Morgunblaðið - 26.09.1996, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 26. SEPTEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Konur og atvinnuleysi
ATVINNULEYSIÐ er á undan-
haldi hér á landi, ef marka má
tölur Vinnumálaskrifstofu félags-
málaráðuneytisins. í júlímánuði
árið 1995 mældist atvinnuleysið
3,9% á landinu öllu, en í júlímán-
uði 1996 mældist það 3,8%. Sama
heimild sýnir þó að atvinnuleysið
á höfuðborgarsvæðinu var 4,4% í
júlímánuði 1995 en 4,6% í júlímán-
uði 1996. Sérstaka athygli vekur
hinn mikli munur sem er á at-
vinnuleysistölum á milli kynja.
Jfiínnig var atvinnuleysi karla á
höfuðborgarsvæðinu 3,1% 1996
en atvinnuleysi kvenna 6,5%. Hinn
31. ágúst sl. voru á skrá Vinnum-
iðlunar Reykjavíkurborgar 1.200
karlar og 1.753 konur. Þetta gefur
tilefni til þess að velta aðeins fyr-
ir sér hvað valdi og sér í lagi stöðu
kvenna.
Þensla skilar sér
síðast til kvenna
Skýringar á mismunandi stöðu
kynjanna á vinnumarkaði eru sam-
ofin samfélagsgerðinni og þeirri
kynbundnu verkaskiptingu í efna-
hags- og atvinnulífi sem einkennir
iSnvædd samfélög. í þessum
samfélögum er tilhneiging til þess
að líta á konur sem varavinnuafl.
Þetta leiðir hvarvetna til þess að
þegar samdráttur á sér stað í at-
vinnulífinu kemur það fyrst niður
á konum. Reyndar er það einnig
svo að þegar þensla er í þjóðfélag-
inu skilar aukin atvinna sér síðast
til kvenna.
Annað sem einkennir efnahags-
og atvinnulíf vestrænna þjóða er
það að staða kvenna á vinnumark-
Tdihium er lakari en karla og laun
fyrir hefðbundin kvennastörf
lægri. Það má því leiða að því lík-
ur að vegna lágra launa í hefð-
bundnum kvennastörfum sæki
konur á atvinnuleysisbótum, ekki
síst konur sem eiga ung böm,
ekki fast í störf þar sem ráðstöfun-
artekjur þeirra munu jafnvel
minnka þegar tekið er tillit til
kostnaðar við barna-
gæslu, ferða til og frá
vinnu o.fl. Þetta leiðir
jafnframt til þess að
konur sem hafa verið
lengi heimavinnandi
fá ekki þjálfun á
vinnumarkaði og
reynist erfitt að fá
störf þegar aðstæður
þeirra gera það nauð-
synlegt.
Atvinnuleysi mest
meðal
20 til 39 ára kvenna
Atvinnuleysisins -
víða um land gætir í
mun meiri mæli hjá
konum en körlum. Utan Reykja-
víkur er ástandið verst á Norður-
landi vestra, þar sem atvinnuleysi
hjá konum var um miðjan júlí 6,0%
en aðeins 1,3% hjá körlum og á
Suðurnesjum, þar sem atvinnu-
leysið var 6,2% hjá konum og 1,4%
hjá körlum.
Þróunin virðist vera sú að at-
vinnuleysi meðal ófaglærðra, ekki
síst ófaglærðra kvenna, sé að auk-
ast. Atvinnuleysisskrá Vinnumiðl-
unar Reykjavíkurborgar staðfestir
þetta, en VR-konur eru fjölmenn-
asti hópurinn á skrá, alls 608 kon-
ur, eða 35% (31.8.1996). Tæplega
helmingur kvenna er búinn að
vera á skrá skemur en tvo mán-
uði, þ.e.a.s. 47%, en 36% teljast
langtímaatvinnulausar, þ.e. hafa
verið á skrá í 6 mánuði eða lengur.
Það vekur athygli að tæplega
z/3 (62%) allra kvenna á atvinnu-
leysisskrá er á aldrinum 20 til 39
ára (31.8.1996). Samkvæmt upp-
lýsingum frá Vinnumiðlun Reykja-
víkurborgar eru mjög margar
þeirra með ung börn á framfæri.
Það eru staðreyndir sem ekki verð-
ur litið framhjá, að
mæður með ung börn
eru ekki eftirsóttasti
hópurinn á vinnu-
markaðnum og að-
stæður þeirra til að
stunda atvinnu utan
heimilis eru erfiðar á
meðan börnum er ekki
tryggð örugg dagvist.
Reykjavík hefur
sérstöðu
Reykj avíkurborg
hefur aðdráttarafl
fyrir margra hluta
sakir og má rekja
ýmsar skýringar á
hærra atvinnuleysi til
þeirrar sérstöðu sem Reykjavík
hefur. Á undanförnum árum hefur
Ijöldi fólks flust til höfuðborgar-
innar þegar harðnað hefur á daln-
um heima fyrir og atvinna minnk-
að. Fólk eygir frekar von um
lausnir sökum margbreytileika at-
vinnulífsins, sem úti á landi er
mun fábreyttara. Ef Iitið er til
fólksflutninga innanlands á síð-
asta ári fluttust rúmlega 1.000
fleiri einstaklingar til Reykjavíkur
en frá borginni, en undanfarin
þrjú ár hefur meira jafnvægis
gætt hvað þetta varðar. Á hinn
bóginn fluttust tæplega 1.000
fleiri frá Reykjavík til útlanda í
fyrra en þeir sem til borgarinnar
fluttu frá útlöndum.
Félagsleg þjónusta er aðgengi-
legri en víða annars staðar á land-
inu og réttur til félagslegrar að-
stoðar ótvíræður. Að einhveiju
leyti má leita skýringa á aukningu
á skráðu atvinnuleysi í hertum
reglum Félagsmálastofnunar
Reykjavíkurborgar, þegar um er
að ræða fjárhagsaðstoð til at-
vinnulauss en vinnufærs fólks.
Rúmt ár er síðan Félagsmálastofn-
un tók upp þá reglu að styrkþegar
skrái sig reglulega á atvinnuleysis-
skrá. Almennt er það svo að menn
eru mun betur upplýstir um rétt
sinn til bóta í dag en áður og veigra
sér síður við að skrá sig atvinnu-
lausa þegar þeir missa vinnuna.
Að nokkru má leita skýringa í
minna fjármagni til atvinnuátaks-
Unnið er að úttekt á
atvinnuleysi í Reykja-
vík, segir Kristín A.
Arnadóttir, þar sem
sérstaklega er skoðuð
samsetning hóps hinna
atvinnulausu.
verkefna en áður, einkum ef miðað
er við árið 1994, en þá var miklu
kostað til við að búa til tímabund-
in störf sem léttu á atvinnuleysis-
skránni í nokkra mánuði.
Veitum nýjum hugmyndum
brautargengi
Reykjavíkurborg hefur að
undanfömu farið inn á nýjar braut-
ir til þess að takast á við atvinnu-
vanda kvenna, styrkja konur, auka
þekkingu þeirra og fæmi til starfa,
fjölga störfum hér í höfuðborginni
og treysta þau sem fyrir em. Sér-
staklega vil ég geta um verkefni
sem Atvinnu- og ferðamálastofa
Reykjavíkurborgar, í samvinnu við
félagsmálaráðuneytið og Nýsköp-
unar- og framleiðnideild Iðntækni-
stofnunar, er að hleypa af stokkun-
um fýrir reykvískar athafnakonur
sem em í stjómunarstörfum,
stunda eigin rekstur eða ætla í
atvinnurekstur í Reykjavík. Þátt-
takendur munu næstu tvö árin til-
einka sér ný vinnubrögð í rekstri
og stjórnun fyrirtækja og fá tæki-
færi til þess að veita eigin við-
skiptahugmyndum brautargengi.
Þess er vænst að þetta verkefni
muni bæði leiða til nýsköpunar og
ijölgunar starfa í borginni og
treysta þau sem fyrir em.
Þessa dagana er verið að leggja
lokahönd á úttekt á atvinnuleysi
í Reykjavík, þar sem áhersla hefur
verið lögð á að skoða samsetningu
hóps atvinnulausra. Jafnframt
verður reynt að leggja mat á full-
yrðingar sem heyrst hafa um að
ákveðnir hópar atvinnulausra séu
í raun lítt eða ekki tiltækir fyrir
atvinnulífið og eigi jafnvel að fá
annars konar bætur en atvinnu-
leysisbætur. Tilgangurinn með út-
tektinni er að fá sem réttasta
mynd af raunveruleikanum, svo
unnt sé að setja raunhæf markmið
í atvinnusköpun á vegum Reykja-
víkurborgar.
Stefna Reykjavíkurlistans og
áherslur á bætt skóla- og dag-
vistarmál er mikilvægur liður í að
bæta aðstöðu kvenna og eykur
möguleika þeirra á að taka þátt í
atvinnulífinu til jafns við karla. í
þessum efnum hefur verið lyft
Grettistaki nú þegar, biðlistar á
leikskóla heyra vonandi sögunni
til áður en langt um líður og mark-
visst er unnið að samfelldum
skóladegi.
Atvinnuleysistölur vitna á hinn
bóginn um að nauðsynlegt er að
taka skipulag vinnumarkaðarins
og launastefnuna í landinu til rót-
tækrar endurskoðunar.
Höfundur er aðstoðarkona
borgarstjóra.
Kristín A.
Árnadóttir
ÞÓTT stjórnarskrá íslenska lýð-
^J.disins kveði á um trúarbragða-
frelsi landsmanna kveður hún
einnig á um sérstöðu Þjóðkirkj-
unnar, sem einnar af stofnunum
ríkisins. Mörgum finnst þetta mót-
sögn og kannski hefur það hvarfl-
að að höfundum stjórnarskrárinn-
ar líka, því að þar er einnig ákvæði
að finna á þá leið, að komi til
aðskilnaðar ríkis og kirkju verði
að fara fram um það sérstök þjóð-
aratkvæðagreiðsla. Um þetta hafa
ekki farið fram miklar umræður
hér á landi um áratugaskeið, en
ástandið innan kirkjunnar á síð-
ustu mánuðum og misserum hefur
þó blásið aðskilnaðarmönnum byr
h&s1
Nýlega rakst ég á grein eftir
Gary Backer, sem hlaut hagfræði-
verðlaun Nóbels 1992. Birtist hún
í Business Week 15. janúar síðast-
liðinn. Þar sem hans rök fyrir
frjálsri samkeppni trúarbragða eru
dálítið óvenjuleg hér á landi taldi
ég ómaksins vert að snara henni
á íslenskt mál og koma fyrir sjón-
ir áhugamanna um málefni Þjóð-
kirkjunnar. Fer grein Backers hér
á eftir:
„Vaxandi áhrif trúarlegra öfga-
mnnna á hægri kanti stjórnmál-
anna valda mörgum í Bandaríkj-
unum áhyggjum og kvíða. En ég
held að það sé engin ástæða til
þess að hafa áhyggjur — svo lengi
sem trúarbrögð verða að keppa
sín á milli um fylgismenn og eng-
in trúarbrögð njóta sérstakra
hlunninda frá ríkisvaldinu. í sam-
keppnisumhverfi geta endurfædd-
ir kristnir menn, rétt-
trúnaðargyðingar,
bókstafstrúarmúslimir
og aðrir slíkir hópar
því aðeins aflað sér
fylgjenda að þeir mæti
andlegum og siðferði-
legum þörfum fólks
betur en hinar gamal-
grónu trúarstofnanir.
Flestir eru þeirrar trú-
ar að einstaklingar
geti sjálfir ráðið lífi
sínu og lífsstíl, eins
þótt þeir hafi búið við
erfíðar aðstæður í upp-
vexti. Fólk væntir þess
að trúarboðskapurinn
leggi áherslu á að ein-
staklingurinn verði sjálfur að bera
ábyrgð á eigin breytni. Ástæða
þess að gamalgrónu trúarstofnan-
irnar eru að missa áhangendur
sína til bókstafstrúarflokka
(fundamentalists), sem aðhyllast
hefðbundnari boðskap, er fyrst og
fremst sú, að þær hafa horfið frá
þeirri kenningu að manneskjan
beri ábyrgð á eigin breytni og stýri
sjálf lífi sínu. Bókstafstrúarmenn
hafa líka skipað sér í fremstu vígl-
ínu gegn upplausn fjölskyldunnar,
gegn virðingarleysi fyrir yfirvöld-
unum og gegn þeirri flóðbylgju
kláms, sem hellist yfir samfélögin.
Sumar þjóðir, og Bandaríkin þar
á meðal, hafa opinn „markað“
fyrir trúarbrögðin. Mismunandi
söfnuðir og sértrúarflokkar keppa
um hylli almennings með framboði
á mismunandi leiðsögn og öðrum
aðferðum. Samkeppni er ekki síður
holl fyrir trúarbrögð-
in en sölu á vöruteg-
undum, því að hún
neyðir mismunandi
trúarhópa til þess að
svara betur þörfum
safnaðarfólks en ger-
ast mundi, ef þau
hefðu einokunar-
aðstöðu.
Þegar fyrir 200
árum vakti Adam
Smith athygli á þýð-
ingu samkeppninnar
fyrir trúarbrögðin í
einum kafla rits síns,
Auðlegð þjóðanna.
Þessi kafli hefur þó
fallið í skuggann fyrir
öðru efni ritsins. Þar Ieiddi hann
að því margvísleg rök að enska
þjóðkirkjan væri orðin fáskiptin
um andlegar þarfir Breta vegna
forréttindastöðu sinnar í skjóli rík-
isvaldsins. Eina leiðin til þess að
binda endi á leti og kæruleysi
kirkjuleiðtoganna, sagði Smith,
væri sú að afnema þessi forrétt-
indi kirkjunnar og láta hana keppa
á jafnréttisgrundvelli við hinar
nýju trúarhreyfingar.
Thomas Jefferson og aðrir þeir
sem stóðu að stofnun Bandaríkj-
anna skildu mætavel að hinni nýju
þjóð væri það fyrir bestu að ríki
og kirkja væru aðskilin. Fyrsta
stjórnarskrárbótin (amendment)
lýsir því yfir, að „þingið skuli eng-
in lög setja um skipulag eða stofn-
un trúarbragða og ekki heldur
hindra frjálsa iðkun þeirra". Ein
röksemdin fyrir að skilnaði ríkis
og kirkju er sú, að með því móti
eru trúarhópar þvingaðir til að
standa sig í samkeppni um safnað-
armeðlimi.
Lawrence Iannoccone við Santa
Clara-háskólann prófaði Smith-
Jefferson kenninguna með athug-
un á trúrækni fólks meðal mótmæ-
lendaþjóða Evrópu og Norður-
Ameríku. Hann komst að þeirri
niðurstöðu að trúin — mæld sem
fjöldi reglulegra kirkjugesta og
styrkur trúarskoðana — hafði
meiri þýðingu fyrir fólk í samfé-
lögum, þar sem kirkjur kepptu sín
á milli en í löndum með þjóð-
kirkju. Til dæmis hefur aðeins lítið
Ástandið innan kirkj-
unnar undanfarið, segir
Ólafur Hannibalsson,
ýtir undir umræðu
um aðskilnað ríkis
og kirkju.
brot Norðurlandaþjóðanna áhuga
á trúmálum, aðallega vegna þess
að lútherska kirkjan er þar í for-
réttindastöðu og er að mestu fjár-
mögnuð af ríkisvaldinu (þótt að-
skilnaður ríkis og kirkju sé hafinn
í Svíþjóð). Hins vegar standa trú-
arbrögðin með miklum blóma í
Bandaríkjunum, af því að mismun-
andi söfnuðir og trúflokkar verða
þar að keppa grimmilega um fylgj-
endur.
Kaþólska kirkjan hefur verið að
missa öfluga einokunaraðstöðu
sína í S-Ameríku og bókstafstrú-
arflokkar mótmælenda eru í örum
vexti í staðinn, vegna þess að of
margir prestar hafa skipað pólit-
ískum markmiðum í fyrirrúm og
látið andlegar þarfir safnaða sinna
mæta afgangi.
Fyrir seinni heimsstyrjöldina
studdi Japansstjórn shintoisma
fjárhagslega og gerði honum
hærra undir höfði en öðrum trúar-
brögðum. Þessi forréttindastaða
shintoismans var afnumin eftir
stríðið og nú dafna hundruð safn-
aða í Japan. Þessir trúarhópar
hafa uppfyllt andlegar þarfir, sem
shintoisminn virðist hafa verið
ófær um að veita.
Ekkert dæmi úr samtímanum
sýnir betur aðdráttarafl trúar-
bragða í samkeppni, en það sem
er að gerast í fyrrverandi
kommúnistaríkjum A-Evrópu og
Sovétríkjunum. í nærri 75 ár
reyndu yfirvöld Sovétríkjanna að
draga úr andstöðu við kommún-
ismann með því að loka kirkjum
og fangelsa kirkjuleiðtoga. í reynd
komu þau á einokun veraldar-
hyggju. En síðan kommúnisminn
hrundi hafa trúarbrögðin blómg-
ast og dafnað. Aðspurðir segjast
22%o Rússa hafa verið guðleys-
ingjar, en hafi nú tekið trú á guð.
Yfir 6.000 rússneskar rétttrúnað-
arkirkjur og klaustur hafa endur-
reist fyrri starfsemi og fjöldi ann-
arra trúarhópa leitar ákaft nýrra
fylgismánna.
Þessi dæmi sýna að bæði frjáls-
lyndir trúarhjópar og þeir sem
strangari eru eflast við þörfina á
því að keppa um fylgismenn á jafn-
réttisgrundvelli. Heilbrigð sam-
keppni gerir kröfur um opinn
markað trúarskoðana, þar sem
enginn trúflokkur nýtur verndar
eða forréttinda af hálfu ríkisvalds-
ins.“
Svo mörg eru þau orð nóbels-
hagfræðingsins og raunar engu
við þau að bæta öðru en því, að
umræður um samskipti ríkis og
kirkju hér á landi mættu gjarnan
hefjast á annað og „æðra plan“,
eins og nóbelsskáldið okkar óskaði
eftir forðum daga af líku tilefni.
Höfundur cr blaðamaður.
Trúarbrög’ðin dafna líka
á frjálsum markaði
Ólafur
Hannibalsson