð og ekki nein tilvilj-
un að hlutir hafi þokast til betri
vegar. Atvinnulífið er nú skapandi
sem aldrei áður enda hefur því ver-
ið búinn gróskumikill jarðvegur,
ekki síst fyrir tilstuðlan markvissrar
stefnumörkunar aðila vinnumark-
aðarins allt frá byijun þessa áratug-
ar. Sameiginleg sýn og náið sam-
starf vinnuveitenda og launþega við
erfið skilyrði hefur skapað fyrir-
tækjunum vaxtarmöguleika og
sóknarfæri sem þau hafa nýtt og
skilar nú þjóðinni nýjum störfum
og bættum lífskjörum. Ávextir sátt-
ar á vinnumarkaði og góðrar sam-
keppnisstöðu fyrirtækja birtist í
aukinni fjölbreytni og styrkari stoð-
um. Til marks um það hafa ferða-
þjónusta og útflutnings- og sam-
keppnisiðnaður blómstrað og hlut-
deild þeirra farið vaxandi í gjaldeyr-
isöflun þjóðarbúsins.
Staða atvinnumála hefur batnað
mikið á árinu enda störfum fjölgað
mikið. Þessi þróun mun enn halda
áfram á næstu árum og atvinnu-
leysi minnka að sama skapi. Raun-
ar fjölgar störfum svo ört að tilefni
er til þess að óttast að ekki séu
vinnufúsar hendur til í landinu til
að manna öll þau störf sem bjóðast
á næstu misserum. Við vitum þó
að framleiðnin í þjóðarbúskapnum
stendur að baki því sem gerist með
þeim þjóðum sem við viljum bera
okkur saman við og í því leynist
varasjóður af vinnuafli þegar fram-
leiðni eykst.
I aðdraganda kjarasamninga í
ársbyijun lagði VSI höfuðáherslu á
að standa vörð um samkeppnis-
hæfni atvinnulífsins þannig að
áframhaldandi vöxtur yrði tryggð-
ur. Þessi stefna hefur nú að mestu
gengið eftir. Að vísu hafa launa-
hækkanir orðið heldur meiri en við
settum okkur en það hefur ekki
haft hefðbundin verðbólguáhrif
þannig að launþegar eru að upp-
skera verulega kaupmáttaraukn-
ingu á þessu samningstímabili. Full-
yrða má að í heildina hafi ekki
náðst meiri árangur í kjarasamn-
ingum um langt árabil og það er í
raun undrunarefni að andrúmsloftið
skuli hafa einkennst af þeirri
óánægju sem raun ber vitni á und-
anförnum mánuðum.
Efnahagsbatinn hefur skilað
launamönnum 4% kaupmáttar-
aukningu ráðstöfunartekna á þessu
ári og það er meira en samningsað-
ilar þorðu að vona í ársbyrjun.
Kaupmáttarauki af þessari stærð-
argráðu er með því mesta sem ger-
ist í þeim löndum sem við lítum til
og þarf því enginn að fara í grafgöt-
ur um að hinn títtnefndi efnahags-
bati hafi ratað í launaumslögin.
Sköttum hefur verið létt af launþeg-
um og þeim velt yfir á fyrirtæki
með hækkun tryggingagjalds. Af
þeim sökum er ekki við því að bú-
ast að afkoma fyrirtækja verði eins
góð á næsta ári og á þessu.
Um áramót líta menn ekki ein-
ungis um öxl heldur einnig fram
veginn. Fullyrða má að atvinnurek-
endur eru flestir hverjir bjartsýnni
uni þessi áramót en oft áður þótt
afkoman sé mismunandi eins og
gengur. Auknar fjárfestingar eru
framundan í atvinnulífinu og munar
þar mestu um framkvæmdir við
stækkun álvers og jarðgangagerð
undir Hvalfjörð. Sú þriðjungs aukn-
ing fjárfestingar sem spáð er ætti
að hrista af okkur doðann.
Það er þó engin ástæða til að
ætla að hér verði ofþensla sem kalli
á sérstök viðbrögð stjórnvalda. Enn
er verulegur slaki í atvinnulífinu
og búa flest fyrirtæki við vannýtta
framleiðslugetu eftir langvarandi
samdrátt. Rétt er að hafa hugfast
að þrátt fyrir umskipti til betri veg-
ar eru mikilvægustu fiskistofnarnir
í lægð og verður að bíða enn um
sinn eftir því að þar verði breyting
á. Sú bið verður mörgum fyrirtækj-
um í hefðbundinni botnfiskvinnslu
erfið. Það vekur því undrun þegar
stjórnendur Seðlabankans taka
ákvarðanir um að stuðla að hækkun
vaxta á sama tíma og vextir eru
langt umfram það sem gerist í
kringum okkur og vextir erlendis
þar að auki á niðurleið. Ég hef stað-
ið í þeirri trú að eitt stærsta efna-
hagsvandamál þjóðarinnar væru of
litlar fjárfestingar í atvinnulífinu
sem t.d. lýsir sér í því að íjárfesting-
ar í vélum og tækjabúnaði eru hlut-
fallslega minni hér á landi en í þeim
löndum sem við keppum við. Fram-
leiðni er að sama skapi minni. Hér
koma háir vextir svo sannarlega
við sögu. Menn spyija því eðlilega
hvort það sé stefna yfirvalda pen-
ingamála að stuðla að minnkandi
fjárfestingum í almennu atvinnulífi.
Hveiju og einu okkar finnst það
eðlilega óviðunandi að lífskjör hér
séu lakari en í nálægum löndum.
Lífskjörin hafa óvefengjanlega ver-
ið lakari undanfarin ár en þar sem
þau gerast best í heiminum, þ.e. á
Norðurlöndunum. Reyndar ekki
aðeins undanfarin ár heldur eflaust
allt frá upphafi íslands byggðar ef
út í það er farið. Okkur tókst að
minnka það bil um sinn á tímabilinu
eftir útfærslu landhelginnar en á
síðustu árum dró aftur í sundur.
Þetta bil viljum við aftur minnka.
Þá ósk eigum við öll sameiginlega
en spurningin er hvaða leið skilar
okkur helst nær marki. Nú um
stundir hrópa sumir hátt, láta ólík-
indalega og ná með því athygli þjóð-
arinnar. Slíkir menn vinna þeim
málstað, sem þeir telja sig vera að
þjóna, raunar skaða því vinnudeilur
skapa engin verðmæti. Þjóðum sem
bestum árangri hafa náð í fram-
leiðni og verðmætasköpun og þar
með lífskjörum hefur skilað áfram
með hægu, öruggu og samfelldu
átaki allra helstu þjóðfélagsafla.
Hörðu árin hafa verið lærdómsrík.
Allra leiða hefur verið leitað til hag-
ræðingar og spamaðar. Samkeppn-
ishæfnin hefur aukist en miklum
vonbrigðum veldur slök frammistaða
í opinberum atvinnurekstri, einkum
heilbrigðiskerfinu. Öll erum við sam-
mála um að bera sameiginlega