Morgunblaðið - 17.10.1996, Blaðsíða 24

24 FIMMTUDAGUR 17. OKTÓBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Sögulegur
fróðleikur
Kronos fer á kostum
BOKMENNTIR
S ö g u r i t
LANDNÁM INGÓLFS
Landnám Ingólfs. Nýtt safn til sögu
þess 5. hefti. Félagið Ingólfur gaf
út. Reykjavík 1996,168 bls.
FIMM ÁR eru liðin síðan síðasta
hefti þessa prýðilega rits kom út og
var maður því orðinn nokkuð lang-
eygður eftir framhaldi.
Landnám Ingólfs er
nefnilega eitt af þeim
ritum sem undirritaður
hefur nokkurt dálæti á.
Þetta hefti veldur ekki
heldur vonbrigðum. Þar
er drjúgan sögulegan
fróðleik að fínna sem
bætir fáeinum brotum
við gloppótta söguþekk-
ingu.
Tíu höfundar eiga
efni í þessu nýja riti.
Eiginlegar sagnfræði-
ritgerðir byggðar á
rannsóknum ei-u sex
talsins. Lýður Björnsson
ritar greinina Fýrstu
klúbbar í Skandínavíu.
Mest er þar raunar sagt frá fyrstu
klúbbunum í Reykjavík. Það er fróð-
leg samantekt og gaman að fá á einn
stað það sem dreift er víðs vegar í
bókum. Kristján Sveinsson skrifar um
strand togarans Coots og þilskipsins
Kópaness við Keilisnes. Sá atburður
varð 14. desember 1908. Er greint
frá tildrögum öllum og atburðum og
vísað á nokkrar minjar þessa slyss í
Sjóminjasafninu i Hafnarfirði.
Aðalgrein ritsins bæði hvað lengd
og efni varðar er ritgerð Hrefnu
Róbertsdóttur, Áætlun um allsheij-
arviðreisn íslands 1751-52. Greint
er frá öllum aðdraganda Innrétting-
anna og birt eru ýmis skjöl sem ekki
hafa áður komið fyrir sjónir manna.
Þetta er afar vönduð umfjöllun og
fengur að birtingu þessara gagna.
Einar E. Sæmundsen landslagsarkí-
tekt á hér greinina Alþingisgarður-
inn, saga undirbúnings og fram-
kvæmda við fyrsta nútíma lystigarð-
inn á íslandi. Titillinn tilgreinir efnið
í hnotskurn. Vel er þessi saga sögð.
Alþingisgarðurinn er nú ríflega aldar-
gamall og fagur sem fyrrum. Tryggvi
Gunnarsson var aðal hvatamaður að
garðinum og stóð fyrir öllum fram-
kvæmdum. Hann var þar lífið og
sálin og garðurinn var hans óska-
bam. Hann valdi sér þar hinstu hvílu
og yfir leiði hans er minnismerki.
Gott innlegg er þessi ritgerð í Sögu
skrúðgarða á íslandi sem væntanlega
verður einhvern tíma skrifuð.
Þeirri skoðun hefur einatt verið
haldið að íslendingum að framganga
höfuðsmannsins á Bessastöðum hafí
verið í meira lagi vesældarleg þegar
„Tyrkir“ gerðu sig líklega til að gera
árás á Bessastaði árið 1627. í ritgerð-
inni Holger Rosenkrantz höfuðsmað-
ur og atlaga Tyrkja að Seilunni 1627
fjallar Halldór Baldursson ítarlega
um þessa atburði og færir sterk rök
að því að höfuðsmaður hafí farið fram
af hyggindum og herkænsku og gert
það sem réttast var. Þessa smágrein
Islandssögunnar má því líklega fara
að leiðrétta. Og loks er í þessum
flokki ritsmíða Drög að
ábúendatali Reykjavík-
ur eftir sr. Þóri Stephen-
sen. Höfundur tekur
fram að einungis sé um
drög að ræða og meiri
rannsóknir þurfi til að
koma. Sitt hvað sýnist
mér hann þó hafa dreg-
ið fram og tekist að fylla
í eyður og leiðrétta
nokkrar missagnir.
í síðasta hefti skrifaði
Kristján Eldjám
skemmtilega um hina
frægu afturgöngu
Bessastaða Appolóníu
Swartzkopf, sem fáir
hafa víst raunar séð.
Nú segir Bjami Gunnarsson aðra
sögu: Draugurinn á Vogastapa - veg-
ferð draugs á 20. öld. Hún er sérstæð
að því leyti að hann getur rakið
hvemig þessi afturgönguhugmynd
hefur breyst í tímans rás og fylgt
mætavel öllum breytingum og um-
byltingum í þjóðfélaginu. Magnús
Þorkelsson á hér áhugaverða hug-
vekju, ef svo má segja: Stöðin í Við-
ey - heimildir í hættu. Þar bendir
hann á rannsóknarefni svo að segja
við bæjardyr Reykvíkinga. Enn er
hægt að afla góðra heimilda um
merkan þátt í atvinnusögu, en nú fer
þó að verða hver síðastur. Þá birtir
Magnús Guðmundsson nokkrar Ijós-
myndir frá hernámsárunum í Mos-
fellssveit. Þetta síðasta innlegg leiðir
hugann að því að þrátt fyrir Virkið
í Norðri, er enn eftir að vinna mikið
verk í sambandi við hemámsárin. Á
allra seinustu ámm hefur ýmislegt
efni verið að koma í ljós, svo sem
nýverið í seinna bindinu af Sögu Sel-
foss. Enn em ýmsir á lífí sem muna
vel þessa tíma, en þeim fer óðum
fækkandi. Áreiðanlega er hér og þar
til talsvert af ljósmyndum, t.a.m.
meðal erlendra hermanna. Þyrfti að
fara að vinda bráðan bug að því að
safna eins miklu efni saman og unnt
er áður en það verður um seinan.
Rit þetta er eins og hin fyrri ágæt-
lega úr garði gert á alla lund, prent-
að á góðan pappír og prýtt mörgum
myndum. Það er kærkomin viðbót
við annan sögulegan fróðleik.
Sigurjón Björnsson
TÓNLEIKAR Kronos-kvartettsins
í Kaupmannahöfn voru Iiður í tón-
listarhátíðinni Art Projekt, einum
af ótalmörgum liðum menningar-
ársins í Kaupmannahöfn. Kronos
skipulagði tónleika sína og notaði
tækifærið til að koma á framfæri
kínverskum tónum, gyðingatónlist
og pönki á maraþontónleikum,
sem hófust kl. 20 og lauk upp úr
miðnætti, þó tvö auglýst verk féllu
úr skaftinu. Fiðluleikarinn David
Harrington kynnti tónlistina, en
meðleikarar hans eru John Sherba
fiðluleikari, Hank Dutt lágfiðlu-
leikari og Joan Jeanrenaud selló-
leikari.
Kvartettinn kemur frá San
Francisco og er hefðbundinn
strengjakvartett, sem hefur
sprengt ramma hefðarinnar og
fetar alls kyns skrýtna tónlistar-
stíga. Þau koma fram stællega
klædd og nota (jós og myndir eins
og rokkhljómsveit og spila jafnt í
Carnegie Hall og á Hróarskeldu-
hátíðinni. Undanfarin ár hefur
Kronos verið upptekinn af þjóðla-
gatónlist og nútímatónskáldum
innblásin henni. Geisladiskur
Kronos með afrískri tónlist klifr-
aði upp fyrir diskinn með tenórun-
um þremur, svo óhætt er að segja
að Kronos hafi slegið í gegn.
Kronos þjófstartaði tónleikum
sínum með því að koma fram í Ibk
maraþontónleika bandaríska tón-
skáldsins Steve Reich kvöldið áð-
ur, þar sem hann og fleiri fluttu
verk hans og tónlist, sem hann
hefur orðið fyrir áhrifum af, eins
og afríska trommutónlist. Kronos
flutti svo kvartett hans, „Different
Trains", þar sem tónlistarmenn-
irnir spila á móti segulbandi. í
verkið er fléttað texta um áfanga-
Þau laða jafnt pönkara
sem unnendur
klassískrar tónlistar á
tónleika sína. Sigrún
Davíðsdóttir fór á tón-
leika Kronos-kvartetts-
ins og segir frá því sem
bar fyrir augu og eyru.
staði lesta, endurspeglun lestar-
ferða hans yfir Bandaríkin með
ferðir gyðinga á leið í útrýmingar-
búðirnar í huga. Þar nýtur Kronos
sín í botn og flutningurinn var
áhrifamikill og glæsilegur enda-
hnútur á eftirminnilega tónleika.
Kronos-kvöldið hófst á kín-
verskum tónum úr nokkurs konar
lútu, „pipa“, sem Wu Man sló. Með
kvartettinum flutti hún svo nú-
tíma draugaóperu eftir Ianda sinn
Tan Dun. Verkið er fyrir kvart-
ett, pipu, vatnsskálar, Ijós, raddir
og kannski eitthvað fleira. Verkið
byrjar á einleik á upplýsta, glæra
vatnsskál og endar á því sama.
Fyrir þá sem kunna að meta kín-
verska hljóma í nútíma útgáfu og
„aksjón“ með var þetta vísast
mjög áhugavert.
Næsti hluti var einnig með þjóð-
lagaívafi, því klarínettuleikarinn
David Krakauer kynnti og flutti
svokallaða Klezmertónlist, hefð-
bundna gyðingatónlist er hefur
verið endurlífguð í Bandaríkjun-
um. I sameiningu fluttu svo Kra-
kauer og Kronos verk eftir Os-
valdo Golijov, The Dreams and
Prayers of Isaac the Blind, byggt
á mið-evrópskri tónlistarhefð.
Að öllu þessu loknu hafði fækk-
að til muna í salnum. Margir af
þeim sem litu út fyrir að sækja
fyrst og fremst kiassíska tónleika
voru farnir, en eftir voru pönkar-
ar og ungt fólk. Sérlega tilkomu-
mikið var þríeyki, tvær stúlkur
og strákur. Þær voru i síðum kjól-
um, önnur eins og sveipuð inn í
teygjuefni og netheklaða peysu,
hin í svörtum umfangsmiklum
silkikjól, sem leit út eins og rif-
níuútgáfa af rókókókjól. Náung-
inn var berlæraður og aftan til
var hann í netsamfesting, en brá
yfir sig síðum leðurfrakka og
bomsum með um 30 cm sóla.
Um leið og söngkonan Dia-
manda Galás birtist mátti glöggt
sjá eftir hverjum pönkararnir
biðu, því margir stundu: „Dia-
manda, Diamanda" af áfergju.
Hún virti áhorfendur ekki viðlits,
en settist í svarta leðursamfest-
ingnum sínum, svo þröngum að
helst virtist henni hafa verið hellt
ofan í hann, og byrjaði. Lögin
hennar eru meira í moll en dúr
og hún syngur með því að gæla
við langan hljóðnemann á flyglin-
um, sem hún spilar á. Sem söng-
kona er hún eins og samsteypa
af dívunni Mariu Callas og pönk-
drottningunni Ninu Hagen.
Kynnin af Kronos-kvartettinum
þessi tvö kvöld voru áhugaverð,
en fyrir þann sem stendur klassík
og samtímatónlist nær en rokki
og þjóðlagatónlist hafði Steve
Reich ansi miklu meira fram að
færa en Kronos í sinni flippuðustu
útgáfu.
Hrefna
Róbertsdóttir
Listin ógnar
vináttunni
TOM Courtenay, Tom Scott og Albert
Finney takast á um myndlist.
LISTIN gerir vináttuna að engu í
nýju verki sem sýnt er í London.
Að baki sýningunni standa heims-
þekktir leikarar, Sean Connery sá
verkið í París og lét setja það upp hinum
megin Ermarsunds með stórleikurunum Al-
bert Finney og Tom Courtenay í aðalhlut-
verkum ásamt Tom Scott. Leikstjórinn heitir
Matthew Warchus.
Það var raunar eiginkona Connerys sem
fyrst sá leikritið „Art“ (List) og hreifst af.
Það var árið 1994 og hún taldi verkið tilvalið
í kvikmynd sem eiginmaðurinn myndi leika
aðalhlutverkið í. Þegar Connery las það þótt-
ist hann þegar sjá að það ætti hvergi annars
staðar heima en á sviði og hafði samband
við framleiðandann David Puch sem féllst á
að fjármagna verkið.
Á þeim tveimur árum sem liðin eru hefur
komið í ljós að Connery-hjónin hafa veðjað
á réttan hest því verk Yasminu Reza hefur
Sean Connery, Albert Finney
og Tom Courtenay eru á
meðal þeirra sem standa að
sýningum á leikritinu „Art“
sem sett hefur verið upp við
miklar vinsældir víða um
heim á síðustu tveimur árum
slegið í gegn víða um heim. Það hefur verið
sýnt í 18 mánuði samfellt í París og verið
sett upp í Noregi, Svíþjóð, Hollandi, ísrael,
Sviss, Ástralíu og Austurríki, auk þess sem
áætlað er að sýna það í Kanada, á Spáni og
Ítalíu.
Eins og áður sagði fjallar verkið um vin-
áttu þriggja karla og hvernig listin kemst
upp á milli þeirra. Courtenay og Finney fara
með hlutverk vina til fímmtán ára. Þegar
annar þeirra kaupir fokdýra nútímalist, sem
hinn segir helst eiga heima í ruslatunnunni,
er voðinn vís.
Finney og Courtenay hafa þekkst mun
lengur en þeir kynntust í upphafí sjö-
unda áratugarins er þeir voru í hópi
ungra og uppreisnargjarnra leikara sem
neituðu að leggja mállýskur sínar af
þótt komnir væru í stóru leikhúsin í
London. Þeir kynntust þó ekki fyrir al-
vöru fyrr en árið 1984 er þeir léku sam-
an í kvikmyndinni „The Dresser". Þriðja
hjólið undir vagninum, Tom Scott, af
skosk-ítölskum ættum og hóf ferilinn
árið 1974.
Það hefur vakið athygli að kona skuli
skrifa af svo miklu innsæi um vináttu
karla. Yasmina Reza er leikkona, fædd
í Frakklandi en af ungversku og rúss-
nesk-írönsku foreldri. „Art“ er þriðja
leikverk hennar.
Leikstjórinn Warchus segir hættuna
við uppsetninguna liggja í því að styrkur
tvíeykisins Finneys og Courtenays beri
þriðja manninn ofurliði og að hann lendi
á milli þeirra í stað þess að skapa jafn-
vægi á móti þeim. En hann telur enga hættu
á öðru en að fólk flykkist í leikhús til að
horfa á þijá karla rífast um svartmálaðan
striga. „Ástæðan er sú að hugmyndin snýst
ekki um félagslegt raunsæi, hún snýst um
grundvallarspurninguna um gildi hluta og
vináttunnar."