Morgunblaðið - 29.09.1996, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 29. SEPTEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
FÓRNUM EKKI
ÓMETANLEGUM
VERÐMÆTUM
Nýr búvörusamningur og endurskoðuð lög um náttúruvemd eru meðal þess sem Guðmundur Bjamason landbún-
aðar- og umhverfísráðherra ræddi í samtali við Guðrúnu Guðlaugsdóttur. Einnig var rætt um stöðu landbúnað-
ar o g umhverfismála og ákvarðanir og úrskurði ráðherrans innan þeirra málaflokka, svo sem vegna skipulagsmála
á Auðkúluheiði og flutning Landmælinga upp á Akranes.
GUÐMUNDUR Bjarnason
hefur á undanförnum
mánuðum mikið verið í
sviðsljósinu vegna um-
deildra ákvarðana, eink-
um í sambandi við úr-
eldingu mjólkurbúsins í
Borgarnesi, fyrirhugaða
þjónustumiðstöð á
Hveravöllum og nú síðast flutning Landmæl-
inga upp á Akranes, sem vægast sagt hefur
verið tekið þunglega undir innan þeirrar
stofnunar. Ráðherrann segir að þessi mál séu
þó ekki stór í sama skilningi og lög um nátt-
úruvernd og gerð búvörusamnings sem átök
urðu um á þingi sl. vetur. Rúmt ár er nú
liðið síðan endurskoðaður búvörusamningur
tók gildi. „Framkvæmd þess samning hefur
gengið nokkuð vel, ýmis ákvæði hans hafa
þó ekki enn komið til framkvæmda, svo sem
breytingin á verðlagsákvæðunum. Þar eru
stigin stór skref til markaðsaðlögunar, það
er horfið frá hinu opinbera verðlagsformi,
þar stendur þessi geiri landbúnaðarins
frammi fyrir nýju umhverfi," sagði Guðmund-
ur í upphafi samtals við blaðamann Morgun-
blaðsins. „Ýmsir þættir í samningnum, svo
sem uppkaup ríkisins á framleiðslurétti, hafa
ekki farið eins og gert var ráð fyrir. Bændur
voru ekki tilbúnir að selja eins mikið og samn-
ingurinn gerði ráð fyrir og ríkið keypti því
minna en búist var við. Þetta stafar að hluta
til af því að hærra markaðsverð var á fram-
leiðsluréttinum á milli bænda en gert var ráð
fyrir. Þessi sala á framleiðsluréttinum milli
bænda var aðeins af hinu góða og þýðir að
menn hafa verið að hagræða, sumir að draga
úr framleiðslu, aðrir að bæta við. Markmið
samningsins var meðal annars það að treysta
rekstrargrundvöll þeirra búa sem starfa
áfram.
Birgðastaða er á þessu hausti betri heldur
en oft áður. Við teljum að birgðir séu núna
með eðlilegu móti. Það er í samræmi við það
sem rætt var um að þyrfti að vera til þess
að unnt væri að komast inn í hið nýja rekstr-
arumhverfi samningsins. Það væri ekki auð-
velt að falla frá verðlagsákvæðum og fara í
aukna samkeppni með miklar birgðir fyrir-
liggjandi. Núna eru birgðir um 600 tonn af
dilkakjöti þegar sláturtíð er að hefjast, sem
er viðunandi.
Um þessar mundir er að heíjast undirbún-
ingur að því að endurskoða búvörusamning-
inn í heild. i fyrra var sauðfjárframleiðslan
sett á oddinn í umræðunum um búvörusamn-
ing vegna þess að menn töldu ríka þörf á
að bregðast við rekstrarerfiðleikum þeirrar
greinar og um það voru sérstök ákvæði í
samstarfssamningi ríkisstjórnarinnar. En nú
er ljósinu beint að mjólkurframleiðslunni.
Landsamband kúabænda hefur nýlega haldið
aðalfund og sendi mér ályktanir um hvað
þeir vildu helst sjá í nýjum búvörusamningi.
Þeir hafa áhuga á svipuðu stuðningskerfi og
svipuðu verðlagningarformi og ríkt hefur.
Ég tel þó að stíga verði einhver skref i átt
til breytinga í þessum efnum. Mér finnst að
leita þurfi leiða til þess að mæta breyttum
aðstæðum sem almennt ríkja nú í þjóðfélag-
inu, svo og fyrirsjáanlegum innflutningi land-
búnaðarvara. Það er kall tímans að taka til-
lit til breyttra viðhorfa og það verður að gera
í sölu á mjólkurframleiðslunni rétt eins og
sölu sauðfjárafurða. Við breyttum í sumar
ákvæðum um svokallaða fóðurtolla. Nú er
ekki lengur um að ræða endurgreiðsluform
á þeim tolli sem var hluti framleiðslustýring-
ar t.d. á eggjaframleiðslu. Við erum stöðugt
að reyna að draga úr opinberum afskiptum
og færa okkur nær markaðskerfinu. Ég tel
að það sé ekki ráðlegt að stíga mjög stór
skref í þeim efnum, landbúnaður nýtur alls
staðar styrkja og við hljótum að verða að
búa okkar landbúnaði skilyrði svipuð þeim
sem ríkja í löndunum í kringum okkur, ef
og þegar að frekari innflutningi kemur. Eins
er ég þeirrar skoðunar að óheft samkeppni
eigi ekki alltaf við því fyrr eða síðar skarast
hagsmunir óhefts markaðar og umhverfis-
og dýraverndar.
Uppsveifla í loðdýrarækt
Hvernig standa aðrar greinar landbúnað-
arins?
„Það er sem betur fer mikil hækkun á
verði loðskinna núna þannig að loðdýrarækt-
in er í uppsveiflu eftir mikla lægð. Við erum
að skoða það núna í ráðuneytinu í samstarfi
við Byggðastofnun og fulltrúa bændastéttar-
innar hvernig hægt sé að nýta sér þá stöðu
sem loðdýraræktin er í um þessar mundir. Á
hitt bera að líta að þetta er sveiflukenndur
atvinnuvegur og við megum ekki lenda í
sömu hremmingum og gerðist á árum áður
þegar margir loðdýrabændur lentu í gríðar-
legum fjárhagserfíðleikum og jafnvel gjald-
þrotum. Ég er líka sannfærður um að fisk-
eldið eigi hér á íslandi álitlega framtíð þótt
sú atvinnugrein hafi orðið hér fyrir miklum
áföllum. Um allan heim er matvælafram-
leiðslan að færast á það stig að menn rækta
físk og því ættum við ekki að eiga þar tæki-
færi líka. Við megum ekki gleyma því að
þrátt fyrir offramleiðslu á sumum sviðum
þá er heimurinn samt sveltandi. Viðfangsefni
ráðstefnu sem FAO, matvæla- og landbúnað-
arstofnun Sameinuðu þjóðanna, stendur fyrir
á næstunni er einmitt hvernig eigi að fara
að því að brauðfæða heimsbyggðina. Menn
sjá ekki í dag hvernig það verður hægt eftir
25 ár. ísland er kannski ekki best fallið landa
til matvælaframleiðslu en við eigum mikla
möguleika og okkur ber að nýta þá. Á sein-
ustu árum hefur sýnt sig að við eigum einn-
ig möguleika á kornrækt og ekki má gleyma
skógræktinni sem sannar sig betur og betur
með hverju árinu sem líður.
Verölag landbúnaðarafuröa
Launþegasamtökin eru nú ekki vel ánægð
með verðlag iandbúnaðarvara hér á Iandi og
krefjast meiri hagræðingar; hvaða svör á
landbúnaðurinn við því?
Ég er satt að segja dálítið undrandi á
þeim kröfum launþegasamtaka að stíga þurfi
mun stærri skref til hagræðingar í landbún-
aðinum en gert hefur verið. Gífurlega miklar
kröfur hafa verið gerðar um hagræðingu í
landbúnaði, en slíkar kröfur mega ekki vera
óbilgjarnar. Hækkun á verði innlendra land-
búnaðarafurða hefur á undanförnum 5 árum
verið mikið minni en almennar verðhækkan-
ir. Umtalsverður árangur hefur því náðst.
Menn ættu að taka tillit til þess að enginn
fjárlagaliður hefur verið skorinn eins mikið
niður á undanförnum fimm árum heldur en
einmitt framlög til landbúnaðar. í útgjöldum
heimilanna hefur Jiðurinn matvörur verið að
dragast saman. Ýmsir aðrir liðir, svo sem
húsnæði, bíll og ferðalög hafa hins vegar
farið vaxandi og eru fjárfrekari. Matvörur
eru nú um 16% af útgjöldum heimila og inn-
lendar landbúnaðarvörur eru þar af um 7%.
Ef menn telja að innan þess liðar sé að leita
allra úrræða til að bæta hag launþega þá
líta menn langt yfir skammt. Nú er að taka
til starfa ný sjö manna nefnd. Slík nefnd
hefur ekki starfað undanfarin tvö ár. Ég er
nýlega búin að skipa í þá nefnd að nýju, þar
fjalla fulltrúar launþegasamtaka og vinnu-
veitenda ásamt fulltrúum landbúnaðarráðu-
neytis og bænda um landbúnaðarmálin i
heild. Ég vona að það takist að ná um það
sátt hvernig staðið skuli að stuðningi við land-
búnaðinn. Ég þykist þess fullviss að mikill
meirihluti landsmanna vilji að áfram verði
framleiddar hér landbúnaðarvörur og byggð-
in verði treyst í landinu. Ég vona að þótt
óþolinmæðiraddir heyrist, t.d. frá Alþýðu-
sambandinu, þá skilji fólk almennt að mikið
hafi verið tekið á í landbúnaði undanfarin
ár. Við þurfum í áföngum með hagræðingu
og betri rekstrareiningum að geta dregið úr
hinum opinbera stuðningi og jafnframt feng-
ið viðunandi verð á landbúnaðarvörum. Á
hitt ber að líta að samkvæmt upplýsingum
frá FAO er allt útlit fyrir að á samningstíma-
bili Gatt-samningsins hækki landbúnaðarvör-
ur í heiminum, m.a. vegna minni ríkis-
styrkja."
Hagræöing í landbúnaði
Myndi ekki leiða til aukinnar hagræðingar
að taka upp stjóm á framleiðslu með tilliti til
búsetu og markaðs?
„Ég hef verið til viðræðu um að skoða slík-
ar hugmyndir en forystumenn bændastéttar-
innar hafa ekki verið tilbúnir til að stíga það
skref að taka upp stjóm á framleiðslu í tengsl-
um við búsetu í nálægð við markaði. Þeir
telja að slíkt yrði að vera stjórnvaldsákvörð-
un. Ég tel að nú sé ekki gerlegt að ná um
það mál bærilegu samkomulagi. Réttara tel
ég að byggja slíkt inn í búvörusamninginn.
Þetta stafar m.a. af því að erfitt er að reka
sauðfjárbú ein og sér og búin em því orðin
blandaðri. Bændur þurfa að leita eftir fjöl-
breyttari atvinnutækifærum og leita sér bú-
setu með tilliti til þess og styrkja- eða stuðn-
ingskerfí sem mismunar mönnum eftir búsetu
yrði vafalaust gagnrýnt harðlega. Ég er þó
tilbúinn til að skoða allar hugmyndir í þessu
efni. Við höldum hins vegar áfram að reyna
að hagræða í úrvinnslunni, það hafa verið
stigin skref í þá átt t.d. hvað varðar afurða-
stöðvar. Samkvæmt búvömsamningnum em
íyrir hendi fjármunir til þessa."
Miklar umræður urðu um úreldingu Mjólk-
urbúsins í Borgarnesi, sem er dæmi um slíka
hagræðingu. Guðmundur var óspart gagn-
rýndur fyrir að greiða tæpar 230 milljónir
króna vegna úreldingarinnar en selja ekki
húseignir mjólkurbúsins samhliða.
„Ég álít að sú ákvörðun hafi verið stórt
skref í hagræðingarátt. Notaðir voru fjár-
munir sem teknir höfðu verið til hliðar, með
gjöldum á framleiðsluna, til slíkra verkefna.
Eg tel að þar hafí verið unnið eins og til var
ætlast og það eigi eftir að koma í ljós að
þessi ákvörðun var rétt. Það var aldrei talað
um það í þeim reglum sem farið var eftir
að húsið skyldi teljast ríkiseign og takast af
mjólkurbúinu eða ríkið skyldi að ráðstafa
húsinu til annarra aðila. Húsið var aðeins
úrskurðað úrelt til notkunar sem mjólkursam-
lag og fyrir það var úreldingargreiðslan innt
af hendi. Ég ítreka aðeins í þessu sambandi
að samningurinn og framkvæmd hans voru
í samræmi við þær reglur sem farið skyldi
eftir. Því miður náðist ekki endanlegt sam-
komulag um þetta mál í hagræðingarnefnd-
inni þannig að það lenti á mér sem ráðherra
að taka endanlega ákvörðun í samningum
við Kaupfélagið í Borgarnesi. Þegar upp var
staðið var ekki mikill munur á þeirri niður-
stöðu sem ég náði og þeim tillögum sem
voru á borði hagræðingarnefndarinnar. Ég
sé ekkert sem mælir á móti því að úrelda
aðrar afurðastöðvar eftir sömu vinnureglum
ef til kemur t.d. á Austijörðum, þar sem
rætt hefur verið um slíkt. Einnig tel ég
ástæðu til að hagræða í afurðastöðvum
sauðfjárræktar, þótt reglur um það efni séu
með öðrum hætti og tengjast ákvæðum um
markaðs- og hagræðingaraðgerðir í búvöru-
samningnum.“
Hver ó óbyggðirnar?
Guðmundur Bjarnason hefur einnig verið
gagnrýndur fyrir ákveðna þætti í starfi sínu
sem ráðherra umhverfismála og verið haft á
orði að hann hafi staðið með bændum gegn
umhverfissinnum í málefnum sem varða
óbyggðir landsins; hvað segir hann um þá
gagnrýni?
„Mér finnst sú umræða á nokkrum villigöt-
um. Ég hef reynt samviskusamlega að sinna
mínum verkefnum sem landbúnaðarráðherra
annars vegar og umhverfismálaráðherra hins
vegar og gæta þess að þar væru ekki árekstr-
ar. Á vegum umhverfisráðuneytis er í gangi
nefndarstarf um skipulag miðhálendisins sem
unnið er samkvæmt lagaákvæðum og tekur
ekki mið af öðru en þeim markmiðum sem
löggjafinn setur. Þetta starf var þegar hafið
þegar ég varð ráðherra umhverfismála. Aðild
að þessari svokölluðu miðhálendisnefnd eiga
samkvæmt lögum héraðsnefndir þeirra sveit-
arfélaga sem eiga land að hálendinu. Þetta
var ekki mín ákvörðun heldur löggj afans.“
Hver á óbyggðirnar?
„Ég tel að auðvitað séu þær í ákveðnum
skilningi sameign þjóðarinnar, eins og talað
er um í sambandi við auðlindir í hafi, hins
vegar þurfum við að hafa óbyggðirnar þann-
ig skilgreindar að einhver beri ábyrgð á því
sem þar gerist. Gætt hefur misskilnings í
þessu efni t.d. hvað varðar hið svokallaða
Hveravallamál. Sumir hafa sagt opinberlega
að í því máli hafi umhverfismálaráðherra
tekið afstöðu til eignarhalds, það er ekki
rétt. Minn úrskurður var fyrst og fremst sá
að Svínavatnshreppur eigi að hafa stjórn-
sýslu yfir þessu svæði og beri ábyrgð á skipu-
lagsmálum þar. I okkar löggjöf bera sveitar-
félögin ábyrgð á skipulagsmálum. Annað
mál væri að kveða upp dóma um eignarhald
á þessu svæði, það hef ég ekki gert. Raunar
er það málefni í sérstakri athugun að frum-
kvæði forsætisráðuneytisins. Þar er nefnd
að störfum sem er að fjalla um eignarhald
og eignarrétt á hálendinu. Ég er þeirrar skoð-
unar að landinu þurfi að skipta í skipulags-
svæði og ég tel að þau mál séu eins vel kom-
in undir sveitarfélögunum eins og við séum