Morgunblaðið - 09.10.1996, Blaðsíða 24

24 MIÐVIKUDÁGUR 9. OKTÓBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Þjóðníðingur Ibsens
í ónefndum bæ í Kina
FRÁ sýningu Kínveijanna á Þjóðníðingi Ibsens.
HVAÐA erindi á 19. aldar norskt
leikskáld til kínverskra leikhús-
gesta á ofanverðri 20. öld. Ýmis-
legt, að því er segir í The Internat-
ional Herald Tribune. Nýlega var
sett upp í Peking verk Henrik Ib-
sens „Þjóðníðingurinn" í fyrsta
sinn í rúm 70 ár í Kína og virðist
verkið jafndjarfleg árás á valda-
stétt kínverskra kommúnista og
hefði það verið skrifað á árinu.
Verkið fjallar um spillta emb-
ættismenn sem ljúga til að vernda
vafasama viðskiptahagsmuni og
gera það undir þeim formerkjum
að það sé í almannaþágu. í því
eru völd flokka gagnrýnd en orð-
heppinn gáfumaður hafinn til skýj-
anna, þrátt fyrir að æstur lýður
ofsæki hann.
Til að tryggja að kínverskir
áhorfendur áttuðu sig á innihaldi
verksins, var sögusviðið flutt frá
Noregi, til ónefnds bæjar í Kína.
Og hápunktur verksins er þegar
söguhetjan, Thomas Stockmann,
lýsir því yfir að ekki sé hægt að
þagga niður í rödd sannleikans og
reiður lýðurinn yfirgnæfir hann
með því að syngja upphafsstef
lags úr menningarbyltingunni,
„Austrið er rautt“.
Stytt til að sneiða hjá
vandræðum
„Ég hafði nútímaáhorfendur í
Norska leikskáld-
ið Henrik Ibsen
hefur löngum átt
upp á pallborðið
hjá Kínverjum
Kína í huga og valdi tákn sem
hafa sérstaka þýðingu í huga
þeirra,“ segir leikstjórinn, Wu Xia-
ojiang og bætir því við að verk
Ibsens eigi jafnmikið erindi til
áhorfenda og fyrir 100 árum.
Hann stóðst þó freistinguna að
ganga enn lengra í að staðfæra
verkið, t.d. með því að nota strýtu-
laga hatt og skilti sem fórnarlömb
ofsókna menningarbyltingarinnar
voru neydd til að ganga með. Og
hann felldi niður setningar sem
fullvíst var að hefðu reitt embætt-
ismenn í menningarmálaráðuneyt-
ingu til reiði, svo sem þá yfirlýs-
ingu Stockmanns að „það versta
er það, að frá einum enda til ann-
ars í þessu landi, er hver maður
þræll flokksins“.
Löngum heillast af Ibsen
Þegar „Þjóðníðingurinn" var
sýnt í fyrsta sinn í Kína, ýtti það
undir hina svokölluðu 4. maí um-
bótahreyfingu sem hafði mikil
áhrif í Kína árið 1919. Kínverskir
menntamenn hafa löngum heillast
af Ibsen, leikstjórinn Wu segir að
þar í landi hefjist skilningur
manna á vestrænum leikverkum,
á Ibsen.
Það var Hu Shi, sem var við
nám í Bandaríkjunum í upphafi
aldarinnar, sem fyrstur kynnti Ib-
sen fyrir Kínveijum. Hu var pró-
fessor í heimspeki við Peking-
háskóla og árið 1918 birtist grein
um Ibsen eftir hann í tímariti
Nýrrar æsku um Yibusheng, eins
og Ibsen útleggst á kínversku.
„Þjóðníðingurinn" höfðaði mjög til
kínverskra menntamanna, sem
sáu í Stockmann samsömun við
hinn réttsýna fylgismann kenn-
inga Konfúsíusar sem hættir lífi
sínu og limum til að standa upp
gegn keisaranum. „Það er aðeins
lítill minnihluti, stundum aðeins
einn maður, sem er ekki sáttur
við aðstæður í þjóðfélaginu, sem
vill umbætur og byltingu,“ segir
í grein Hu frá 1918.
Bannað hvað eftir annað
Hin pólitísku skilaboð verksins
hafa ekki farið fram hjá stjórn-
völdum í Kína. Árið 1928 var upp-
setning þess bönnuð en verkið var
þó að endingu sett upp undir öðru
nafni. Árið 1935 stöðvaði lögregla
sýningar á „Brúðuheimilinu“ eftir
Ibsen, þegar það hafði verið sýnt
í þijá daga. Leikkonan sem fór
með hlutverk Nóru missti starf
sitt og faðir hennar rak hana að
heiman. Hún gat ekki farið með
hlutverk Nóru er verkið var sett
upp síðar sama ár og við því tók
Jiang Qing, sem síðar varð eigin-
kona Maós formanns.
Eftir að kommúnistar komust
til valda í Kína reyndist æ erfið-
ara að setja verk Ibsens upp. Maó
lagði áherslu á flokkshollustu,
ekki einstaklingshyggju. Og þar
sem hann taldi að öll list ætti að
eiga sér pólitísk markmið, var
áhættusamt að setja verk Ibsens
upp. Árið 1956, á fimmtíu ára
ártíð Ibsens, var flutningur
„Brúðuheimilisins" leyfður. Hald-
in var ráðstefna þar sem leik-
skáldið var hafið til skýjanna fyr-
irað„afhjúpa hið illa í kapitalísku
samfélagi og ljótleika smáborgar-
anna“. Jafnframt var túlkun Hu
Shi fordæmd og hlaut hann ekki
uppreisn æru fyrr en tveimur ára-
tugum eftir lát sitt. Verk Ibsens
voru ekki sett upp fyrr en löngu
eftir menningarbyltingu.
Enn eru ýmis ljón í veginum,
að sögn leikstjórans Wu, en þau
hljóma mun kunnuglegar í eyrum
Vesturlandabúa. „Kínverskir
áhorfendur eru latir. Þeir myndu
frekar vilja sitja heima og horfa á
sjónvarp. Á síðustu tveimur ára-
tugum hafa menn fengið nóg af
stjórnmálum, fólk vill ekki lengur
hugsa um þau.“
Snákurinn
snýr aftur
KVIKMYNÐIR
Laugarásbíó
FLÓTTINN FRÁ L.A.
(„ESCAPE FROM L.A.“)
★ ★>/2
Leikstjóri John Carpenter. Hand-
ritshöfundur John Carpenter, De-
bra Hill, Kurt Russell. Kvikmynda-
tökustjóri Gary B. Kibbe. Tónlist
John Carpenter, Shirley Walker.
Aðalleikendur Kurt Russell, Cliff
Robertson, Stacey Keach, Steve
Buscemi, Peter Fonda, Pam Grier,
A.J. Langer. Bandarísk. Para-
mount 1996.100 mín.
15 ÁR eru liðin frá því að Flótt-
inn frá New York,(hún átti að
gerast 1997), ein besta B-mynd
síðari ára, var frumsýnd og töldu
þeir leikstjóri og aðalstjarna mynd-
arinnar, Carpenter og Russell, tíma
kominn til að beija saman nýjan
kafla um svaðamennið og bjarg-
vættinn Snake Plissken (Russell).
Framhaldsmyndin er barn síns
tíma en í meginatriðum er efnis-
þráðurinn hliðstæður.
Komið er framá 21. öldina. Los
Angeles hefur klofnað frá megin-
landinu í hrikalegum náttúruham-
förum og er orðin fanganýlenda
þar sem safnað hefur verið saman
hvers kyns óþjóðalýð og óvinum
fasistastjórnarinnar sem ræður
ríkjum undir einræðiskrumlu For-
setans (Cliff Robertson). Jafnvel
Utopia (A.J. Langer) dóttir hans
hefur forðað sér undan ógnar-
stjóminni og er flúin undir vernd-
arvæng uppreisnarforingjans Cu-
ervo (George Corraface) og haft
með sér veigamikil ríkisleyndarmál
í farteskinu. Vitaskuld getur einn
maður bjargað málunum - Snake
Plissken. Hann hefur lent í ónáð
stjómarinnar, er bjargað úr raf-
magnsstólnum svo fremi að hann
hafi uppi á Utopiu og leyndarmál-
unum. Snáknum er smyglað inná
eyju hinna fordæmdu, ríki upp-
reisnarseggja, portkvenna og
ójafnaðarmanna. Þarf að spytja
að leikslokum?
Sjálfsagt er myndin best
skemmtun þeim sem dálæti höfðu
á forvera hennar og þeir eru marg-
ir. Að hætti tíðarandans ber mikið
á nýjustu tæknibrellum, jarð-
skjálftaatriðin eru vel gerð, stór-
byggingar og heilu borgarhverfin
leika á reiðiskjálfí, sögufrægar
byggingar ummyndast í rusla-
hauga, jafnvel Paramount-fjallið
fræga verður á vegi Sr.áksins.
Fanganýlendan, rústir Los Angel-
esborgar, dimmar og drungalegar
líkt og íbúamir. New York var
ekkert síðra helvíti í fyrri mynd-
inni, sem var hrárri og mikið ódýr-
ari. Hún var einnig prýdd fjölda-
mörgum, minnisstæðum leikurum
í aukahlutverkum, eins og Emest
Borgnine, Harry Dean Stanton,
Donald Pleasance og Lee Van Cle-
ef, svo nokkrir séu nefndir. Hér
er líka gnótt góðra manna í minni
hlutverkum, þau eru hinsvegar
mun bragðminni. Steve Buscemi,
Peter Fonda og Stacey Keach og
Pam Grier þurfa lítið að hafa fyrir
hlutunum. Cliff Robertson nær
hinsvegar ágætum, kómískum tök-
um á einræðisherranum. Hann og
Russell ná að glæða þessar teikni-
myndapersónur lífí. Russell er orð-
inn skemmtilega lummuleg kvik-
myndahetja og heldur myndinni
ágætlega saman þrátt fyrir undir-
hökumar. Það er spursmál hvað
auknir peningar og frábær brellu-
smíði (og ágætur sess í hasar-
myndasögunni) hefur gert fyrir
Flóttann frá L.A.. Hún skákar
ekki sínum vinsæla forvera né
treystir fallandi gengi Carpenters.
Engu að síður dágóð afþreying sem
átti að hafa alla burði til að vera
mun meira krassandi.
Sæbjörn Valdimarsson
Undur náttúrunnar
Ari Trausti Halldór
Guðmundsson Kjartansson
BOKMENNTIR
Landafræöi
VOLCANOES IN ICELAND
eftir Ara Trausta Guðmundsson. 136
bls. Vaka-Helgafell. Reylqavík, 1996.
EARTH IN ACTION
eftir Ara Trausta Guðmundsson og
Halldór Kjartansson. 166 bls. Vaka-
Helgafell, Reykjavík, 1996.
ÞAÐ ER tekið mark á jarðfræð-
ingum. í vitund íslendinga tengist
jarðfræðin ættjarðarást og þjóð-
hollustu. Skáldið, sem orti Island
ögrum skorið, samdi líka rit Um
myndun íslands af jarðeldi. Jónas
ferðaðist um landið og orti jarð-
fræðiljóð. Nú leitast þeir við, jarð-
fræðingarnir Ari Trausti Guð-
mundsson og Halldór Kjartansson,
að veita annarra þjóða fólki hlut-
deild í áhuga okkar á íslands að-
skiljanlegum náttúrum. Bæði eru
ritin skipulega samin, hæfilega
nákvæm og hæfilega fræðileg til
að erlendur lesandi laðist að þeim
og hafi af þeim tilætluð not. Ætla
má að ýmis jarðfræðihugtök, sem
hér heyrast nær daglega í fréttum
— gígur, gjóska, vikur— svo dæmi
séu tekin, láti ókunnuglega í eyr-
um flestra útlendinga. Erlendir
ferðamenn, sem hingað koma,
hafa fæstir séð brunahraun. Séu
þeir sæmilega upplýstir vita þeir
að hér verða eldgos og höfuðborg-
in er hituð upp með sjóðandi vatni
úr iðrum jarðar. Komi þeir hingað
gagngert til að skoða náttúruna
og njóta hennar og vilji þeir fræð-
ast um það sem fyrir augu ber er
naumast völ á betri leiðarvísi en
ritum þessum.
Bók Ara Trausta er jarðelda-
saga fyrst og fremst og tekur sem
slík til síðustu tíu þúsund áranna,
það er skeiðsins frá lokum ísald-
ar. En það er einkum sú sagan
sem er bæði sýnileg og áþreifan-
leg um allt miðbik landsins, allt
frá norðaustri til suðvesturs og
teygir sig þar á haf út. Inn í eld-
gosasöguna er svo skotið fróð-
leiksmolum úr þjóðarsögunni,
sagt frá afleiðingum Skaftárelda
og Heimaeyjargoss svo dæmi séu
tekin.
Fyrir þá, sem lásu og lærðu
Jarðfræði Guðmundar G. Bárðar-
sonar, er fróðlegt að fara ofan í
rit þetta til samanburðar. Milli
Guðmundar og Ara Trausta skilur
að minnsta kosti ein jarðfræðinga-
kynslóð sem mikið orð fór af. Með
hverri kynslóð kemur ný þekking.
Atburði frá forsögulegum tíma er
nú unnt að tímasetja með meiri
nákvæmni en áður. Eldstöðvar,
sem huldar eru undir jökli — Hofs-
jökull t.d. — er nú hægt að mynda
og rannsaka með hjálp hátækninn-
ar. Jarðsagan er löng en lífið stutt.
Jörðin hefur sitt stundaglas. Er
íslendingum, öðrum þjóðum frem-
ur, nauðsynlegt að nema slög
þeirrar klukku. Eldgos og jarð-
skjálftar eru einatt alvörumál,
einkum nærri byggðu bóli. Viti
maður hversu oft og með hve
löngu millibili hefur gosið á til-
teknum stað má ganga að því vísu
að sagan geti endurtekið sig.
Sama máli gegnir um jarðskjálfta.
Bókinni skiptir höf-
undur í tuttugu kafla
og fjalla nítján þeirra
um tiltekin jarðelda-
svæði. í síðasta kaf-
lanum, sem er eins
konar yfirlit, er út-
skýrt hvernig heiti
reiturinn svokallaði
kyndir undir okkar
ástkæru fóstuijörð.
Earth in Action
skarast að efni til við
jarðeldasöguna en
tekur jafnt til annarra
sviða jarðfræðinnar;
lýsir því meðal annars
hvemig vatn og vindar
hafa sorfið landslagið í aldanna
rás, berggrunninn jafnt sem gróð-
urþekjuna. Minnt er á að ísland
sé álfu vorrar yngsta land, elsta
bergið kringum fimmtán milljón
ára eða rösklega það. Sérstakur
kafli er um hinn geigvænlega upp-
blástur sem sífellt herjar á landið.
En orsakir hans eru raktar til eld-
virkni, mannvistar og kólnandi
loftslags. Minnt er á óstöðuga
veðráttu; staðviðri teljist hér til
undantekninga. Og frost og þíða
skiptist iðulega á. Vatnsbúskap
landsins eru gerð rækileg skil.
Lesandinn fræðist um þá miklu
orku sem vatn og jarðvarmi búa
yfir.
Báðar eru bækur þessar glæsi-
lega myndskreyttar. Og mestallt
í lit. Annað þykir ekki boðlegt nú
á dögum. Augljóslega hafa mynd-
irnar verið valdar með það sjónar-
mið fyrir augum að þær falli vel
að efni, sýni sem gleggst það sem
segir í textanum. Skýringarteikn-
ingar eru líka margar. Báðir eru
höfundarnir ritglaðir og ritfærir.
Og auðvelt er að taka undir orð
þeirra þar sem þeir segja að á
Islandi sé jarðfræðin »lifandi«
fræðigrein. Nafna og atriðaskrár
auðvelda notkun bókanna.
Erlendur Jónsson