Morgunblaðið - 22.09.1996, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 22. SEPTEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
vörun á lyfseðilinn en með mjög óljósum orð-
um. Aðrir, sem stóðust þetta próf ef svo má
segja, spurðu meðal annars hvað læknirinn
hefði verið að hugsa og sögðu viðskiptavinin-
um að reyna ekki að framvísa lyfseðlinum
neins staðar.
■ Aðeins fjórir af 17 lyfsölum vöruðu við
mikilli samverkan getnaðarvarnarpillna og
Rimactanc, sýklalyfs, sem notað er gegn
berklum. Rimactanc dregur úr virkni pilln-
anna og getur komið alveg í veg fyrir hana.
■ Aðeins þrír af 61 lyfsala vöruðu munnlega
við samverkan Vasotecs og Dyazides en bæði
lyfin eru við of háum blóðþrýstingi. Notuð
saman geta þau valdið svima, hjartabilun og
dauða. Dr. Þórir Björnsson segir, að hættan
á hjartaáfalli sé að vísu ekki mikil „en fólk
verður að fá að vita af henni, einkum þegar
það er að byija á notkun lyQanna". Af þess-
um 61 lyfsala neitaði aðeins einn að afgreiða
lyfin saman.
■ Innan við helmingur lyfsalanna lét fylgja
skriflega viðvörun með lyíjunum, sem þeir
afgreiddu, og þær voru misjafnlega gagnleg-
ar. Oft aðeins, að sjúklingurinn skyldi ráð-
færa sig við lækninn sinn en slíkum nótum
er yfirleitt kastað beint í körfuna enda kemur
skrifleg viðvörun aldrei í staðinn fyrir munn-
lega.
■ Helmingur lyfjaverslananna í könnuninni
var sjálfstæður en þessi helmingur svaraði
samt til tveggja þriðju þeirra, sem ekki vör-
uðu viðskiptavini sína við hættulegustu lyfja-
blöndunum. Lyfjaverslanir í lág- og millistétt-
arhverfum voru innan við helmingur en tveir
þriðju þeirra, sem sömuleiðis vöruðu ekki við
áhrifum lyfjanna, væru þau tekin saman.
á, að lyfsalar séu síðasti
öryggisventillinn þegar um
er að ræða ranga eða
„hættulega“ lyfseðla en
kannanir sýna, að þar er
víða pottur brotinn.
LYF og lyfjaframleiðsla eru ein af
meginundirstöðum heilbrigðisþjón-
ustunnar nú á dögum og því kemur
það ekki á óvart, að lyfjafræðingar
skuli vera í miklum metum. Kom það raunar
fram í könnun, sem nýlega var gerð í 11
ríkjum Bandaríkjanna, að almenningur lítur
meira upp til þeirra en lækna, kennara og
jafnvel presta. Önnur könnun, sem banda-
ríska tímaritið U.S. News gekkst fyrir í sam-
vinnu við læknadeild Georgetown-háskóla,
leiðir hins vegar í ljós, að brögð eru að því,
að lyfjafræðingar í Bandaríkjunum bregðist
skyldum sínum með mjög alvarlegum hætti.
Á það sérstaklega við þegar um það er að
ræða að vara fólk við hættulegri samverkan
ávísanaskyldra lyfja. Er þar á ferðinni mikið
og vaxandi heilbrigðisvandamál, sem kostar
sjúkrahúsvist hundruð þúsunda Bandaríkja-
manna á ári hveiju.
Könnunin, sem U.S. News og Georgetown-
háskóli gengust fyrir, náði tii 245 lyfjaversl-
ana í sjö borgum og niðurstaðan var í stuttu
máli sú, að meira en helmingur lyfsalanna
afgreiddi þegjandi og hljóðalaust lyseðla með
lyfjum, sem eru skaðlaus ein og sér en vara-
söm og jafnvel lífshættuleg ef þau eru tekin
saman.
Svo hættuleg var samverkan tveggja lyfja
á einum seðlinum, að sérfræðingar sögðu, að
aldrei hefði átt að vísa á lyfin saman. Samt
afgreiddi þriðjungur lyfsalanna lyfin um leið
og þeir kvöddu viðskiptavininn með virktum.
Dapurlegar niðurstöður
Einn þeirra sjö lækna, sem unnu að könn-
uninni með U.S. News og Georgetown-
háskóla, er dr. Þórir D. Björnsson en hann
starfar við Jefferson-læknaskólann í Fíladelf-
íu. í viðtali við tímaritið segir hann, að þess-
ar dapurlegu niðurstöður verði vonandi til að
lyfsalar og lyfjaiðnaðurinn í Bandaríkjunum
vakni af værum blundi og átti sig á því, sem
er að gerast.
Könnun U.S. News að þessu sinni kemur
í framhaldi af annarri könnun, sem Geor-
getown-háskóli gerði fyrr á þessu ári í lyfja-
verslunum í Washington. Þá kom fram, að
meira en 30% lyfsala í borginni fundu ekkert
athugavert við að afhenda saman banvæna
blöndu af hinu vinsæla ofnæmislyfi Seldane
og „erythromycin", algengu sýklalyfi.
U.S. News stóð þannig að síðari könnun-
inni, að það fékk sjö lækna og lyfjafræðinga
til að ávísa á þijár aðrar lytjablöndur, sem
allar hafa einhveijar en mismiklar aukaverk-
anir. Var litið svo á, að lyfsalinn eða lyfjafræð-
ingurinn hefði varað sjúklinginn við ef hann
ráðiagði honum, bauðst tii að hringja í lækn-
inn hans eða neitaði að afgreiða lyfseðilinn.
Utkoman var þessi:
Banvæn blanda
úr apótekinu
„Vitað um
möguleik-
ann hér“
„ÞAÐ er vitað um þennan möguleika
hér þótt ég þekki ekki nein dæmi um
það sérstaklega. Það er kannski meiri
hætta á, að sjúklingar taki tvöfaldan
skammt af sams konar lyfi, einkum eft-
ir að farið var að leggja áherslu á ódýr-
ustu lyfin, sem heita þá kannski ýmsum
nöfnum,“ sagði Ingolf J. Petersen, for-
maður Apótekarafélags íslands, í sam-
tali við Morgunblaðið.
Ingolf sagði, að til jafnaðar afgreiddu
lyfsalar hér á landi 1,5 lyf á hverjum
lyfseðli, sem þýddi, að oftast væri vísað
á eitt en stundum á tvö eða fleiri samtím-
is. Sagði hann, að lengi hefði verið um
það rætt áð tölvuskrá lyfjasögu sjúkl-
inga til að hún væri aðgengileg á einum
stað en ekki í pörtum hér og þar, til
dæmis í öllum þeim apótekum, sem þeir
hefðu skipt við. Af því hefði þó ekki
orðið enn.
Sagði Ingolf, að ástandið í lyfjasmásöl-
unni í Bandaríkjunum minnti um sumt
á það, sem hér væri að gerast. Fjölgun
apótekanna og æ minni álagning leiddi
til þess, að litlu apótekin hefðu ekki ráð
á nema einum lyfjafræðingi og við þær
aðstæður væri ljóst, að hér gætu komið
upp sams konar mistök og sýnt hefði
verið fram á í Bandaríkjunum.
Drí
TRflcy'
ÍOT i
HISMANAL og Nizoral. Séu þessi lyf
tekin saman geta þau valdið óregluleg-
um hjartslætti, hjartaáfalli og skyndi-
legum dauða.
Ólík viðbrögð
■ Um þriðjungur lyfsalanna varaði ekki
munnlega við alkunnum og hugsanlega mjög
alvarlegum afleiðingum af samverkan of-
næmislyfsins Hismanals og Nizorals, sem er
notað við sveppasýkingum. Helmingur lyfsal-
anna í þessum hópi skrifaði þó einhveija við-
Gífurlegur kostnaður
Notkun Bandatíkjamanna á ávísanaskyld-
um lyfjum hefur aldrei verið meiri en nú og
áhyggjur af aukaverkunum eða samverkan
þeirra vaxa sífellt. Lyfjafræðingar þar í landi
afgreiða meira en tvo milljarða lyfseðla árlega
og almennt er litið á þá sem síðustu varnarlín-
una hvað það varðar að koma í veg fyrir
mistök lækna og girða fyrir óhöpp, sem að
dómi bandarísku ríkisendurskoðunarinnar
kosta samfélagið 1.320 milljarða ísl. kr. ár-
lega.
Ábyrgð lyfjafræðinga er því mikil og sjálf-
ir benda þeir á, að sex ára erfitt nám í fræð-
unum geri þá að sjálfsögðu miklu hæfari en
lækna til að vega og meta allt, sem að lyfjum
lýtur. Miklar sviptingar í smásöluversluninni
með lyf valda því hins vegar, að álagið á lyfja-
fræðingum og lyfsölum er miklu meira en
áður.
Samkvæmt upplýsingum frá Sambandi
lyfjasmásala hefur rekstri 3.000 óháðra lyfja-
verslana verið hætt á síðustu tveimur árum
vegna aukinnar samkeppni við stóru lyfja-,
matvæla- og verslanakeðjurnar. Jafnvel enn
verri eru sjúkratiyggingafélögin, sem tryggja
marga viðskiptavini lyfjaverslananna. Þátt-
taka þeirra í kostnaðinum hefur verið
minnkuð þannig að oft fara lyfja-
verslanir með hreinu tapi út úr
þessum viðskiptum.
Þessi blanda aukins tilkostn-
aðar og aukinnar samkeppni
er ekki síður hættuleg en lyij’a-
blöndurnar fyrrnefndu og margir
lyfjafræðingar hafa á orði, að
starfinu fylgi ekki lengur nein
ánægja. Vinnutíminn hefur
lengst, álagið er miklu meira en
áður og afkoman er lakari.
Lyfjafræðingar í Bandaríkjun-
um leggja þó áherslu á, að hvað
sem þessu líður séu þeir siðferði-
lega skyldugir til að grípa í taum-
ana þegar um varasama eða ranga
lyfseðla sé að ræða þótt lögin kveði
ekki sérstaklega á um það. Raunar
er að verða breyting á því líka.
Bæði alríkið og einstök ríki hafa
verið að setja lög, sem skylda lyf-
sala til að veita viðskiptavinum
sínum ráðgjöf, að minnsta kosti
ákveðnum hópum þeirra.
Aðalástæðan aukið álag
Dr. Þórir D. Björnsson, sem þátt
tók í könnuninni með U.S. News
og búið hefur í Bandaríkjunum í
meira en 20 ár, sagði í samtali við
Morgunblaðið, að mörgum hefði
brugðið í brún þegar niðurstöður
könnunarinnar voru birtar. Ætti það
sérstaklega við um þá, sem þurfa mest á lyfj-
um að halda.
Sagði Þórir, að í Bandaríkjunum væri miklu
nánara samband með lyfsölum og sjúklingum
en til dæmis á íslandi hvað varðaði ýmsar
ráðleggingar enda væri ekki við því að bú-
ast, að læknar væru 100% vissir um samverk-
an allra lyfja.
Um ástæðuna fyrir niðurstöðunni sagði
Þórir, að líklega mætti rekja hana að miklu
leyti til aukins álags. Heilsugæsluþjónustan
væri dýr og við því væri brugðist með nýjum
og nýjum sparnaði og um leið ykist hættan
á mistökum.
Notkun ávísanaskyldra
ur aldrei verið meiri en nú.
Á ári hverju eru hundruð
þúsunda manna lögð inn á
sjúkrahús eftir að hafa
tekið inn lyf, sem eru í
besta falli varasöm og
stundum lífshættuleg sam-
an. Almennt er litið svo
lyfla í Bandaríkjunum hef-