Morgunblaðið - 16.02.1996, Qupperneq 27

MORGUNBLAÐIÐ
26 FÖSTUDAGUR 16. FEBRÚAR 1996

STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
NORSK STJÓRNVÖLD
Á VILLIGÖTUM
Ifyrradag skýrði Morgunblaðið frá því, að þrjú þúsund tonna
munur væri á tilboði Norðmanna um þorskkvóta fyrir ís-
lenzk skip í Barentshafi og lágmarkskröfu Islendinga um veiði-
heimildir. Samkvæmt þeim upplýsingum, sem Morgunblaðið
hefur aflað krefjast íslenzk stjórnvöld 15 þúsund tonna veiði-
heimilda en Norðmenn vilja ekki bjóða nema 12 þúsund tonn.
Að auki viija þeir að helmingur þess kvóta verði veittur gegn
kvóta á íslandsmiðum eða annars konar endurgjaldi.
Þetta tilboð Norðmanna er fráleitt. íslenzk fiskiskip hafa
síðustu ár veitt allt að 35 þúsund tonn af fiski í Smugunni,
sem er alþjóðlegt hafsvæði. Hvernig í ósköpunum telja norsk
stjórnvöld hægt að rökstyðja tilboð um 12 þúsund tonn og að
endurgjald komi fyrir helming af því, jafnvel þótt það endur-
gjald sé ekki nema að hluta til í raunverulegum verðmætum?
Það er ekkert skrítið í ljósi þessarar þróunar, að sterk öfl í
Noregi og þ.á.m. áhrifamiklir fjölmiðlar hafa sett spurninga-
merki við afstöðu norsku stjórnarinnar í samskiptum við ísland
og þá ekki sízt með tilliti til frændsemi og sameiginlegrar arf-
leifðar, eins og t.a.m. Stavanger Aftenblad lagðu áherzlu á í
forystugrein um þessi efni.
Það er augljóst, að íslenzk stjórnvöld hafa teygt sig svo langt
í samkomulagsátt, að það verður ekki auðvelt verk fyrir ráð-
herra að útskýra hvers vegna við eigum að sætta okkur við
15 þúsund tonn, þegar við höfum veitt 35 þúsund tonn á alþjóð-
legu hafsvæði.
í þeim sviptingum, sem orðið hafa á milli okkar og Norð-
manna á undanförnum misserum um^fiskveiðar á Norður-Atl-
antshafi, þ.á m. í Smugunni, hefur lengi verið lengi haldið í
þá von, að viðunandi samningar mundu takast á milli þessara
vinaþjóða, sem eru tengdar sterkum böndum. Satt að segja
hafa íslendingar ekki viljað trúa því, að ekki væri hægt að
komast að samkomulagi við Norðmenn, sem báðir aðilar gætu
verið sáttir við.
Miðað við þær upplýsingar, sem nú liggja fyrir, er hins veg-
ar ljóst, að samningar eru ekki á næsta leiti. Það er óhugs-
andi með öllu, að íslenzk ríkisstjórn geti lagt fram til samþykkt-
ar samkomulag sem nálgast eitthvað það tilboð, sem Norðmenn
hafa lagt fram. Þess vegna er ekki tilefni til annars en svart-
sýni um framhaldið í samskiptum okkar og Norðmanna í þess-
um efnum.
í samtali við Morgunblaðið í gær sagði Jóhann A. Jónsson,
formaður úthafsveiðinefndar LÍU, sem jafnframt er einn helzti
frumkvöðull að veiðum í Smugunni, að samtökin hefðu stutt
stjórnvöld í viðleitni til að ná samningum „en auðvitað hefur
engan tilgang að vera að semja um lítið sem ekki neitt. Við
höfum á seinustu tveimur árum veitt þarna 35 þúsund og 36
þúsund tonn. Það er ekki rökrétt meðan við getum haldið þess-
um veiðum áfram, eins og allt bendir til, að semja okkur niður
úr öllu valdi. Við höfum stutt samninga en okkur finnst þetta
komið niður fyrir þau mörk, sem við eigum að sætta okkur
við. Við höfum því hallast að því, að meðan afstaða Norð-
manna breytist ekki í þessum viðræðum, sé rétt að leggja minni
áherzlu á þær og veiða bara eins og mest við getum.“
Stuðningur við þessi sjónarmið Jóhanns A. Jónssonar verður
áreiðanlega mikill hér heima fyrir, nú þegar upplýst hefur ver-
ið hver efnisleg staða er í samningaviðræðunum. En jafnframt
hlýtur sú spurning að vakna, hvort við hljótum ekki að leita
okkur öflugra bandamanna í þessum átökum við Norðmenn
um fiskveiðar á Norður-Atlantshafi. Framkoma þeirra er slík,
hvort sem um er að ræða fiskveiðar i Barentshafi eða í samn-
ingum um síldveiðar.
Þótt það sé vissulega óskemmtilegt að þurfa að leita banda-
manna í viðureign við þjóð, sem er okkur jafn náin og Norð-
menn eigum við ekki annan kost en að leita nýrra leiða til þess
að tryggja hagsmuni okkar. Þess vegna er ekki úr vegi, að
stjórnvöld meti þessa stöðu alla upp á nýtt í ljósi fenginnar
reynslu af samningaviðræðum við Norðmenn. Það er ekki óhugs-
andi, að í nálægum löndum sé að finna samherja, sem væru
tilbúnir til að taka höndum saman við okkur íslendinga um
að knýja fram sanngjarna skiptingu á þeim auðæfum, sem er
að finna á alþjóðlegum hafsvæðum í Norður-Atlantshafi.
Norðmenn eru þegar búnir að leggja meira undir sig af
Norður-Atlantshafi en góðu hófi gegnir. Menn þurfa ekki ann-
að en skoða kort af hafsvæðunum á milli Islands og Noregs
til þess að sjá, hvílík misskipting þar er orðin. Yfirráðasvæði
þeirra á þessum hafsvæðum byggjast að sumu leyti á hæpnum
forsendum eins og við Svalbarða. Það er tími til kominn að
meira og nánara samráð verði á milii þeirra þjóða, sem hér
eiga hagsmuna að gæta. Því miður er ekki um annað að ræða
en ísland taki upp harðari utanríkisstefnu á þessu sviði. Það
er staða sem fáir, ef nokkrir, íslendingar hafa haft löngun til
að kæmi upp. En fráleitar tillögur Norðmapna hafa því miður
skapað þá stöðu. Hún er ekki okkar verk, heldur þeirra.
MORGUNBLAÐIÐ

FÖSTUDAGUR 16. FEBRÚAR 1996 27
Javier Solana, framkvæmdastjóri Atlantshafsbandalagsins, í opinberri heimsókn á Islandi
JAVIER Solana, aðalfram-
kvæmdastjóri Atlantshafs-
bandalagsins, NATO, kom í
gær í opinbera heimsókn til
íslands. í viðræðum hans við ís-
lenzka stjórnmálamenn var frið-
argæzla NATO í Bosníu efst á baugi.
Solana greindi meðal annars frá því
að NATO-liðið myndi ekki láta hjá
líða að handtaka stríðsglæpamenn í
Bosníu, ef þeir yrðu á vegi þess,
Solana sagðist á fundi með blaða-
mönnum hafa átt ánægjulega við-
dvöl á íslandi í sinni fyrstu opinberu
heimsókn hingað til lands. Hann
sagði fundi sína með íslenzkum
stjórnmálamönnum hafa verið já-
kvæða og árangursríka. Rætt hefði
verið um þau nýju verkefni, sem
NATO þyrfti nú að takast á hendur,
og hefði friðargæzlan í Bosníu verið
efst á baugi. Jafnframt hefði verið
rætt um stækkun Atlantshafsbanda-
lagsins, tengsl þess við Rússland og
fleiri málefni.
Solana sagðist vilja þakka Islend-
ingum þátttöku þeirra í friðargæzl-
unni í Bosníu, en ríkisstjórnin hefur
samþykkt að leggja fram aðstoð,
sem einkum verður verkleg, auk
þess sem rætt hefur verið um að
Islendingar verði í alþjóðlegu lög-
regluliði í Bosníu.
Framkvæmdastjórinn lagði
áherzlu á að friðargæzla alþjóðlegs
herliðs undir stjórn NATO í Bosníu
hefði gengið mjög vel á þeim stutta
tíma, sem heraflinn hefði verið í
Bosníu, og að í lok ársins yrði niður-
staðan áreiðanlega sú að aðgerðin
hefði heppnazt vel. Solana sagði
Bosníuverkefnið það mikilvægasta,
sem NATO hefði tekið að sér.
Stríðsglæpamenn verða
handteknir
Solana sagði að á fundunum í gær
hefði meðal annars verið rætt um
stefnu NATO varðandi stríðsglæpa-
menn í Bosníu. „NATO og alþjóðlega
herliðið hafa það grundvallarhlutverk
að tryggja öryggi á svæðinu, til þess
að aðrir geti unnið sitt starf. NATO
er ekki í Bosníu sem lögreglulið.
Mikilvægasta hlutverk okkar er að
byggja upp öruggt umhverfi, þannig
að til dæmis Carl Bildt [yfirmaður
uppbyggingarstarfs í Bosníu] hafi
vinnufrið og lögreglan geti sinnt sínu
hlutverki. Þetta er mikilvægasta
verkefni okkar. En þar að auki eigum
við mjög jákvætt samstarf við alþjóð-
lega stríðsglæpadómstólinn í Haag,
sérstaklega Goldstone aðalsaksókn-
ara. NATO hefur gegnt lykilhlutverki
í fyrsta mikilvæga viðfangsefni dóm-
stólsins í Bosníu, sem er flutningur
tveggja serbneskra stríðsglæpa-
manna til Haag. Umboð herliðsins
hljóðar þannig að ef þeir eru að sinna
sínum störfum — sem eru ekki lög-
reglustörf — og sjá eftirlýstan stríðs-
glæpamánn, ber þeim að handtaka
hann.“
Svona haga menn sér ekki
gagnvart samkomulaginu
Morgunblaðið spurði Solana hvort
hann teldi að NATO gæti haldið uppi
trúverðugri friðargæzlu í Bosníu, án
samstarfs við forystu Bosníu-Serba,
sem hefur skorið á nánast öll tengsl
við NATO. „Ef einn aðilanna brýtur
reglur friðarsamkomulagsins og tek-
ur til dæmis ekki þátt í fundum, sem
hann á að taka þátt í samkvæmt
Dayton-samkomulaginu, verðum við
að iáta hann fara eftir samkomulag-
inu. Bosníu-Serbar hafa ekki tekið
þátt í sumum þeim fundum, sem
þeim hefur borið skylda til. Þeir hafa
ekki staðið við fundi með fulltrúum
sambandsríkis múslima og Króata
og jafnvel ekki með fjölþjóðaliðinu.
Um helgina verður haldinn fundur
með fulltrúum allra deiluaðila, sem
tóku þátt í viðræðunum í Dayton, til
þess að útskýra að svona hagi menn
sér ekki gagnvart friðarsamkomu-
laginu.“
Ætíð félagsleg hlið á
hermálunum
Solana sagði á blaðamannafundin-
um að ísland hefði ætíð verið mikil-
vægur hluti NATO. „ísland er ennþá
mikilvægt aðildarríki og svo verður
áfram í framtíðinni,“ sagði fram-
JAVIER Solana svarar spurningum á blaðamannafundi á Hótel Borg í gær.
Morgunblaðið/Kristinn Morgunblaðið/Kristinn
SOLANA skoðar heimskort í utanríkisráðuneytinu með Halldóri
Ásgrímssyni utanríkisráðherra, Helga Ágústssyni ráðuneytissljóra
(t.v.) og Þorsteini Ingólfssyni, fastafulltrúa íslands hjá NATO (t.h.).
NATO
mun hand-
taka stríðs-
glæpamenn
í Bosníu
Friðargæzla NATO í Bosníu var efst á baugi
í viðræðum Javiers Solana, framkvæmda-
stjóra bandalagsins, við íslenzka stjómmála-
menn. Olafur Þ. Stephensen fylgdist með
opinberri heimsókn Solanas.
JAVIER Solana og Davíð Oddsson ræddu saman í Stjórnarráðshús-
inu í gærmorgun.
Viðteknum sannindum
alþjóðastjórnmála snúið
við í Bosníuaðgerðinni
JAMIE Shea, talsmaður Javiers
Solana, framkvæmdastjóra
NATO, og virtur fræðimaður á
sviði alþjóðamála, hélt í gær er-
indi á vegum Samtaka um vest-
ræna samvinnu og Varðbergs um
friðargæzluaðgerð NATO í Bosn-
íu.
„Friðargæzluaðgerðin í Bosníu
er ein mest heillandi tilraun í al-
þjóðasljórnmálum um aldaraðir,"
sagði Shea. „Bosníuaðgerðin er
nánast eins og smækkuð mynd
af þeirri Evrópu, sem við viljum
skapa. Það, sem okkur hefur ekki
tekizt að fá til að ganga upp
fræðilega á ótal fundum og ráð-
stefnum, hefur nú skyndilega
gerzt í raunveruleikanum. I Bosn-
iuaðgerðinni er ýmsum viðtekn-
um sannindum í alþj óðastj órnmál-
um frá lokum síðari heimsstyrj-
aidar skyndilega snúið á haus.“
Þau atriði, sem Shea nefndi í
þessu sambandi, eru eftirfarandi:
• HLUTLEYSI er ekki lengur
. hindrun í vegi þess að ríki geti
tekið þátt í alþjóðlegu hernaðar-
samstarfi. Finnland og Svíþjóð
taka nú þátt í friðargæzluaðgerð
undir stjórn NATO og Sviss bauð
jafnvel fram aðstoð sína, þótt sú
hugmynd yrði ekki að veruleika.
• I FYRSTA sinn taka öll sextán
aðildarríki NATO þátt í sameig-
inlegi'i hernaðaraðgerð. Áður
hafa sex til átta ríki stundum tek-
ið sig saman. Jafnvel Island tekur
þátt ííiðgerðunum í Bosníu.
• ÞÝZKALAND er það ríki, sem
leggur til fjórðu stærstu hersveit-
ina. Hveijum hefði dottið það í
hug fyrir þremur eða fjórum
árum?
• FRAKKLAND liefur nú sett
hersveitir sínar undir stjórn
NATO í fyrsta sinn frá árinu 1966.
Hersveitir Frakklands og Bret-
lands eru undir sameiginlegri
stjórn í fyrsta sinn frá því í Súez-
stríðinu 1956.
• BANDARÍKIN leggja fram
færri hermenn, hlutfallslega, en
til dæmis í Persaflóastríðinu. Að-
gerðin gæti ekki farið fram án
Bandaríkjanna, en það er ekki
mikill munur á framlagi Breta,
sem senda 14.000 hermenn, og
Bandaríkjanna, sem senda 18.000.
Evrópuríkin hafa axlað auknar
byrðar. Þetta er vísir að því
hvernig „Evrópustoð" NATO gæti
þróazt.
• AÐILDARRÍKI Friðarsam-
starfs NATO í Austur-Evrópu
taka nú þátt í hernaðaraðgerðum
með NATO-ríkjum. Slíkt færir
þau óumræðilega nær NATO.
• RÚSSLAND tekur þátt í frið-
argæzluaðgerðunum, undir stjórn
bandarísks hershöfðingja, en
engu að síður með sérstakt her-
stjórnarskipulag. NATO hefur
reynzt nægilega sveigjanlegt til
að taka Rússland inn í aðgerðirn-
ar og enn gengur samstarfið vel.
Fyrirkomulagið fullnægir pólit-
ískum þörfum Rússa og hernaðar-
legum þörfum NATO-liðsins. Nú
þarf að byggja á þessari reynslu
til þess að útvíkka samstarf við
Rússa á herinálasviðinu.
• ISLÖMSK ríki, Jórdanía, Mal-
asía, Egyptaland og Marokkó,
taka þátt í friðargæzluaðgerð
undir sljórn NATO. Ný tengsl og
samstarf á sviði hermála eru nú
fyrir liendi, þai- sein ekkert var
fyrir.
Shea sagði að Vesturlönd yrðu
að tryggja að þessi smáekkaða
mynd af betri Evrópu yrði að
raunveruleika. „Við verðum að
halda þessari samfylkingu saman,
til þess að tengslin við Miðjarðar-
hafsríkin, Austur-Evrópuríkin,
Rússland og hlutlausu ríkin rofni
ekki... Friðargæzluaðgerðin í
Bosníu má ekki verða ævintýri til
einnar nætur,“ sagði Jamie Shea.
kvæmdastjórinn. „Ég vil þakka ís-
lenzku þjóðinni fyrir framlag hennar
til bandalagsins og framlag til friðar
í Evrópu og í heiminum."
Morgunblaðið spurði Solana hvort
hann teldi réttlætanlegt að láta þær
staðreyndir, að varnarliðið á Kefla-
víkurflugvelli væri mikilvæg gjald-
eyristekjulind íslendinga og upp-
spretta atvinnu á Suðurnesjum, hafa
áhrif á viðræður íslands og annarra
NATO-ríkja um fyrirkomulag mála í
varnarstððinni á Keflavíkurflugvelli.
„Á hermálum lands er alltaf hernað-
arleg hlið, en það er líka félagsleg
hlið, borgaraleg hlið, og það þarf að
taka tillit til hennar líka,“ sagði Sol-
ana. „Varnarliðið mun þróast hér og
mun verða hér. Ég vil gjarnan fara
út fyrir það svið, sem undir mig heyr-
ir, og segja frá því að á leið minni
frá Brussel var ég að ræða við hers-
höfðingja Atlantshafsherstjórnar
NATO [Sheean hershöfðingja], sem
var einnig á leið hingað. Við ræddum
á leiðinni um tengsl Islands og NATO
pg hvað varðar tvíhliða samskipti
íslands og Bandaríkjanna tel ég að
núverandi viðræður [um endurskoð-
un samkomulagsins um Keflavíkur-
stöðina] muni ganga vel og að öll
vandamál verði hægt að leysa.“
Greint fólk skiptir um skoðun
Solana var andstæðingur NATO
fyrr á árum. Á blaðamannafundinum
var hann spurður hvers vegna hann
hefði skipt um skoðun. Solana svar-
aði því til að sérhver einstaklingur
skrifaði eigin ævisögu og sameigin-
lega skrifuðu menn söguna. „Ég er
ekki íhaldsmaður. Ég vil geta breytzt,
ég vil geta skoðað hvað er að gerast
í heiminum og dregið mínar ályktan-
ir af þeirri skoðun,“ sagði Solana.
„Gáfumaður á borð við hagfræðing-
inn Keynes var eitt sinn spurður
hvers vegna hann hefði skipt um
skoðun á einhverju máli. Hann svar-
aði: „Ef þú héldir að þú hefðir rangt
fyrir þér, hvað myndir þú gera?“
Hann skipti um skoðun — það er
það, sem greint fólk gerir.“
Stuttur stanz
Flugvél Solanas lenti á Keflavík-
urflugvelli um klukkan hálfátta í
gærmorgun. Heimsókn hans hófst á.
fundi með Davíð Oddssyni forsætis-
ráðherra í Stjórnarráðshúsinu, en að
því búnu átti Solana fund með Hall-
dóri Ásgrímssyni utanríkisráðherra í
húsakynnum utanríkisráðuneytisins.
Því næst fór framkvæmdastjórinn í
skoðunarferð um Alþingishúsið, þar
sem Ólafur G. Einarsson þingforseti
tók á móti honum. Framkvæmda-
stjórinn átti síðan fund með utanrík-
ismálanefnd Alþingis og íslenzkum
fulltrúum á þingmannasamkundu
NATO. Hann snæddi hádegisverð í
boði Davíðs Oddssonar í ráðherrabú-
staðnum og var horfinn af landi brott
að nýju klukkan hálfþijú síðdegis.

Kjamorkuógn
snýr aftur
Míkhaíl Gorbatsjov, fyrrum forseti Sovétríkj-
anna, ritaði eftirfarandi grein í rússneska
dagblaðið Óháða blaðið á þriðjudag.
GORBATSJOV ritar greinina
sem forseti Stofnunar fé-
lagslegra og alþjóðlegra
rannsókna, en hann hefur
veitt henni forstöðu um nokkurra ára
skeið. Óháða dagblaðið var stofnað á
árum perestrojku og dregur ekki svo
vitað sé taum neinna stjórnmálaafla
í Rússlandi samtímans. Lesendahópur
þess telur nokkrar milljónir, ekki að-
eins í Moskvu heldur víðsvegar í
Rússlandi. Morgunblaðið birtir hér
lauslega þýðingu greinarinnar:
„Bandaríkjamenn hafa áhyggjur
af því hvernig fer með þróun afvopn-
unarmála og hvort þessi þróun geti
stöðvast eða gengið hægar, sem
myndi hafa neikvæðar afleiðingar
fyrir ástand heimsmála og alþjóðlegt
hlutverk Bandaríkjanna. Östöðugleiki
í Rússlandi eykur enn á þessar
áhyggjur þeirra. Oldungardeild
Bandaríkjaþings hefur samþykkt
START II samkomuiagið sem er vís-
bending um að ráðamenn í Washing-
ton séu tilbúnir til að standa við skuld-
bindingar sínar og biðja Rússa að
fylgja því fordæmi.
En rússneska þjóðþingið á bágt
með að samþykkja START II og er
framferði Bandaríkjamanna ein
ástæða þess að mínu mati. Þeir hegða
sér á einn hátt varðandi kjarnorkuaf-
vopnun og á annan hátt varðandi
nýtt hlutverk NATO. Kannski halda
Bandaríkjamenn að þessi tvískinning-
ur þjóni hagsmunum þeirra, en ég
efa að það sé rétt mat. Miklu mikil-
vægara er að Bandaríkin, eitt mesta
stórveldi heims, gegni aðhaldshlut-
verki í heiminum og það geta þau
ekki með því að taka ekkert tillit til
hagsmuna annarra.
Þótt ástandið sé að mínu mati ekki
hættulegt enn sem komið er, tel ég
ekki hægt að láta þessar tilhneiging-
ar þróast, ef við viljum ekki glata
öllum ávinningi af lokum kalda stríðs-
ins. Hér er um hemaðarleg vandamál
að ræða sem geta ekki verið efniviður
í pólítíska leiki eða samkeppni flokka
á milli. Ég held að Rússland eigi að
standa við allar skuldbindingar um
afvopnun og geti ekki sniðgengið
þetta alþjóðlega vandamál. í Rúss-
landi gætir hins vegar áhyggna um
að þessu afvopnunarspili verði slegið
fram í forsetakosningum í bæði Rúss-
landi og Bandaríkjunum. Mergur
málsins er sá að ég hef velt fyrir
mér nokkrum spurningum um stöðu
Rússlands í „Samstarfi í þágu friðar"
og í sambandi við stækkun NATO.
Þetta er einmitt ágreiningsefni.
Staðreyndin er sú að bakslag hefur
komið í þá alþjóðlegu stefnu sem
mörkuð var í lok níunda áratugarins
og við upphaf þess tíunda, með þeim
afleiðingum að dregið hefur úr því
gagnkvæma trausti og samstarfsvilja
sem þá var við lýði. Afleiðing þessa
er vaxandi óstöðugleiki í heiminum,
ný óróasvæði koma fram og hlutfall
hernaðarútgjalda fer einnig hækk-
andi. Þeir möguleikar fyrir frekari
stöðugleika í heiminum sem mynduð-
ust við lok kalda stríðsins, eru
kannski glataðir. Á þeim tíma hafði
kjarnorkuógnin minnkað verulega, en
ég tel hana vera að snúa aftur í nýrri
mynd. Við sjáum nú fyrstu vísbend-
ingar um þessa ógn, sem eru kannski
ekki augljósar en þó greinanlegar.
Við getum lika heyrt ummæli þess
efnis að tilraunir sem gerðar voru
áður til að bæta ástand i heiminum,
til að eyða samkeppni á milli hernað-
arbandalagá, hafi verið til einskis.
Þess vegna hef ég áhyggjur af ástandi
kj arnorkuöryggismála.
Við fyrstu sýn virðist sú stefna,
sem mörkuð var í viðræðum Sovét-
ríkjanna og Bandaríkjanna, allt frá
Genf og Reykjavík, bera árangur, t.d.
þegar litið er til START I-samkomu-
lagsins, auk þess að hafa jákvæð
áhrif á önnur ríki með tilliti til alþjóð-
legra samskipta, m.a. þau ríki sem
ætluðu að nálgast kjarnorkuvopn.
Samkomulag varð um að stórveldin
tvö hefðu sett alþjóðlegar viðmiðanir
um viðeigandi hegðun í kjarnorku-
vopnamálum og önnur ríki áttu að
taka tillit til þeirra viðmiðana.
En Sovétríkin hafa hrunið og af-
leiðingar hrunsins höfðu í för með sér
neikvætt ástand og óöryggi fyrir
heimsmálin. Hlutverk Rússlands
breyttist og ný ríki með eigin kröfur
og þjóðernismarkmið komu fram á
sjónarsviðið. Spurningin er hvort
hægt sé að tryggja alþjóðlegt öryggi
með fyrrverandi samkomulögum og
samningum. En í stað þess að leysa
vandamáiið með því að svara þessum
spurningum, notfærðu menn sér
endalok Sovétríkjanna afar opinskátt
og sömuleiðis óstöðugleika og veik-
leika rússneskra stjórnmála. Þetta
voru alvarleg mistök sem ieiddu til
vantrausts og grunsemda í Rússlandi
gagnvart Bandaríkjunum og einnig
til vantrausts í alþjóðlegum samskipt-
um í heild sinni. Þetta er slæmt mál
fyrir alla heimsbyggðina.
I augum uppi liggur að samskipti
Rússlands og Bandaríkjanna — eins
og samskipti Sovétríkjanna og
Bandaríkjanna áður — hafa ekki ein-
vörðungu tvíhlíða þýðingu. Frakkar
hófu kjarnorkutilraunir og Kínverjar
tregðast við að hætta þeim. Jafnvel
Bandaríkjamenn lýsa sjálfir yfír að
möguleiki sé á að nýjar kjamorkutil-
raunir hefjist neðanjarðar. Það er
einnig skelfilegt í þessu sambandi að
viðbrögð í Bandaríkjunum við kjarn-
orkutilraunum Frakka voru mjög
veik. Kannski ætla þeir að nota niður-
stöður frönsku tilraunanna. Hvers
má þá vænta frá öðrum þjóðum? Hví
skyldu önnur ríki virða bann við dreif-
ingu kjarnorkuvopna, þegar helstu
kjarnorkuveldin líta eins og áður á
kjarnorkuvopn sem leið til að ná fram
pólitískum markmiðum sínum?
Þessi tvöfeldni er ekki aðeins á
sviði kjarnorkuvopna. Þegar önnur
ríki sjá hvernig stórveldin keppa um
vopnamarkaðinn, er eðlilegt að þau
láti ekki þann möguleika af hendi að
hagnast sjálf á vopnasölu. Aukning
vopnabirgða á einum stað leiðir til
uppsöfnunar vopnabirgða á öðrum
stað. Bandaríkin hafa til dæmis hjálp-
að Pakistönum um vopn og því ekki
furða að Indveijum bregði við tilraun-
ir með eldflaugar sem geta borið
kjarnorkuodda. En hvað er til ráða?
Ég svara því svo til að nota þurfi
Sameinuðu þjóðirnar til að annast
alvöru stjórnmál og nota ekki gamlar
viðmiðanir þegar um er að ræða al-
þjóðlegt stjórnmálaástand. Slysið í
Tsjernóbyt sýnir mönnum að kjarn-
orkuvopnabirgðir okkar eru nægar
til þess að eyða öllu kviku á jörðinni
margsinnis. Þess vegna er augljóst
að lialda þarf áfram á braut kjarn-
orkuafvopnunar, standa við og fram-
kvæma samninginn um bann við
dreifingu kjarnorkuvopna og herða
eftirlit við framkvæmd samningsins.
Einnig þarf að eyða öllum efasemdum
um nauðsyn á banni við kjarnorkutil-
raunum. Sömuleiðis þarf að forðast
ónauðsynlegt fjaðrafok í tengslum vic
samninginn um bann á uppsetningi
gagnflaugakerfa.
Eg veit að sumir segja að flýtir sé
ónauðsynlegur; heimurinn sé óstöð-
ugur, hætta sé á að ný átök blossi
upp sem geti ógnað öðrum ríkjum,
matvæla- og útflutningsbirgðir eru
takmarkaðar, mikil hætta er á að
fólksfjölgun fari úr böndunum, gjáin
á milli norðure og suðurs fari líka
stækkandi o.s.frv. En allar þessai
yfirlýsingar snúa sjónum okkar aftu
um áratugi, til nýrra styijalda, til líf:
þar sem vænta má nýrra hamfara
heiminum.