Morgunblaðið - 17.10.1996, Blaðsíða 38

38 FIMMTUDAGUR 17. OKTÓBER 1996
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
TORFI
HJARTARSON
+ Torfi Hjartar-
son fæddist 21.
maí 1902 á Hvan-
neyri og ólst upp
þar og að Ytri-
Skeljabrekku og
Arnarholti í Borg-
arfirði. Hann lést á
Landspítalanum í
Reykjavík 8. októ-
ber siðastliðinn eft-
ir aðsvif á heimili
^^sínu. Foreldrar
hans voru Hjörtur
Snorrason f. 1859,
d. 1925, búfræðing-
ur, skólastjóri,
bóndi og alþingismaður, sonur
Snorra Jónssonar og Maríu
Magnúsdóttur í Magnússkógum
og á Skerðingsstöðum í Dala-
sýslu, og Ragnheiður Torfadótt-
ir, f. 1873, d. 1953, húsfreyja
og mjólkurfræðingur, dóttir
Torfa Bjarnasonar og Guðlaug-
ar Zakaríasdóttur, skólastjóra-
hjóna í Ólafsdal. Bræður Torfa
voru Snorri f.1906, d. 1986,
skáld og bókavörður, og Asgeir,
1910, d. 1974, sagnfræðingur,
kennari og bókavörður. Torfi
kvæntist 1. febrúar 1934 Önnu
Jónsdóttur húsfreyju, sem fædd
var 23. júlí 1912 í Hrísey og
andaðist í Reykjavík 25. janúar
1992. Hún var dóttir Jóns Sig-
urðssonar, vélfræðings og út-
gerðarmanns frá Hellulandi í
Hegranesi, og Sóleyjar Jóhann-
esdóttur, húsfreyju og organ-
leikara frá Syðstabæ í Hrísey.
Börn Torfa og Önnu eru 1)
Hjörtur, f. 6. júlí 1934 á ísafirði,
17. mars 1935. 2) Hjörtur,
lögmaður og nú
hæstaréttardómari, f.
19. september 1935 á
ísafirði. Maki hans er
Nanna Þorláksdóttir
hjúkrunarritari og
börn þeirra Torfi,
Logi og Margrét
Helga. 3) Ragnheiður,
kennari og rektor
Menntaskólans í
Reykjavík, f. 1. maí
1937 á ísafirði. Maki
hennar er Þórhallur
Vilmundarson pró-
fessor og börn þeirra
Guðrún, Torfi og
Helga. 4) Sigrún, tryggingaráð-
gjafi, f. 23. október 1938 á
Isafirði, d. 21. desember 1991 í
Toronto. Maki hennar er Robert
M. Kajioka örveirufræðingur og
dætur þeirra Rosemary og Kat-
hleen. 5) Helga Sóley, hjúkrunar-
deildarstjóri á Landspítalanum,
f. 13. september 1951 í Reykja-
vík. Fósturdóttir Torfa og Önnu
er Halla, kennari, f. 19. ágúst
1959 í Reykjavík, dóttir Sigrúnar
Torfadóttur og Hrafnkels
Thorlacius arkitekts. Maki henn-
ar er Sveinbjöm Þórkelsson
kennari og börn þeirra Hrafnkell
og Anna. Torfi lauk gagnfræða-
prófi við Flensborgarskóla í
Hafnarfirði og varð stúdent frá
MR vorið 1924. Hann varð lög-
fræðingur frá Háskóla Islands í
febrúar 1930. Veturinn 1930-31
stundaði hann framhaldsnám í
London. Á námsárunum starfaði
Torfi í skrifstofu Alþingis og við
bú móður sinnar í Arnarholti.
Hann stundaði málflutnings-
Höfðinginn er fallinn frá, 94 ára
að aldri. Langri lífsgöngu er lokið.
Þrátt fyrir háan aldur kom dauði
Torfa okkur öllum í opna skjöldu
og hans er sárt saknað. Torfi frændi
eins og ég kallaði hann ávallt varð
einhvernveginn aldrei gamall. Hann
hélt þessari leiftrandi hugsun fram
undir hið síðasta, áhuganum fyrir
öllu þjóðlegu og mannlegu þar sem
fátt virtist honum óviðkomandi.
Ég minnist hans sem heljarmenn-
is sem mér stóð stuggur af fyrstu
ár ævi minnar, en eftir því sem
árin liðu og ég kynntist honum
oetur lærði ég að meta hann, virða
ogJ)ykja vænt um.
Ég minnist fjallaferðanna með
honum og Helgu dóttur hans sem
krakki og heimkeyrslunnar á græna
jeppanum þegar við þurftum að vita
skil á hverju fjalli og hveijum hól
sem við fórum um. Litt stoðaði að
umla og hvá og þaðan af síður að
kvarta undan þreytu. Því allt sem
flokkast gat undir tepruskap, sof-
andahátt eða leti átti ekki upp á
pallborðið hjá Torfa. Ég minnist
þess þá að hafa spurt sjálfa mig
hvort hann væri raunverulega bróð-
ir hans föður míns.
Og árin liðu, frændi var ætíð
- Kpptekinn maður og ég sá hann
ekki oft. Það var þá helst í fjöl-
skylduboðum eða þegar ég rakst á
hann á hlaupum einhversstaðar í
námunda við Tollstöðina. Og þá
sagði hann alltaf svo hressilega
„sæl frænka". Mér skildist að ég
ætti sess hjá honum sem eina bróð-
urdóttir hans.
Og bræðurnir féllu frá, einn af
öðrum, fyrst sá yngri, Ásgeir, og
síðan skáldið Snorri. Drengirnir
eins og hann kallaði þá gjarnan
voru á dálítið öðrum hraða en Torfi
-Og eflaust hefur honum þótt þeir
lifa i of miklum þokuheimi. En þrátt
fyrir ólíkar hugsjónir og ólík lífs-
mynstur þá fann maður að þeir
bræður voru tengdir sterkum bönd-
um. Torfi fylgdist grannt með skrif-
um þeirra og af og til skaut hann
upp kollinum hjá þeim svona eins
og til að fullvissa sig um að allt
cæri í lagi. Þessi umhyggja kom
berlega í ljós þegar Snorri bróðir
hans veiktist og satt að segja er
það upp úr því sem raunveruleg
kynni okkar frænda hófust og þau
kynni áttu eftir að styrkjast með
hveiju árinu sem leið. Ég fór að sjá
ýmislegt í fari hans sem ég hafði
ekki skynjað sem telpuhnáta í fjalla-
ferðunum frægu. Hann var ekki
bara stjómsamur herforingi, harður
og ákveðinn, heldur sannur dreng-
ur, hlýr ljúflingur, með sterka rétt-
lætiskennd, skemmtilegur, fróður
og gáfaður. Hann gat verið allt að
því feiminn, fór dult með tilfinning-
ar sínar en stundum brá þó fyrir
viðkvæmni eins og þegar Anna
kona hans dó. Hann sagði þá við
mig að hann vissi ekkert lengur
hvað hann ætti við sig að gera.
Stærri orðum var vart hægt að
búast við af hans hálfu.
En lífsviljinn og lífsorkan virtist
öllu yfírsterkari og það er kannski
það fordæmi sem hann lætur eftir
sig og gæti hjálpað okkur hinum sem
eftir sitjum að halda ferðinni áfram.
Ég vil að lokum þakka frænda
mínum fyrir samfylgdina og fyrir
allan þann hlýhug sem hann sýndi
börnum mínum, eiginmanni og
sjálfri mér. Við hefðum kosið að
hafa hann lengur á meðal okkar
en ég er þó þakklát fyrir að hafa
fengið að vera með honum síðustu
stundina sem hann lifði og sjá að
hann kvaddi þennan heim með
sömu reisn og hann lifði.
Ég sendi bömum hans og barna-
börnum mínar innilegustu samúðar-
kveðjur.
Ragnheiður Ásgeirsdóttir.
Kveðja frá embætti
Ríkissáttasemjara
Kvaddur er í dag sá maður er
lengst hefur starfað að sáttastörf-
um í vinnudeilum. Torfi Hjartarson.
Hann gegndi starfi sáttasemjara
ríkisins jafnframt starfi sínu sem
tollstjóri árin 1945-78 en áður
hafði hann verið skipaður vara-
sáttasemjari í eitt ár. Árið 1978 var
starf ríkissáttasemjara gert að fullu
starfi. Gegndi hann því þá eitt ár
þar til eftirmaður hans, Guðlaugur
Þorvaldsson, tók við því.
störf í Reykjavík 1931-32 og
ritstýrði þá jafnframt blaðinu
Heimdalli. Hann var settur bæj-
arfógeti á Isafirði og sýslumað-
ur í Isafjarðarsýslu 1932-33 og
skipaður í það starf sumarið
1934, en hafði þar á milli m.a.
verið fulltrúi við embætti sýslu-
manns og bæjarfógeta á Akur-
eyri. Hann varð tollstjóri í
Reykjavík 1. október 1943 og
gegndi því starfi til ársloka
1972. Torfi varð varasáttasemj-
ari í vinnudeilum árið 1944 og
gegndi síðan starfi sáttasemj-
ara ríkisins frá 1945 til 1978,
samkvæmt skipun til 3ja ára í
senn. Honum var falið að gegna
starfi ríkissáttasemjara frá
1978 til 1979, eftir að starfið
hafði verið gert að sérstöku
embætti. Torfi gegndi fjölmörg-
um félags- og trúnaðarstörfum.
Meðal annars var hann formað-
ur Sambands ungra sjálfstæðis-
manna frá stofnun þess á Þing-
völlum 1930 til 1934. Bæjarfull-
trúi á ísafirði var hann 1940-
1943. Hann var oddviti yfirkjör-
stjórnar við bæjarsljórnarkosn-
ingar í Reykjavík 1949-1970.
Hann átti sæti í sljórn Dómara-
félags íslands frá stofnun 1941
til 1972 og Sýslumannafélags
Islands frá stofnun 1964 til
1972. Hann var formaður bygg-
ingarnefndar Tollhússins í
Reykjavík frá upphafi til bygg-
ingarloka 1974. Hann var meðal
stofnenda Rotaryklúbbs ísa-
fjarðar 1935 og félagi í Rotary-
klúbbi Reykjavíkur eftir komu
sína þangað 1943. Hann var
heiðursfélagi Dómarafélags Is-
lands og bar stórriddarakross
Fálkaorðunnar með sljörnu,
ásamt nokkrum erlendum heið-
ursmerkjum.
Útför Torfa fer fram frá
Dómkirkjunni í Reykjavík í dag
og hefst athöfnin klukkan 13.30.
í þijátíu og fimm ár frá því í lok
heimsstyijaldarinnar síðari, oft á
tímum mikils ágreinings og óróa á
vinnumarkaði, annaðist hann sátta-
störf. Hann setti því mark sitt á
framkvæmd sáttastarfa og mótaði
margar þær hefðir og reglur sem
enn er fylgt. Þótt ætla mætti að
sáttastörfín samfara tollstjórastarf-
inu yfir svo langan tíma væru
óbærilegt álag fyrir Torfa var ekki
að merkja að það gengi nærri hon-
um. Hann stóð æ sem klettur úr
hafinu.
Hjá öllum þeim sem tengjast
kjarasamningum verður minning
Torfa Hjartarsonar í heiðri höfð um
ókomin ár. Honum er þakkað ein-
stætt framlag til sáttastarfa.
Guð blessi Torfa Hjartarson.
Þórlr Einarsson.
Með Torfa Hjartarsyni er fallinn
einn svipmesti samtíðarmaður okk-
ar. Hér verður ekki reynt að lýsa
ævisögu hans, heldur minnast á þau
kynni sem ég hafði af honum. Þó
verð ég að geta þess að mér hefur
verið sagt að hann hafi lokið lög-
fræðiprófi 1930 - og síðar dvalið
eitt ár í Bretlandi til að kynna sér
réttarfar.
En árið 1934 var hann orðinn
sýslumaður ísafjarðarsýslu og bæj-
arfógeti á ísafirði. Ég hef heyrt því
skotið fram að hann hafi verið harð-
ur sýslumaður. Orðið harður held
ég að eigi ekki við í þessu tilviki,
heldur orðið röggsamur með nokk-
uð annarri merkingu.
Góður kunningi minn,_ sem ólst
upp í stórri íjölskyldu í ísafjarðar-
sýslu, sagði mér að hann minnist
þess ævinlega þegar hreppsnefndin
var búin að ákveða að skipta upp
heimilinu og koma börnunum fyrir
á hinum ýmsu bæjum í öðrum sveit-
um. Þegar hreppsnefndin kom til
að leggja síðustu hönd á verkið var
sýslumaðurinn með í för. Börnin
höfðu falið sig í útihúsum og þá
heyrðu þau háreysti á hlaðinu.
Sýslumaðurinn neitaði að leysa upp
heimilið og bannaði hreppsnefnd-
inni að snerta við fjölskyldunni.
Þessu segist vinur minn aldrei
gleyma, en sýslumaðurinn talaði við
foreldra hans og rak hreppsnefnd-
ina heim. Síðar upplýstu foreldrarn-
ir börnin um að sýslumaður hafði
oft haft samband við þau - en börn-
in fengu að alast upp saman hjá
foreldrum sínum. Þetta kalla ég
ekki hörku.
Torfi Hjartarson mun hafa verið
skipaður tollstjóri í Reykjavík 1943
- en árið 1946 var bætt á hann
sáttasemjarastarfi, sem í reynd var
fullt starf, en hvað varðaði Torfa
um það?
Kynni mín af Torfa hófust í gegn-
um sáttasemjarastörf. Ég kveið fyr-
ir fyrsta fundi okkar - ég hafði
heyrt af festu hans, greind og frá-
bærri atorku. Ég viðurkenni að ég
var nokkuð smeykur, þegar hann
kom stormandi í salinn, höfði hærri
en flestir aðrir menn, fullur af at-
orku og lífsþrótti. Ég hugsaði í
hljóði að með þennan mann færi
maður ekki langt.
Ein fyrstu átakastörf Torfa voru
1947 að Dagsbrún hafði boðað
verkfall og nokkrir þungir samn-
ingafundir höfðu farið fram. Þá
vildu tveir ráðherrar í ríkisstjórninni
leggja fram sáttatillögur undir alls-
heijaratkvæðagreiðslu. Torfi harð-
neitaði, sagðist vita að þessi tillaga
yrði kolfelld og eftir það yrði hálfu
verra að ná samningum. En ráð-
herrarnir píndu sáttanefndina sem
starfaði með Torfa að leggja sátta-
tillöguna fram. Þarna held ég að
Torfi hafi verið næst því að segja
af sér störfum. í atkvæðagreiðslu
kolfelldu Dagsbrúnarmenn tillög-
una. En á einhvern óskiljanlegan
hátt tókst Torfa á næstu 2-3 vikum
að ná samningum. Það hefðu fáir
leikið eftir.
Eftir þetta reyndu ráðamenn
ekki að leggja fram tillögur í vinnu-
deilum gegn vilja Torfa. Þeir höfðu
fengið sína lexíu. Hversu hart sem
deilt var í samningum þá heyrðist
hvorugur deiluaðili halda því fram
nokkurn tíma að Torfi Hjartarson
væri óheiðarlegur eða hlutdrægur.
Að komast í gegnum allar þessar
sviptingar og átök með slíkri reisn
hefði enginn annar eftir leikið. Það
hafði aldrei tekist ef hann hefði
ekki haft þetta mikia traust.
Ég fylgdist nokkuð vel með Torfa
og vinnubrögðum hans, mér fannst
hann oft á tíðum leysa deilur, sem
ég sá ekki að væru leysanlegar -
ég lærði margt af þessu. Að erfið-
ustu hluti er oft hægt að leysa með
einbeitni og leggja sig allan fram
í verkið.
Torfi var sáttasemjari á erfiðustu
tímum - það urðu stórfelldar breyt-
ingar á réttindum og kjörum manna
og verkalýðsfélög voru orðin sterk-
ari og harðákveðin að sækja aukin
réttindi og betri kjör.
Eitt sinn man ég að samningar
voru að komast í höfn - menn frá
báðum aðilum vildu fara heim í
mat, en Torfi svaraði með því að
loka húsinu: „Hér fer enginn heim“
og aldrei þessu vant lét hann færa
okkur kaffí með ilmandi bakkelsi
og svo kom undrið mikla; inn komu
tveir rakarar í hvítum sloppum með
öll sín tæki og tól. Rakararnir stóðu
vel að verki og settu spíra og rak-
vatn á andlit manna og hár. Þegar
þessu var að mestu lokið setti Torfi
fund að nýju - og samningar voru
undirritaðir kl. 9 næsta morgun.
Það hefði aldrei gerst hefði hann
hleypt mönnum út úr húsinu. Því
minnist ég þessa að Torfi var ekki
vanur að traktera menn á veitingum
eða rökurum, en samningar hefðu
aldrei tekist hefðu menn farið út
úr húsi.
En það var einungis hin góða
greind og skarpa hugsun Torfa,
hann var svo næmur t.d. á svip-
brigði manna - næmur að meta
aðstæður utan veggja og innan að
oft fannst manni þessi næmni
næsta yfiráttúruleg „les hann hugs-
anir rnanna" hvíslaði einn að mér
einu sinni. Liklega gerði hann það.
Það gefst ekki rúm til að lýsa öllum
þessum löngu og erfiðu samninga-
fundum, ef deilur voru harðar fékk
Torfi sáttanefndir 3-5 manna til
að vinna með sér. Þar var margur
mætur maðurinn m.a. man ég eftir
þremur hæstaréttardómurum: Jón-
atan Hallvarðsson, Logi Einarsson
og Benedikt Siguijónsson. Ég held
að hæstaréttardómarar hafí haft
gott af þessu, það var gott fyrir
þá að komast út úr múrningunni
og kynnast hörðum stéttardeilum.
Það var margt „yfirnáttúrulegt"
við Torfa. Maður kom dasaður heim
eftir 2-3 sólarhringa vökur undir
lokin - þá kom kannske tveggja
daga hlé fyrir Torfa. Þá leit hann
að sjálfsögðu í Tollstjóraskrifstof-
una og fór svo í fylgd með öðrum
í ferð upp á fjallið Skjaldbreið eða
í fjallgöngur. Þá settist hann að
nýrri vinnudeilu og þá komu enn
lengri vökur. Ég þótti hér áður fyrr ,
með harðari mönnum að vaka, en
ég hafði ekkert í Torfa að gera -
enda lét ég fjöllin í friði!
Torfi lét af störfum 1979 - þá
kominn yfír sjötugt - ég lýsi því
ekki frá hveiju þessi maður hefði
getað sagt - en aldrei var hægt
að fá neitt út úr honum um annað
fólk, ég efast um að nokkur annar
embættismaður á árum Torfa hafi
unnið meira eða jafn þýðingarmikið
starf. - Hann var naumur á kaffið
á samningafundum, en heim að
sækja; höfðingi. Aldrei átti hann
annan bíl en Willisjeppa frá 1947
og keyrði hann allt fram að því síð-
asta.
Ég viðurkenni að mér var hlýrra
til þessa manns en flestra annarra,
virti hann og leit upp til hans.
Nú þegar Torfi Hjartarson verður
borinn til grafar, þá leitar hugur
minn til ævintýra, ég hefði viljað
að skrautvagn væri fyrir kirkjudyr-
um og 12 dökkir gæðingar fyrir,
það mundi hæfa þessum látna höfð-
ingja.
Guðm. J. Guðmundsson, fv.
formaður Dagsbrúnar.
Við þau vatnaskil sem nú eri;
orðin er margs að minnast. Fyrst
þess frá minni hendi, að árið 1957
er ég tók við starfi sem fulltrúi í
fjármálaráðuneytinu, hófust sam-
skipti okkar Torfa Hjartarsonar,
enda hafði ég þá fyrir hönd ráðu-
neytisins með að gera málefni toll-
gæslu og tollheimtu. Þegar þau
samskipti hófust var mér ljóst, að
þar fór ekki venjulegur maður, enda
fór orð af honum sem harðdugleg-
um innheimtu- og málafylgju-
manni. Mér fannst því vissara að
fara með gát og forðast mannalæti
og valdsmannsboð. Frá því er þó
skemmst að segja, að ekki þurfti
manninn lengi að reyna til þess að
finna að mannlegar tilfinningar
bærðust í ríkum mæli undir stór-
brotnu yfirborði.
Tollstjóraembættinu í Reykjavík
gegndi Torfi í 29 ár frá 1943 til
1972, en áður hafði hann gegnt
bæjarfógetaembættinu á ísafirði. Á
þeim 29 árum sem Torfi gegndi
þessu embætti tók það miklum
breytingum, þróaðist úr tiltölulega
fámennri skrifstofu upp í stofnun
með yfir 130 manna starfsliði þegar
flest var. Á þessum árum hafði
skrifstofutækni nútímans ekki hafið
innreið sína, allt þurfti því að hand-
skrifa og vélrita með þeirri mann-
aflaþörf, sem slík vinnubrögð kröfð-
ust. Ekki er langt um liðið frá því
að hér störfuðu menn, sem mundu
þegar fyrstu handsnúnu margföld-
unarvélarnar komu á skrifstofuna
til að létta störfin. Er erfitt að hugsa
sér nú hvernig öll þau flóknu reikn-
ingsdæmi sem nú eru leyst í reikni-
vélum og tölvum, voru unnin við
þær aðstæður. Á þeim árum voru
líka menn með góða reikningskunn-
áttu, svo ekki sé talað um getu til
að leggja saman langa töludálka,
taldir gulls ígildi.
Torfí var mikill nákvæmnismaður
og lá sjálfur löngum stundum yfír
bókhaldi, til þess að fá það til að
stemma. Voru jafnvel dæmi þess,
að einhveijir spiluðu á þennan ná-
kvæmnisveikleika hans. Að minnsta
kosti ganga hér enn sögur af mönn-
um, sem unnu fram að miðnætti við
að leita að smáaurum í bókhalds-
skekkjum og komu svo til Torfa og
sögðu þau góðu tíðindi, að þeir væru
búnir að finna krónuna sem vant-
aði! Ekki veit ég þó sannleiksgildi
þessa; get allt eins ímyndað mér að