Morgunblaðið - 09.10.1996, Blaðsíða 32

32 MIÐVIKUDAGUR 9. OKTÓBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
________________________ AÐSENDAR GREiNAR_______________________
Samstaða um einkavæðingu
hjá Reykjavíkurborg
Augu R-listans, segir
Arni Sigfússon, eru að
opnast fyrir möguleik-
um þjónustusamninga.
lags, þótt ekki sé tekin afstaða til
sölu á því að svo stöddu. í byijun
nóvember nk. verður hlutafélagið
stofnað og ný stjórn á að geta tek-
ið við rekstri þess um áramótin.
Rekstur stofnana borgarinnar
þarf að vera í stöðugri endurskoð-
un. í því sambandi ber að nýta þekk-
ingu úr viðskiptalífinu, en þar hafa
útboð verið viðhöfð í auknum mæli
á undanfömum árum. Mikilvæg mál
sem tengdust breytingum á rekstr-
arfyrirkomulagi og hagræðingarað-
gerðum á síðasta kjörtímabili varða
t.d. útboð á öryggisvörslu fyrir borg-
arstofnanir, nákvæmari kostnaðar-
greiningu ýmissa verkþátta í undir-
búningi útboða við viðhald gatna
og aukin útboð við viðhald fast-
eigna. Þá vora hafnar athuganir á
útboðsleiðinni við framkvæmd
í FJÁRHAGSÁÆTLUN Reykja-
víkurborgar fyrir árið 1996 var
miðað við 300 milljóna króna tekjur
af sölu eigna. Við sjálfstæðismenn
lýsum yfir stuðningi við verkefnið
þar sem stefna okkar og störf hafa
miðast við að Reykjavíkurborg
dragi sig út úr samkeppnisrekstri.
Ollum á að vera orðið ljóst að sam-
keppnisumhverfi skilar betra verði
og vandaðri þjónustu til neytenda,
en einokunar eða fákeppnis-
markaður. Vilji sveitarfélag hlutast
til um ákveðna þjónustu fyrir af-
markaða hópa borgarbúa er tiltölu-
lega auðvelt að gera um slíkt samn-
inga, bjóða út verkefni til þeirra
fyrirtækja sem eru á markaðnum.
Við verðum að hverfa frá þeirri
villu að þenja hið opinbera yfir á
svið þar sem fyrirtæki á markaði
hafa þegar haslað sér völl.
Sú einkavæðing sem stendur
fyrir dyrum hjá borginni er afrakst-
ur góðs undirbúnings borgaryfir-
valda í tíð sjálfstæðismanna. Tími
til umræðna og aðlögunar hefur
verið afar mikilvægur og vel hefur
verið unnið nú á lokastigum mála.
Hér skulu nokkur dæmi nefnd:
Á síðasta kjörtíma-
bili ritaði Markús Örn
Antonsson þáverandi
borgarstjóri fjármála-
ráðherra bréf og ósk-
aði eftir að gerð yrði
úttekt á stöðu Skýrslu-
véla Reykjavíkurborg-
ar og ríkisins, með til-
liti til breyttra að-
stæðna á markaðnum,
m.a. vaxandi sam-
keppni innlendra hug-
búnaðarfyrirtækja.
Viðskipti borgarinnar
við fyrirtækið höfðu
einnig verið að dragast
saman og ekki var séð
að 50% hlutur hennar
í Skýrr gerði annað en skekkja
samkeppnisstöðu annarra hugbún-
aðarfyrirtækja. í góðu samstarfi
við stjórnendur og starfsmenn var
Skýrr gert að hlutafélagi á síðasta
ári. Nú hefur borgarráð samþykkt
að selja 30% hlut borgarinnar í
Skýrr hf. Reykjavíkurborg er á
leið út úr þessum samkeppnis-
rekstri.
Annað dæmi eru Jarðboranir.
Ákveðið var að selja
hluta borgarinnar í
fyrirtækinu.
Þriðja dæmið er
Pípugerðin hf. Þessu
borgarfyrirtæki var
breytt í hlutafélag um
áramótin 1992-1993.
Þá var hins vegar talið
ráðlegt að styrkja
stöðu þess áður en það
yrði selt. Sú hefur orð-
ið raunin og borgarráð
hefur nú samþykkt
sölu, sem ætti að hefj-
ast á næstu dögum.
Fjórða dæmið er
Malbikunarstöðin og
Grjótnám. Á síðasta
kjörtímabili var vakin athygli á
kostum sameiningar fyrirtækisins
og myndunar hlutafélags í fram-
haldi af því. Stjórnendur fengu
svigrúm til að meta kosti og galla
og koma á framfæri varnaðarorð-
um um sölu fyrirtækisins þótt því
yrði breytt í hlutafélag. Þetta mál
var síðan formlega tekið upp í nú-
verandi yfirstjórn og samþykkt að
hefja undirbúning að gerð hlutafé-
Árni
Sigfússon
ýmissa rekstrarþátta í stofnunum
aldraðra, gerður var samanburður
á fyrirkomulagi við sorphirðu á milli
sveitarfélaga, með útboð í huga. Sá
samanburður gaf ekki til kynna að
ástæða væri til breytinga. Hins veg-
ar er stöðugt þörf á nýjum saman-
burði því tækni og rekstrarfyrir-
komulag þróast ört.
Það er ánægjuefni að enn hefur
ekki verið ágreiningur við R-listann
um framhald þessara verkefna.
Full samstaða hefur náðst um þau
verkefni sem t.d. varða Skýrr,
Pípugerðina, Malbikunarstöð og
grjótnám. Þá eru augu R-listans
að opnast fyrir möguleikum þjón-
ustusamninga. Það birtist í því að
nú eru samþykktir þjónustusamn-
ingar t.d. um rekstur leikskóla og
félags- og þjónustumiðstöðva, sem
R-listaflokkarnir höfnuðu þegar við
sjálfstæðismenn fluttum um það
tillögur um síðustu áramót.
Reykjavíkurborg er á réttri leið
í einkavæðingu borgarreksturs.
Hins vegar er það áhyggjuefni að
á sama tíma og dregið er úr borgar-
rekstri á þennan hátt, skuli vinstri
flokkarnir auka útgjöld annars
staðar, hækka skatta og auka á
skuldir borgarinnar. Það er til lítils
að auka hagkvæmni í borgar-
rekstri ef það er aðeins til að færa
út kvíarnar á öðrum sviðum sem
aðrir geta allt eins sinnt.
Höfundur er oddviti sjálfstæðis■
manna í borgarstjóm
Reykjavíkur.
Er „karlmennskan“ í hættu?
KONUR hafa lengi
krafist jafnréttis á við
karlmenn. Þótt margir
karlmenn hafi litið á
það sem sjálfsagðan
hlut hafa aðrir talið
það ógna karl-
mennskuímynd sinni,
bæði tilfínningalega og
félagslega. En karl-
menn ættu þó e.t.v.
frekar að gefa gaum
að því að á síðari áram
hafa komið fram
skýrslur sem fjalla um
að karlmennskan sé í
hættu sé litið á hana
líffræði- eða lífeðlis-
fræðilega. Orsakirnar
eru taldar vera margs konar efni í
umhverfinu. Þúsundir nýrra efna
hafa bæst við önnur „náttúruleg"
efni í umhverfinu eftir iðnbyltingu.
I dag höfum við því í vefjum líkam-
ms íjöldann allan af efnum sem
ikki vora til áður. Þau hafa borist
okkur t.d. vegna mengunar í
/innuumhverfí ogytra umhverfi eða
gegnum fæðuna. Það getur tekið
mörg ár eða áratugi
áður en skaðsemi
þeirra kemur í ljós.
Áhrif á
hormónastarfsemi
Á síðari árum hefur
komið í ljós að mörg
þessara efna hafa áhrif
á hormónastarfsemi
líkamans hjá villtum
dýrum sem og mannin-
um. Meðal áhrifanna á
karlkyns fiska, fugla
og spendýr má nefna
minni fijósemi, ýmiss
konar vansköpun,
minni vöðva og aðrar
breytingar í átt til
kvenlegs útlits og líkamsstarfsemi.
Færri sæðisfrumur
Niðurstöður margra rannsókna
sem birst hafa á síðustu þremur
árum sýna alvarlegar breytingar á
sæðisframleiðslu karla. Danskar
rannsóknir hafa sýnt að magn sæð-
isvökva hefur minnkað á síðustu
fímmtíu áram úr 3,40 ml í 2,75
Víðir
Kristjánsson
Eru karlmenn í dag,
spyr Víðir Kristjáns-
son, „helmingi
minni karlmenn
en afar þeirra?“
ml. Á sama tímabili hefur einnig
fjölda sæðisfruma í hveijum milli-
lítra fækkað um helming frá 113
milljónum í 66 milljónir og „gæði“
þeirra minnkað. Þetta verður að
teljast mjög alvarlegt þar sem talið
er að rekja megi orsakirnar til
ýmissa umhverfisþátta og þar valdi
efni sem hafa áhrif á hormónastarf-
semina miklu. Frönsk rannsókn
hefur t.d. sýnt að fjölda sæðisframa
hjá karlmönnum í París hefur fækk-
að um 2% á hveiju ári síðustu tutt-
ugu árin. Aðrar rannsóknir í Belg-
íu, Englandi og víðar sýna svipaðar
niðurstöður eða um 40-60% fækkun
sæðisframa frá lokum síðari heim-
styijaldar.
/
I

\
7.-13. október 1996
Hvaða efni?
Þau efni sem helst hefur verið
rætt um að hafí eða geti haft áður-
nefnd áhrif eru eftirfarandi:
Alkýlfenólar. Hafa aðallega verið
notaðir í þvotta- og hreinsiefni til
iðnaðamota og í vatnsleysanlegar
málningar-, lakk- og límvörar.
PCB. Var aðallega notað sem
einangrunar- og kæliefni í stóra
spenna og þétta en er nú bannað.
DDT. Skordýraeitur sem notað
var mikið en er nú bannað.
Díoxín. Efnahópur sem getur
myndast við brennslu ýmissa efna
eða sem aukaefni við framleiðslu á
öðrum efnum.
Lífræn tinsambönd. Eitt þeirra
efna, tríbútýltin, hefur m.a. verið
notað í botnmálningu skipa til að
hindra gróðurmyndun.
Bisfenól A. Efni sem notað er í
ýmsar slitþolnar málningar- og
lakkvörur.
Ftalöt (Phthalate). Stór hópur
efnasambanda til ýmissa nota.
Minnkar
karlmennskan?
Auk þess að sæðisframum hefur
fækkað hefur komið í ljós í mörgum
rannsóknum að krabbamein í eist-
um er það krabbamein sem fjölgar
mest hjá körlum. Skýrslur frá
Bandaríkjunum, Danmörku og
Englandi skýra frá þrefaldri aukn-
ingu á síðustu þrjátíu árum. Á sama
tímabili hefur þeim tilvikum fjölgað
tvö- til þrefalt þegar eistun fara
ekki á réttan hátt niður í punginn.
Ef þessi áhrif halda áfram að auk-
ast hljóta afleiðingarnar að verða
skelfilegar í framtíðinni. Margir
tala um að karlmenn í dag séu
helmingi minni karlmenn en afar
þeirra vora.
Höfundur er efnafræðingur og
deildarsijóri efna- og
hoUustuháttadeildar
Vinnueftiriits ríkisins.
Þjóðarspegill
Meðal annarra orða
Miðað við aðstæður og gárþröng, segir
Njörður P. Njarðvík, hafa starfsmenn
Sjónvarpsins oftlega lyft grettistaki.
30. SEPTEMBER sl. minntist Sjónvarpið 30
ára afmælis síns með löngum dagskrárþætti
sem bar heitið „Þjóðarspegill í 30 ár“ og var
Ómari Ragnarssyni falin umsjón með þessu
endurliti. Eg settist með nokkurri eftirvænt-
ingu til að horfa á þennan þátt, því að mér
lék forvitni á að sjá hvernig Sjónvarpið kynnti
mikilvægi sitt í íslensku þjóðlífi, þennan nýja
og áhrifamikla miðil, sem sannarlega hefur
komið við daglegt líf allrar þjóðarinnar. En
eftirvænting mín breyttist fljótt í undrun,
svo í hlátur (ekki gleðihlátur) og loks í ein-
hvers konar reiðiblandna skelfingu. Grunn-
tónninn í þessum langa þætti var nefnilega
dægurlagasöngur og aulafyndni. Og ég gat
ekki betur séð en Sjónvarpið væri þarna í
raun að gera þátt sinn í íslensku þjóðlífi að
engu og hæðast að sjálfu sér.
Hugsunarlítið ráp
Með tilkomu Sjónvarpsins gerbreyttist öll
íjölmiðlun á íslandi, þar sem tíðindi voru allt
í einu orðin sýnileg almenningi í bókstafleg-
um skilningi. Og um leið breyttist um margt
framganga tíðindafólks, þar sem það varð
fljótt meðvitað um sýnileik sinn. Þannig hefði
til dæmis mátt hugsa endurlit Sjónvarpsins
í þijátíu ár í stað þess hugsunarlitla ráps sem
einkenndi þáttinn. Að vísu örlaði á þessu,
enda í raun ógemingur að komast með öllu
hjá því, jafnvel þótt reynt væri.
Á þessum tíma hefur þrisvar sinnum verið
kosinn nýr forseti lýðveldisins. Það var fróð-
legt að sjá leifturmynd frá því er þeir Gunn-
ar Thoroddsen og Kristján Eldjárn sátu fyr-
ir svörum á bernskuárum Sjónvarpsins - og
tilvalið að nota þá svipmynd til að sýna hvern-
ig öll fjölmiðlaumræða hefur gerbreyst á til-
tölulega stuttum tíma, og ekki allt til góðs.
Þá hygg ég að ekki síst hefði birst hvaða
stakkaskiptum sjálfsímynd fjölmiðlafólksins
sjálfs hefur tekið, frá allt að því auðmýkt
til fyrirferðarmikillar sjálfumgleði. En þetta
var ekki gert.
Þegar langt var liðið á þáttinn, kom allt
í einu brot af viðtali við Fríðu Á. Sigurðar-
dóttur í tilefni af því, að henni voru veitt
bókmenntaverðlaun Norðurlandaráðs. Það
var eins og umsjónarmaður hefði allt í einu
vaknað upp við vondan draum: menning og
listir, var ekki eitthvað svoleiðis? Þess var
ekki getið að Fríða var fjórði íslenski rithöf-
undurinn, sem hlaut þessi verðlaun. Og
reyndar hafa þessi 30 ár verið geysilega
gróskumikill tími í íslensku menningarlífi,
ekki aðeins í bókmenntum, heldur einnig í
myndlist og leiklist, og þó umfram allt í tón-
list. Og þarna hófst upp íslensk kvikmynda-
gerð fyrir alvöru, og ætti þar að fínnast
skyldleiki við sjónvarp. Því voru ekki gerð
skil.
Stjórnmál og atvinnulíf, sást einhver þróun
eða breytingar á þeim vettvangi? Varla.
Handarbakavinna
Þannig ber í raun allt að sama brunni.
Ef einhveijum er falið að hafa umsjón með
þætti sem heitir „Þjóðarspegill í 30 ár“ í til-
efni slíkra tímamóta, þá hefði maður haldið
að svara þyrfti tveimur spurningum: Hvað
hefur merkast gerst í íslensku þjóðlífi á þess-
um tíma og hvernig hefur sjónvarpið speglað
það? Þetta var ekki gert. Eg held að öllum
sem hafa komið nærri Ríkisútvarpinu hljóti
að sárna sú skrípamynd sem þarna var dreg-
in upp af hinu merka starfi Sjónvarpsins,
því að það er merkilegt starf þrátt fyrir allt,
þótt maður standi sjálfan sig að því að fussa
nú yfír dagskránni. Miðað við aðstæður og
fjárþröng Sjónvarpsins hafa starfsmenn þess
oftlega verið lyft grettistaki og það hefur
vissulega verið þjóðarspegill í 30 ár. Það á
enn eftir að sýna okkur með eftirminnilegum
dagskrárþætti. Sú handarbakavinna sem
menn fengu að sjá 30. september síðastliðinn
er hins vegar engum bjóðandi og lýsir ekki
öðru en metnaðarleysi.
Höfundur er prófessor við Háskóla Islands
og rithöfundur.