Morgunblaðið - 19.11.1996, Page 38

38 ÞRIÐJUDAGUR.19. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
HEALTHILIFE
AÐSENDAR GREINAR
Kvöld: Frá 28. nóvember.
(Uppselt um helgar.)
í hádegi: Frá 6. desember.
Alla föstudaga, laugardaga og sunnudaga fram aö jólum.
TRYGGIR GÆÐIN
leilsuefni sem virka
PROPOLIS - GÆÐAEFNI
90 BELGIR - 400 MG
GOTTVERÐ
Autioxidant-
Betacaroten
B-fjölvítamín
C-509 vítamín
Calcium-
Pantothen
E-500 vítamín
Fólinsýra-járn
4/40Gingseng
Ginkgo-biloba
Hár og neglur, Hvítlaukur,
Kvöldvorrósaolía, Lesetin,
Þaratöflur, Q-10 (30 mg.).
Fæst í mörgum heilsubúðum,
apótekum og mörkuðum.
BIO-SELEN UMB; SIMI 557 6610
Bókasafn Þjóðminja-
safns Islands
HANDVERKS
SALA
allar
helear
j Kolaportinu er sala á islensku
handverki alla markaðsdaga.
Stemmningin er frábær
og mannlífið fjörugt.
Kolaportið er góður kostur
ef þú ert að prjóna, smíða,
skapa, hanna eða búa til
skemmtilega hluti.

Pantanasími
r 562 5030
KOtAPOKTIÐ
M'H I fMW'H
- kjarni málsins I
í _ ÞJÓÐMINJA-
SAFNI íslands er sér-
fræðibókasafn sem er
fremur lítt kunnugt al-
menningi. Þangað leitar
þó sívaxandi fjöldi
fólks, jafnt fræðimenn,
nemendur sem og hinn
almenni fróðleiksfúsi
notandi sem áhuga hef-
ur á norrænni menn-
ingarsögu og listi'naði.
Fyrir nokkru barst
bókasafninu vegleg
bókagjöf og þykir því
við hæfi að geta hennar
hér að nokkru, ásamt
nokkrum atriðum úr
sögu bókasafnsins.
Eftir að Þjóðminjasafn íslands —
sem hét reyndar Fomgripasafn ís-
lands til ársins 1911 — var stofnað
árið 1863 varð smám saman til lít-
ill vísir að bókasafni sem síðan óx
að vöxtum og gæðum í tímans rás.
Verulegan vaxtarkipp tók það þó
ekki fyrr en líða tók á þessa öld
en einkum bárust safninu þá sem
nú gjafabækur frá velviljuðum aðil-
um heima og erlendis. Skömmu
eftir að útgáfa Árbókar Hins ís-
lenzka fornleifafélags hófst árið
1880 var komið á ritaskiptum milli
Þjóðminjasafnsins og annarra safna
og viðlíkra stofnana erlendis og
einnig hér heima, í litlum mæli þó
til að bytja með. Þessi ritaskipti
jukust síðan mjög eftir að dr. Krist-
ján Eldjárn varð þjóðminjavörður
og síðan ritstjóri árbókarinnar. Eru
þau enn ein megin uppistaðan í
bókakosti safnsins, því að jafnaði
berst mikill fjöldi rita til safnsins
með þessum hætti ásamt umtals-
verðu magni af gjafaritum.
í seinni tíð ber þó langhæst mik-
il og vegleg bókagjöf sem safninu
barst í lok árs 1994 úr dánarbúi
Fríðu Knudsen sem gefin var í
minningu um mann hennar Þorvald
Þórarinsson, hæstaréttarlögmann,
sem lést árið 1974. Áður hafði Þjóð-
minjasafnið notið góðvildar þeirra
með ýmsum hætti en sú bókagjöf
sem hér um ræðir inniheldur marg-
vísleg gagnleg rit inn-
an fræðasviðs Þjóð-
minjasafnsins, svo
sem bækur er varða
íslenska menningar-
sögu og landafræði,
ættfræðirit, orðabæk-
ur, alfræðirit, mörg af
fyrstu tímaritum ís-
lendinga, æviminning-
ar, frumútgáfur nokk-
urra íslenskra þjóð-
skálda, lögbækur
fornár og nýjar, lista-
verka- og sýningar-
skrár og talsvert af
Gróa erlendum fræðibók-
Finnsdóttir um. Allar eru bækurn-
ar afar vel með farnar
og failega innbundnar og sem slíkar
eru margar hveijar falleg dæmi ís-
lensks listiðnaðar. Ekki er enn lokið
við að skrá allt gjafasafnið en ljóst
er að fjöldinn nemur um 2.500-
3.000 bókum og er það ómetanleg-
ur fengur fyrir rannsóknarstarf-
semi Þjóðminjasafnsins.
Þegar þau þáttaskil verða í starf-
semi bókasafns að því berst í hend-
ur slík stórgjöf er rétt að staldra
við og skoða hvað áunnist hefur og
hvað miður fer. Á því átta ára tíma-
bili sem undirrituð hefur haft um-
sjón með bókasafni Þjóðminjasafns-
ins hefur vissulega margt verið
fært til betri vegar, enda hafði
bókavarslan verið stopul fyrir þann
tíma. Óskráð rit hafa verið flokkuð
og skráð og flokkun nær alls efnis
endurskoðuð. Bókasafnið hefur haft
fulla aðild að gegni, skráningar-
kerfi Landsbókasafns-Háskóla-
bókasafns, í fjögur ár og er jafn-
framt verið að skrá eldri safnkost
þess. Samband við ritaskiptastofn-
anir hefur verið eflt, nýrra skipta-
aðila aflað og aðföng öll gerð mark-
vissari. Samvinna með listbókasöfn-
um hérlendis er náin og eru flest
íslensk bókasöfn sem eiga listefni
í einhverjum mæli nú aðilar að
ARLIS/Norden, en ARLIS (Art
Libraries Society) er sérstök
deild innan IFLÁ (International
Federation of Library Associati-
Mest ber á veglegri
bókagjöf úr dánarbúi
Fríðu Knudsen, segir
Gróa Finnsdóttir, sem
gefin var í minningu um
mann hennar, Þorvald
Þórarinsson.
ons and Institutions). Má því segja
að bókasafninu hafi vaxið verulega
fískur um hrygg frá því það fetaði
sin fýrstu spor og eru gjafir eins
og sú sem hér var um rætt veruleg
orkugjöf fyrir alla starfsemi þess.
Af mörgum er safnið nú talið vera
stærsta listiðnaðarbókasafn lands-
ins, það er eina sérfræðibókasafn
landsins á sviði fornleifafræða, for-
vörslu og safnafræða og með þeim
stærstu á sviði textílfræða, nor-
rænna þjóðhátta og byggingar-
listar. Rit safnsins eru nú milli
tólf og þrettán þúsund í bókar-
bindum talið, þ.m.t. tímarit og
ritraðir sem eru á þriðja hundrað
titlar. í framtíðinni er því afar
mikilvægt að bókasafninu verði
séð fyrir því ijármagni og að-
stöðu sem nauðsynlegt er til að
það geti sinnt af sóma þeirri
frumskyldu sinni að styðja þá
rannsóknarstarfsemi sem fram
fer innan veggja Þjóðminjasafnsins.
Þýðing gæðaþjónustu sérfræði-
bókasafna á sviði menningar og
lista er ekki síður mikilvæg en á
bókasöfnum raunvísinda- og við-
skiptastofnana og fyrirtækja. Þó
segir mér svo hugur um að fjárveit-
ingar eigi greiðari leið til þeirra síð-
arnefndu þar sem sýnileg arðsemi
er oftast nær sá gjaldmiðill sem
þarf þegar kallað er á fé til fram-
kvæmda. Sú arðsemi sem liggur í
velferð og hamingju fólks er sjaldan
metin til fjár og er undir hælinn
lagt hversu langur tími líður þar
til ráðamenn uppgötva tengsl and-
legrar auðnu annars vegar og
ftjórrar menningarstarfsemi og
heilbrigðs menntakerfis hins vegar.
Samt ber ég fram þá frómu ósk
að fjármagn til mannræktar- og
mannvísindastofnana hér á landi
verði aukið verulega í náinni fram-
tíð.
Nú þegar kennsla í bókasafns-
og upplýsingafræðum stendur á
tímamótum hérlendis hefur mikil-
vægi þessarar fræðigreinar e.t.v.
aldrei verið meira. Þegar nánast öll
framþróun atvinnulífsins byggist á
upplýsingum úr þeim hafsjó sem
þær mynda eru rétt efnistök brýn
og nauðsynleg. Til þessara hluta
þjálfast nú sífellt stærri hópur fólks
innan bókasafnsfræðanna, fólk sem
hefur bæði metnað, sérþekkingu og
áræði í ríkum mæli og stundar jafn-
framt símenntun innan síns sviðs.
Enda er atvinnuleysi nánast óþekkt
meðal bókasafnsfræðinga. Það er
því brýnt að styðja vel við áfram-
haldandi kennslu í þessum fræðum
svo sem flest bókasöfn verði vel
mönnuð hæfu fólki öllum til
heilla.
Höfundur er bókasafnsfræðingur
við Þjóðminjíisafn Islands.
Er leti aðalorsök
atvinnuleysis?
MEÐAL sumra er
atvinnu hafa og jafnvel
meðal leiðandi manna
heyrist oft að rekja
megi orsakir atvinnu-
leysis að veruiegu leyti
til leti og framtaksleys-
is fólks.
Ef satt reynist fellur
atvinnuleysi undir
„letifaraldur" eða far-
sótt sem gengur yfir
þjóðfélögin í bylgjum.
Fljótlega eftir 1930
hófst þessi letifaraldur
í Bandaríkjunum og
barst til Evrópulanda,
þar á meðal til íslands.
Fjöldi manns lá heima
á meltunni, slæptust á kvöldin,
gengu seint til náða og nenntu því
ekki til vinnu á morgnana.
Vel heppnað stríð og Bretavinnan
hvatti menn til dáða. Karlar og kon-
ur hættu að sofa út á morgnana
og gengu galvösk út á vinnumark-
aðinn.
Næsti faraldur reið yfír
19670-1970. En þá gerðust menn
óþjóðlegir, fluttust til annarra landa
og þóttust stunda vinnu þar. Allir
vita að vinnumórallinn er lélegur
meðal erlendra þjóða og þar var
mönnum stætt á að slæpast í vinn-
unni og stunda vinnusvik. Margir
fóru til Svíþjóðar og lærðu slæma
siði, enda eru Svíar með allt niðrum
sig í efnahagsmálum!
Letifaraldur hefur gengið yfir
landið á síðustu árum. Faraldurinn
hijáir mest vissar stéttir og aldurs-
hópa. Má þar helst nefna ungt fólk,
fólk yfír fímmtugt, Sóknarkonur,
sjúkraliða, starfsmenn í bönkum og
í skipaiðnaði, suma háskólaborgara
að ógleymdum Slippurum á Akur-
eyri!
í sumum sveitum liggur við land-
auðn vegna þessa letifaraldurs. Það
er þó huggun harmi gegn að íslend-
ingar eru ekki eins latir og Frakkar
og Spánverjar, svo að ekki sé rætt
um þjóðir þriðja heimsins!
Ólafur
Ólafsson
Við erum á svipuðu
róli og Norðmenn, en
þar er leiðum að líkjast.
Svo virðist sem þessi
letifaraldur geti verið
ættlægur, því börn at-
vinnulausra verða oft
faraldrinum að bráð.
Fólk 50 ára og eldra:
Faraldurinn birtist í
margskonar mynd. Nú
er svo komið í velferð-
arríkjum Evrópu að
milli 30-40% fólks á
vinnufærum aldri er
annaðhvort lamað af
faraldrinum eða hefur
fengið snert af honum.
T.d. gefast menn og
konur nú alfarið upp við störf 55-57
ára að aldri og eru sett á örorku-
styrk eða öðru nafni letistyrk.
Á íslandi hafa velrekin fyrirtæki
brugðist vel og rösklega við þessum
Niðurskurður í ]pessum
geira er sjálfsagður,
segir Ólafur Ólafsson,
og mætti vaxa.
ósóma og neita alfarið fólki yfir
fimmtugt um störf, ef það dirfist
að sækja um slíkt. ÖIlu verra er að
margt ungt fólk, jafnvel með langa
skólagöngu að baki, sem hefur fasta
vinnu, nær ekki sökum leti að vinna
sér inn nægilegt fé sér til fram-
færslu og þarfnast því félagslegrar
aðstoðar, eða öðru nafni félagslegs
letistyrkjar. Til lítils er því þeirra
langa skólaganga og engin ástæða
til þess að styðja kennara þeirra í
kaupkröfum.
Heilbrigðisyfirvöld standa ráð-
þrota gegn þessum faraldri, enda
ekki við öðru að búast. Niðurskurð-
ur í þessum geira er því sjálfsagður
og mætti vera meiri.
Höfundur er landlæknir.