Morgunblaðið - 22.05.1996, Síða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 22. MAÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Framtíð Ríkisútvarpsins
RÚV með Evrópu-
met í afköstum
ALÞINGI hefur sett lög til trygg-
ingar því að Ríkisútvarpið annist
umfangsmikia þjónustu við fólk á
iandinu öllu. Þessu fylgja sérstakar
kvaðir og það er dýrt að uppfylia
þær allar. Það er ekki aðeins upp-
finning Ríkisútvarpsins sjálfs að
reka Rás 2. Það hefur staðið í lögum
síðan 1986 að RÚV beri skylda til
að starfrækja Rás 2 auk Rásar 1
og Sjónvarpsins. Ennfremur er
ákvæði í nefndum lögum frá 1986
um að Ríkisútvarpinu bera að stefna
að því að koma upp svæðisbundnu
útvarpi í öllum kjördæmum landsins.
Rás 2 og svæðisútvarp voru ný-
mæli í rekstri Ríkisútvarpsins, þegar
samkeppni við nýja ljósvakamiðla
skall á. Rás 2 þjónar lykilhlutverki
í tekjuöflun RUV, aflar langtum
meiri tekna en nemur tilkostnaði við
reksturinn.
Löggjafínn gerði ekki ráð fyrir
að Ríkisútvarpið drægi saman í
starfsemi sinni þrátt fyrir tilkomu
nýrra miðla. Þvert á móti áttu um-
svif Ríkisútvarpsins lögum sam-
kvæmt að aukast.
Ráðningarsamningar
í stað lausagöngu
Breyting varð á stöðu Ríkisút-
varpsins á vinnumarkaði. Nýir miðl-
ar réðu til sín reynt fólk frá Ríkisút-
varpinu með yfirboðum. Minnsta við-
leitni Ríkisútvarpsins til að mæta
þeirri samkeppni var að bjóða upp
á ráðningarsamning með þriggja
mánaða uppsagnarfresti í stað
lausagöngunnar, sem áður hafði
tíðkazt. Samanburðartölur um fjöig-
un starfsmanna hjá RÚV fyrir og
eftir samkeppni eru því ekki raun-
hæfar og gefa alranga mynd. Aður
var dagskráin að langmestum hluta
unnin í lausamennsku af fjölmennum
hópi áhugasamra einstaklinga, sem
aldrei voru taldir með sem starfs-
menn RÚV af því að þeir gegndu
aðalstarfi annars staðar í þjóðlífinu.
Einnig er vert að hafa hugfast,
að samningaiiefnd ríkisins hefur
gert samninga við samtök opinberra
starfsmanna sem kveða á um að
eftir lausráðningu í tvö ár skuli
starfsmenn fastráðnir. Undir þetta
er Ríkisútvarpið sett. Undir það sjón-
armið skal hins vegar tekið, að það
er æskilegt markmið að fækka fastr-
áðnum starfsmönnum en leita meira
eftir tímabundinni vinnu lausráðinna
að svo miklu leyti sem stofnunin
getur framkvæmt þá stefnu í ljósi
samkeppni um hæfa starfskrafta,
áðumefndra samningsákvæða og
afstöðu starfsmannasamtaka.
Sjónvarpsrásum
ríkisfjölmiðla fjölgað
í nýlegri umræðu hefur verið á
það bent, að evrópskir ljósvakamiðl-
ar í almannaeign hafi verið að draga
saman og fækka fólki eftir að nýir
einkareknir miðlar komu til sögunn-
ar andstætt því sem gerzt hafi hjá
RÚV. Vitnað hefur verið í skýrslur
EBU, Evrópusambands útvarps- og
sjónvarpsstöðva, í því sambandi.
Það er staðreynd að menn vökn-
uðu upp við þann vonda draum að
hinar opinberu fjöimiðlastofnanir
víða um álfuna voru ofdekraðar og
orðnar að ferlíki, svo að hafizt var
handa við að skera af þeim fituna.
Og þær máttu vel við því enda um
að ræða 3.000-5.000 manna starfs-
lið hjá einstökum stofnunum á Norð-
urlöndunum. Á hinn bóginn hafa
umsvif þeirra gagnvart almenningi
ekkert verið að minnka. Síður en
svo. Bæði í Danmörku og Noregi
eru ríkisstöðvarnar að bæta við sig
nýjum sjónvarpsrásum seinna í sum-
ar auk útvarpsrása með nýrri tækni
í tilraunaskyni. Hjá BBC í Bretlandi
hefur nýlega verið bætt við útvarps-
rás auk sjónvarpsrása um gervi-
hnetti, BBC Prime og BBC World.
Og þetta er gert þrátt fyrir mjög
líflega starfsemi einkafyrirtækja á
öllum þessum sviðum.
Hagstæöur samanburður
Úr því að skýrslur EBU eru nefnd-
ar væri ekki úr vegi að geta um
eina slíka fyrir árið 1994, þar sem
Hvar liggja máttleysis-
mörkin, spyr Markús
— -
Orn Antonsson í grein
sinni (annarri af þrem-
ur), sem fólk telur rétt-
lætanlegt að RÚV beygi
sig undir.
tíunduð er hagkvæmni í rekstri út-
varpsstöðva innan sambandsins.
Þegar borin er saman framlegð á
hvern starfsmann í dagskrárkíukku-
stundum talið (tónlistarefni undan-
skilið) er Ríkisútvarpið langefst á
blaði með 47 klukkustundir á hvern
starfsmann, ísraelska útvarpið með
34 klst. og það tékkneska í þriðja
sæti með 27 klst. á hvern starfs-
mann. Norska útvarpið er hins vegar
með 14 klst. á starfsmann og hið
sænska 11 klst.
Kostnaður við eigið dagskrárefni
hjá sjónvarpi RÚV árið 1994 narn
að meðaltali sem svarar 30.000
svissneskum frönkum á hveija klst.
Hjá norska ríkissjónvarpinu var
kostnaðurinn 154.000 frankar á
klst., svipaður hjá danska ríkissjón-
varpinu en 136.000 hjá því sænska.
Kostnaðurinn er langhæstur hjá
ITV-stöðvunum í einkaeign í Bret-
landi eða 554.000 frankar á hveija
klukkustund. Af 31 stöð er RÚV í
25. sæti og því aðeins 6 stöðvar með
lægri tilkostnað. Þær eru á láglauna-
svæðum fyrrum kommúnistaríkja og
í Tyrklandi.
Áð meðaltali er kostnaðurinn við
hveija klukkustund í hljóðvarpi RÚV
1.000 svissneskir frankar, en hjá
norska útvarpinu 5.000, og 8.000
hjá því sænska. Radio France er
efst á lista með 12.000 svissneska
franka á klukkustund. RÚV er þarna
í 23. sæti af 28 stöðvum.
Umtalsverð aukning dagskrár
RÚV árið 1985, ári
áður en einkastöðvar
hófu að keppa við Rík-
isútvarpið, voru út-
sendar dagskrár-
klukkustundir í hljóð-
varpi RÚV 9.102. Arið
1995 voru þær orðnar
15.764. Fjölgaði um
73%. í sjónvarpi RÚV
var dagskrá send út í
1.505 klst. árið 1985
en 2.990 klst. árið
1994. Nærri 100%
aukning.
Ný útvarpsrás?
Hagræðing hjá hin-
um erlendu stöðvum er
fyrst og fremst fólgin í því að krefj-
ast aukinna afkasta starfsmanna og
fjölga útsendingartímum með því að
taka í notkun nýjar rásir. Rásir hljóð-
varps RÚV eru að fullu nýttar til
útsendingar að blánóttunni undan-
skilinni. Næturútsendingar með sér-
dagskrá á hvorri rás meðan þorri
landsmanna er í fastasvefni geta
reynzt mjög drjúgar til að fjölga
útsendum mínútum ef einhveijum
er það kappsmál vegna skýrslugerð-
ar og samanburðar við stöðvar í
útlöndum. Það hefur hins vegar ekki
verið forgangsverkefni. Og ekki hef-
ur það verið á dagskrá íslenzkra
stjórnvalda að fjölga rásum Ríkisút-
varpsins þannig að það gæti enn
frekar bætt eigið Evrópumet í af-
köstum. Ný útvarpsrásrás fyrir 60%
landsmanna væri hægðarleikur einn.
Ríkisútvarpið fær engin rekstrar-
framlög úr ríkissjóði. Til þess að
standa straum af kostnaði við þjón-
ustu sína hefur RÚV frá upphafi
innheimt afnotagjöld og aflað tekna
af auglýsingum. Afnotagjöldin hafa
ekki hækkað í þijú ár. Dagskrárum-
svif hafa dregizt saman. Til að vega
upp á móti frystingu afnotagjalda
er svo fyrir mælt í fjárlögum fyrir
1996 að Ríkisútvarpið auki tekjur
sínar af auglýsingum.
Svipuð tækni næsta áratuginn
Svo að útvarp og sjónvarp berist
á afskekkta bæi í sveitum og sem
lengst út á hafsvæðin í kringum
landið þarf dreifikerfi með stofnrás-
um á örbylgju eða Ijósleiðara og
sendistöðvum í landshlutunum.
Þessir sendar eru rúmlega 300 í
kerfi RÚV og eru eign þess enda
hefur RÚV staðið undir fjárfesting-
unni af eigin aflafé. Kostnaður við
rekstur kerfisins er um 150 millj.
króna í ár.
Litlar horfur eru á grundvallar-
breytingum á tækni til dreifingar
útvarps hér á landi á
allra næstu árum. Er-
lendis eru tilraunir
hafnar með stafrænt
dreifikerfi en notenda-
búnaðinn vantar. Enn á
það langt í land að þró-
uð séu meðfærileg mót-
tökutæki, sem almenn-
ingur hefur efni á að
kaupa. Í Vestur-Evrópu
telja sérfræðingar að
núverandi FM-tækni
verði í fullu gildi til
2010-2015.
Ef FM-kerfi RÚV bil-
ar af völdum ofviðris
eða náttúruhamfara í
einstökum byggðarlög-
um verður það langbylgjusendingin
sem treyst verður á í staðinn. Um
þessar mundir er verið að byggja upp
nýjar og öflugar langbylgjustöðvar í
öðrum löndum. Þær eru ekki úreltar
og hér á landi gegna þær mikilvægu
hlutverki í þjónustu við skip og aðra,
sem staddir eru utan byggðar.
Miðað við umfang og gæði þjón-
ustunnar og þau kostnaðarsömu úr-
ræði, sem Ríkisútvarpið þarf að beita
er afnotagjaldi RÚV í hóf stiilt.
Samanburður við áskriftargjöld ann-
arra fjölmiðla er fyrir hendi og talar
sínu máli. Auglýsingatekjur eru um
30% af heildartekjum RÚV, áætlað-
ar rúmar 600 milljónir á þessu ári,
og því ekki nein aukastærð í rekstr-
inum heldur ein meginstoðin sem
heldur starfsemi RÚV uppi.
Hvar liggja
„máttleysismörkin"?
Nú gerast siðrænar og fjármála-
Iegar spurningar, sem snerta grund-
vallaratriði samfélags- og menning-
armála þjóðarinnar, alláleitnar:
Hversu langt á að ganga í að svipta
Ríkisútvarpið tekjum, hvort sem það
eru afnotagjöld eða auglýsingar, í
því augnamiði að búa í haginn fyrir
nýja aðila sem langar til að hagnast
á útvarpsrekstri, eða gera hinum
sem fyrir eru kleift að græða enn
meira? Hvar liggja máttleysismörk-
in, sem fólkið í landinu telur réttlæt-
anlegt að Ríkisútvarpinu verði látið
beygja sig undir?
En má þá engu breyta? Er Ríkis-
útvarpið steinrunnið þannig að engu
verði þar um þokað? Nei. Full ástæða
er til að ræða allar hliðar þessara
mála í ljósi nýrra aðstæðna. I næsta
áfanga mun ég varpa fram eigin
hugmyndum um sitthvað er að þessu
lýtur.
Höfundur er framkvæmdastjóri
hjjóðvarps (RÚV).
Markús Örn
Antonsson
Lífeyrisréttíndi
- Pétri H. Blöndal svarað
NÝLEGA hafa birst hér á síðum
Morgunblaðsins tvær greinar eftir
Pétur H. Blöndal alþingismann um
lífeyrisréttindi opinberra starfs-
manna. Þar fjallar hann um erfiða
stöðu Lífeyrissjóðs starfsmanna rík-
isins og skuldir launamanna við sjóð-
inn. Er þetta ákaflega athyglisverð
umfjöllun, en mér finnst sem alþing-
ismanninum verði á nokkrar yfirsjón-
ir. Það lífeyriskerfi, sem opinberir
starfsmenn búa við, er um margt líkt
því kerfi sem notast var við af banda-
rískum fyrirtækjum. Það byggir á
því að starfsmenn vinni hjá sama
atvinnurekanda alla ævi og í staðinn
sjái atvinnurekandinn um starfs-
manninn í ellinni. Fyrirtækin höfðu
mörg ekki fyrir því að leggja til hlið-
ar í sérstaka lífeyrissjóði og treystu
á að rekstrartekjur hvers myndu
geta dekkað útgjöld vegna lífeyris
fyrrverandi starfsmanna sinna. Þetta
hafði það í för með sér, að færu fyrir-
tækin á hausinn glötuðu starfsmenn
lífeyrisréttindum sínum. Fyrir nokkr-
um árum voru fyrirtæki krafin um
gjaldfærslu á áunnum lífeyrisréttind-
um. Þetta hafði í för með sér að
fyrirtæki á við IBM og General Mot-
ors sýndu meira tap af starfsemi en
dæmi voru um áður. íslenska ríkið
hefur verið jafnábyrgðarlaust varð-
andi greiðslur í Lífeyrissjóð starfs-
manna ríkisins og áðurnefnd banda-
rísk stórfyrirtæki. Það greiddi aldrei
lífeyrisskuldbindingar sínar í sjóðinn,
en treysti í staðinn á að skatttekjur
Lífeyrissjóður starfs-
manna ríkisins stendur
ekkert verr, segir
Marinó G. Njálsson, en
lífeyrissjóður alþingis-
manna og ráðherra.
hvers árs myndu duga fyrir þessum
útgjöldum eins og öðrum. Þar sem
það sá sjálft um vörslu sjóðsins,
ákvað ríkið að fá þessa peninga að
láni hjá starfsmönnum sínum og
nota til að fjármagna rekstur ríkis-
ins. í þessu liggur vandinn og engu
öðru. Áðrir Iífeyrissjóðir í vörslu rík-
isins, þeirra á meðal eftirlaunasjóðir
alþingismanna og ráðherra, eru í
jafnslæmum ef ekki verri málum. I
minum huga liggur vandi Lífeyris-
sjóðs starfsmanna ríkisins fyrst og
fremst í því að ríkið ákvað að fá að
láni hjá sjóðnum mismuninn á því
sem það á að greiða í sjóðinn á hveiju
ári og því sem það greiðir út úr sjóðn-
um á hveiju ári. Til að blekkja hinn
almenna sjóðsfélaga (og almenning)
hefur þessi mismunur ekki verið
færður í reikninga sjóðsins. Þannig
hafa tekjur sjóðsins
samskvæmt kjarasamn-
ingum og lögum um
Lífeyrissjóð starfs-
manna ríkisins ekki ver-
ið bókfærðar í samræmi
við bókhaldslög. Og á
móti hefur staða á við-
skiptamannareikningi
ekki heldur verið færð
rétt samkvæmt bók-
haldslögum. Ef þetta
væri nú gert, kæmi mér
ekki á óvart að eignir
sjóðsins væru umtals-
vert umfram þá 20
milljarða, sem Pétur
minnist á í grein sinni.
Raunar mundi ég halda
að þær væru 70 millj-
arðar, þ.e. sama upphæð og skuld-
bindingar sjóðsins nema. Á viðskipta-
mannareikningi stæði, að einn við-
skiptamaður (þ.e. rikið) skuldaði
sjóðnum 50 milljarða. í ríkisreikning-
um stæði síðan að ríkið skuldaði Líf-
eyrissjóði starfsmanna ríkisins 50
milljarða og þar með hækkuðu heild-
arskuldir ríkisins sem þessu nemur.
Af þessu sést að Lífeyrissjóður
starfsmanna ríkisins er ekki í neinum
vanda. Vandamálið er að ríkið skuld-
ar sjóðnum 50 milljarða eða sem
svarar „600 þkr. á hvern vinnandi
einstakling í landinu", eins og Pétur
H. Biöndal orðar það. Ef menn sjá
einhveijum ofsjónum yfir Iífeyrisrétt-
indum opinberra starfsmanna, þá
ættu hinir sömu að skoða launin
þeirra. Eg er kennari við Iðnskólann
í Reykjavík. Ég er með sex ára há-
skólanám að baki, er í stjórnunar-
stöðu innan skólans og er kominn í
aldursþrep 6. Grunn-
laun mín eru í dag
111.094 kr. á mánuði I
eða 1.333.128 kr. á ári. (
Síðan er ég sem betur
fer með ýmsar auka- 1
greiðslur og yfirvinnu,
svo að ég geti séð sjálf-
um mér farborða. Eg
ávinn mér 2% lífeyris-
réttindi á ári eða 2.222
kr./mánuði og 26.662
kr./ári. Ég verð að við-
urkenna, að ég vildi
miklu frekar vera með )
grunnlaun upp á kr.
220.000 og ávinna mér 1
1,8% lífeyrisréttindi á I
ári eða 3.960 kr./mán-
uði og 47.520 kr./ári.
Það að lífeyrisskuldbindingar sam-
svari 20% af launum, þýðir bara að
ríkinu finnst sanngjarnt að greiða í
lífeyrissjóð af öllum launum starfs-
manna, en hefur ákveðið að leggja
sjálft til 4% hluta starfsmanna af
öðru en grunnlaunum. Ég geri mér |
alveg grein fyrir því, að vandi ríkis-
ins er gríðarlegur vegna Lífeyris- 1
sjóðs starfsmanna ríkisins og að |
útistandandi skuldir sjóðsins eru
miklar, en ég neita því alfarið að
sjóðurinn standi illa ekkert frekar
en eftirlaunasjóðir alþingismanna
og ráðherra. Það að ríkið hafi klúðr-
að hlutunum þýðir ekki að sjóðirnir
standi illa. Kaldhæðnin er að sjóður-
inn stæði líklegast miklu verr, ef
ríkið hefði ekki klúðrað hlutunum. .
Hiifundur er nwð verkfræðigráðu
ogkennnri og skipulagsstjóri við
Iðnskólann í Reykjnvík.
IÐNAÐARHURÐIR - BILSKURSHURÐIR
ÞAK- OG VEGGSTÁL
■" ’&zJiz
i

□□□□
□OPD
QQODÍ

ÍSVAL-BORGA H/F
HÖFÐABAKKA 9-112 REYKJAVÍK - SÍMI: 587 8750 - FAX: 587 8751
Marinó G.
Njálsson