Morgunblaðið - 15.05.1996, Blaðsíða 30

30 MIÐVIKUDAGUR 15. MAÍ 1996
AÐSENDAR GREIIMAR
MORGUNBLAÐIÐ
Höfum við efni
á að borða ávexti
o g grænmeti?
Brynhildur
Briem
HJARTAVERND,
Krabbameinsfélagið
og Manneldisráð
hvetja til aukinnar
neyslu á grænmeti og
ávöxtum því þetta er
hollur matur sem
æskilegt er að borða
mikið af. Þegar hvatt
er til aukinnar græn-
metis- og ávaxta-
neyslu verður mögum
hugsað til verðlags
þessarar vöru sem oft
er ærið hátt hér á landi
og hvort fólk hafi al-
mennt efni á að borða
mikið af henni. Því er
jafnvel haldið fram að
það sé ekki nema á færi hátekju-
fóks að neyta þessarar matvöru
stærstan hluta ársins. En þó að
mikið sé rætt og ritað um hátt
verðlag á ávöxtum og grænmeti
fer samt ekki nema tæplega 3%
af útgjöldum heimilanna til kaupa
á grænmeti, ávöxtum og vörum
unnum úr þeim. Á sama tíma eru
18% af útgjöldunum tilkomin
vegna reksturs heimilisbílsins.
Verðlag á grænmeti og ávöxtum
er ærið sveiflukennt hér á landi
jafnvel svo að verðið getur rokið
upp um mörg hundruð prósent á
stuttum tíma. Á öðrum tímum er
verðið heldur lægra. Stundum er
svo boðið upp á ákveðnar tegundir
á niðursettu verði. Það er því mikil-
vægt að fylgjast vel með verðlag-
inu og gnpa tækifærið þegar það
lækkar. Á þeim tíma sem verðið
er allra hæst er stundum hægt að
notast við frosið grænmeti sem
getur verið ódýrara.
Áður en lengra er haldið er rétt
að taka fram að allar tölur um
verð á grænmeti og ávöxtum sem
hér eru nefndar eru fengnar úr
stórri matvörubúð í Reykjavík. Á
landsbyggðinni er verðið yfirleitt
mun hærra auk þess sem vöruúr-
valið er iðulega mun minna.
Mælt er með að hver og einn
borði að minnsta kosti 5 skammta
á dag af ávöxtum og grænmeti.
Skoðum nú hvort hægt er að fara
eftir þessum ábendingum án þess
að setja sig á hausinn. Þetta er til
dæmis hægt að gera með því að
borða appelsínu með morgunverði,
setja agúrku og kínakál á samlok-
una í hádeginu, borða banana í
kaffítímanum, hafa soðnar rófur
með kvöldmatnum og fá sér
Við blön
DU PONT bílalakk notað af
fagmönnum um land allt.
Er bíllinn þinn
grjótbarinn eða
rispaður ?
DU PONT lakk
á úðabrúsa er
meðfærilegt og
endingargott.
Faxafeni 12. Sími 553 8000
gulrætur og blómkál
að narta í yfir sjón-
varpinu um kvöldið.
Ef miðað er við 50 g
skammt af grænmet-
inu í hvert sinn kostar
allt þetta ekki nema
um 100 kr.
Ávextimir og
grænmetið koma
væntanlega í staðinn
fyrir einhvern annan
mat svo í þessum
verðútreikninum er
því nauðsynlegt að
athuga hvað sá matur
hefði kostað. Gefum
okkur að appelsínan
hafí komið í stað jóg-
úrtdósar, grænmetið í hádeginu í
staðinn fyrir rækjusalat, bananinn
í kaffínu í staðinn fyrir vínar-
brauð, í kvöldmatinn hefði verið
borðað meira kjöt og um kvöldið
væri borðað súkkulaði. Þetta kost-
ar samtals 280 kr.
Það kemur sem sagt í ljós að
með því að borða grænmetið og
ávextina má spara 180 kr. Þetta
ætti að segja okkur að við höfum
efni á að borða ávexti og græn-
meti, við getum jafnvel sparað með
því. Reyndar þarf að taka með í
Ef ávextir og grænmeti
lækkuðu í verði, segir
Brynhildur Briem,
mætti ætla að neysla
þeirra ykist.
reikninginn að grænmetið er létt
í maga og má ætla að fólk vilji
borða stærri skammta en hér er
reiknað með.
Margir hafa það til siðs að kaupa
kók og súkkulaði á línuna á kvöld-
in þegar setið er fyrir framan sjón-
varpið. Eyrir fjögurra manna fjöl-
skyldu gæti þetta kostað 400 kr.
Ef í staðinn væru niðurbrytjaðir
ávextir bornir fyrir fjölskylduna
væri hægt að kaupa 10 stk. af
eplum, appelsínum eða banönum
fyrir þetta verð. Aðrir myndu velja
að brytja niður grænmeti og kaupa
ídýfu. Þá væri hægt að kaupa 'h
kg af blómkáli, sama magn af
gulrótum og hálfa agúrku ásamt
ídýfunni fyrir 400 kr. Það þarf sem
sagt ekki að vera dýrara að borða
grænmetið.
Svo er líka hægt að kaupa mun
dýrari ávexti og grænmeti en hér
hefur verið reiknað með en í græn-
metis- og ávaxtaborðum má sjá
verð allt upp í 1.000 kr kílóið. Ef
þessar vörur lækkuðu í verði mætti
ætla að neysla þeirra ykist og þar
með fjölbreytni í ávaxta- og græn-
metisneyslu. Þá væri enn auðveld-
ara að fylgja ráðleggingum Hjarta-
vemdar, Krabbameinsfélagsins og
Manneldisráðs. Oft hefur verið
bent á að verðlag á grænmeti og
ávöxtum sé í rauninni heilbrigðis-
mál því þetta eru hollar vörur sem
æskilegt er að borða mikið af.
Höfundur er lektor við Kennara-
háskóla Islands.
Lífeyrisréttindi opin-
berra starfsmanna
MIKIÐ er rætt um réttindamál
opinberra starfsmanna um þessar
mundir. Ástæðan er frumvarp ríkis-
stjórnarinnar um þetta mál, sem ligg-
ur fyrir Alþingi. Þar er tekið á ævir-
áðningu, biðlaunarétti, yfirborgunum
og nokkrum atriðum öðrum. Ekki er
þar tekið á lífeyrisrétti opinberra
starfsmanna. Talsmenn þeirra stétt-
arfélaga, sem opinberum starfsmönn-
um er gert að greiða til, hafa mót-
mælt þessum breytingum og tala um
kjaraskerðingu í því sambandi. Ekki
hefur þó birst mat á því hve mikils
virði réttindin eru í prósentum.
Hér ætla ég ekki að ræða sérstak-
lega um þessi réttindi opinberra
starfsmanna heldur ætla ég aðallega
að beina sjónum að lífeyrisréttindum
opinberra starfsmanna, sem eru um-
talsvert betri en á almennum mark-
aði a.m.k. að því er tryggð laun varð-
ar.
Eftirtalin atriði eru betri hjá Líf-
eyrissjóði starfsmanna ríkisins en hjá
almennum lífeyrissjóðum.
Lífeyrisréttindi opinberra starfs-
manna:
1. Opinberir starfsmenn geta hafíð
töku ellilífeyris 65 ára í stað 70
ára á almennum markaði og því
tekið ellilífeyri 5 árum lengur.
2. Opinberir starfsmenn greiða ið-
gjöld einungis í 32 ár en aðrir
greiða iðgjald að þar til þeir hefja
töku ellilífeyris.
3. Opinberir starfsmenn ávinna sér
ellilífeyrisrétt, sem er 2% af laun-
um fyrir hvert ár, sem þeir hafa
unnið. Aðrir ávinna sér mest 1,8%
fyrir hvert ár.
4. Opinberir starfsmenn taka ellilíf-
eyri samkvæmt launum eftir-
manns en ellilífeyrir annarra mið-
ast við meðaltekjur yfir starfsæ-
vina, sem yfírleitt eru nokkuð
lægri.
5. Opinberir starfsmenn njóta verð-
tryggingar lífeyris miðað við laun
en lífeyrir annarra er verðtryggð-
ur miðað við lánskjaravísitölu.
Yfirleitt er talið að laun hækki
meira en vísitölur til lengri tíma
litið.
6. Opinberir starfsmenn geta farið á
lífeyri þegar starfs-
tími og lífaldur er
samanlagt 95 ár.
Aðrir ekki.
7. Makalífeyrir er eitt-
hvað betri hjá opin-
berum starfsmönn-
um.
8. Opinberir starfs-
menn njóta rík- is-
ábyrgðar á lífeyris-
réttindum sínum en
aðrir þurfa að sæta
skerðingu á lífeyri ef
eignir duga ekki til.
Eftirtalin atriði eru
betri hjá almennu lífeyr-
issjóðunum en hjá Líf-
eyrissjóði starfsmanna
ríkisins:
1. Einungis er greitt af dagvinnu-
launum til Lífeyrissjóðs starfs-
manna ríkisins.
Mikilvægast er að
stöðva frekari uppsöfn-
un ógreiddra skuldbind-
inga, segir Pétur H.
Blöndal, í fyrri grein
sinni og fínna lausn á
vandanum.
2. Örorkulífeyrir er lakari.
3. Makalífeyrir nær ekki til sam-
búðarfólks.
Öll þessi atriði gera það að verkum
að lífeyrisréttindi opinberra starfs-
manna eru meira en tvöfalt verð-
meiri en lífeyrisréttindi hjá almennu
lífeyrissjóðunum. Iðgjaldið þyrfti því
að vera nokkuð yfír 20% af tryggðum
launum í stað 10%.
Reiknað hefur verið út að skuld-
binding ríkissjóðs vegna Lífeyris-
sjóðs starfsmanna ríkisins umfram
eignir hans séu um 70 milljarðar
króna. Til viðbótar koma skuldbind-
ingar sveitarfélaga, sem ekki liggja
fyrir en ætla má að séu
um 20 milljarðar króna.
Samtals um 90 milljarð-
ar króna. Þetta eru um
600 þkr. á hvem
vinnandi einstakling í
landinu eða sem svarar
4-5 mánaða launum
fyrir skatta.
Opinberir starfsmenn
eru um 20% allra vinn-
andi manna. Hver opin-
ber starfsmaður á sam-
kvæmt því að meðaltali
ca. 3 mkr. kröfu á „rík-
ið“ vegna iífeyrisskuld-
bindinga, sem ekki er
búið að ganga frá og
greiða. Þar af skuldar
hann sjálfur sem skatt-
greiðandi 600 þkr. Hann á því að
meðaltali 2,4 mkr. kröfu á ríkið.
Hver skuldar hvetjum hvað?
Hver skuldar opinberum starfs-
mönnum þessar fjárhæðir? Hver
greiðir þær á endanum?
Sá hluti íslensku þjóðarinnar, sem
ekki starfar hjá ríkinu eða hjá sveit-
arfélögum, hlýtur á endanum að
greiða þessa kröfu opinberra starfs-
manna. Enginn annar gerir það.
Þessi krafa vex árlega um 3 til 5
milljarða eða um 10 mkr. á dag! Það
er brýnt fyrir þá fjölmörgu, sem ekki
eru opinberir starfsmenn að þessi
ógreidda skuldbinding ríkis- sjóðs
verði lækkuð eins og mögu- lega er
hægt. Þessi 80% vinnandi fólks hafa
í kyrrþey verið látin taka á sig óbæri-
lega skatta í framtíðinni. Það ætti
jafnframt að vera keppikefli opin-
berra starfsmanna að gengið verði
formlega frá þessum réttindum, sem
enn hafa ekki verið greidd.
Mikilvægast er þó að stöðva frek-
ari uppsöfnun ógreiddra skuldbind-
inga og finna lausn á þessum vanda.
I næstu grein mun ég stinga upp á
og Ijalla um hugsanlega lausn á þess-
um vanda.
Höfundur er alþingismaður og
tryggingastærðfræðingur.
Pétur H. Blöndal
Hvernig á að
efla verkmenntun?
Á SÍÐUSTU þijátíu
árum eða svo hefur
nemendum hérlendis á
framhaldsskólastigi,
þ.e. aðallega á aldrinum
16-20 ára, fjölgað svo
mjög að nú hefja um
88% allra 16 ára gam-
alla nemenda eitthvert
framhaldsnám. Raunin
hefur orðið sú að hér
fara flestir í bóknám.
Um 40% árgangs lýkur
stúdentsprófí en
15-20% virðast ljúka
prófum af verknáms-
brautum. Líklega sækja
innan við 25% árgangs
í starfsnám hérlendis,
en hins vegar er talið að mun fleiri,
jafnvel 60%, sæki í verknám í Dan-
mörku og Þýskalandi. Tölur frá Sviss
sýna að þar er aðeins um 12% af ald-
ursárgangi hleypt í fræðilegt bóknám,
en líklega er sú tala ekki alveg sam-
bærileg við okkar tölur.
Of margir falla í bóknámi
Hér reynir stór hluti ungmenna í
hveijum árgangi við bóknámið aftur
og aftur án þess að ráða við það eða
nenna að stunda það. Ónóg framboð
á verknámi, ýmiss konar félagsleg
skilaboð, óraunsær metnaður nem-
enda og foreldra og eflaust fleira
stuðlar að þessu námsvali, sem veldur
þjóðfélaginu ónauðsynlegum kennslu-
kostnaði, því mjög dýrt er að láta
marga sífellt stunda árangurslaust
nám. Þessu þarf að breyta þannig að
nemendum verði í vaxandi mæli stýrt
inn á brautir sem þeir
ráða við og falla að
áhugasviði þeirra.
Menn vona nú að sam-
ræmd próf í grunnskóla
fyrr en verið hefur leiði
til þess að nemendur fái
skýrari skilaboð en áður
og átti sig þar með betur
á því hvar áhuginn liggi.
Síðan þarf að þrengja
inntökuskilyrði á bókn-
ámsbrautir til þess að
margir nemendur séu
ekki sífellt að reyna þar
við áfanga sem þeir ráða
ekki við.
Fjármunir myndu spa-
rast með því að flestum
væri sem fyrst stýrt inn í nám við
hæfi. Þessa fjármuni ætti síðan m.a.
að nýta til að byggja upp verknámsað-
stöðu í ýmiss konar þjónustugreinum,
en innan þeirra skapast nú flest ný
atvinnutækifæri á íslandi sem og í
nágrannalöndum. Verulegur hluti
starfsnámsins, einkum á síðari stigum,
ætti að fara fram í samvinnu við fyrir-
tæki og stofnanir á vinnumarkaði, sem
tækju að sér starfsþjálfun, líkt og
gert er t.d. í Þýskalandi og Frakklandi.
Ýmsar fyrri tilraunir til að beina
unglingum í verknám hérlendis hafa
misheppnast að talsverðu leyti, en
menn mega ekki láta hugfallast af
þeim sökum.
Samvinnan við atvinnulifið
Margfir atvinnurekendur hafa til
skamms tíma ekki gert sér grein fyr-
ir því að þeir gætu með tímanum
Björn Teitsson
Miða þarf kennslu í
skólum okkar, segir
Björn Teitsson, við
þjóðfélag'slegan raun-
veruleika.
haft mikinn ávinning af slíku starfs-
þjálfunarfyrirkomulagi. Það myndi til
frambúðar auka gæði framleiðslunn-
ar, sem oft er miðuð við útflutning,
þar sem búast má við harðri sam-
keppni. Hér má nefna fullvinnslu sjáv-
arafurða. Mjög brýnt er þannig að
hérlendis verði samvinna skóla og
aðila vinnumarkaðarins stóraukin.
Samkeppnisþjóðir okkar, svo sem
Norðurlandaþjóðir, Þjóðveijar og Jap-
anir, greiða kennurum mun.betri laun
en hér er gert, og er þá miðað við
venjulega kennsluskyldu, ekki yfir-
vinnu. Hækkun grunnlauna kennara
á Íslandi væri önnur tiltölulega örugg
leið til þess að bæta samkeppnisstöðu
okkar.
Lífskjaramiðuð skóiastefna
Við viljum vafalaust að skólakerfí
okkar skili frá sér fólki sem sé svo
vel upplýst og vel hæft til starfa að
það geti látið Islendinga framtíðarinn-
ar standa öðrum þjóðum á sporði í
efnahags- og atvinnumálum. Þess er
sem sagt vænst að skólakerfið stuðli
að því að lífskjör íslensku þjóðarinnar
verði áfram góð. Þetta getur ekki
gerst nema við miðum kennslu í skól-
um okkar við þjóðfélagslegan raun-
veruleika, þar á meðal raunveruleika
þjónustusamfélags náinnar framtíðar.
Höfundur er skólameistari við
Framhaldsskóla Vestfjarða á
ísafirði.
i
-
«
«
«
í
c
«
«
<
1
í
(
(
I
I
I