Morgunblaðið - 24.11.1996, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 24. NÓVEMBER 1996 B 9
MANNLIFSSTRAUMAR
LÆKNISFRÆÐIGc////fólk
hugsanlega smitast afkúaribu?
RIÐA
RIÐA í sauðfé hefur verið vandamál á íslandi alla þessa öld. Á und-
anförnum misserum hefur verið mikið rætt um kúariðu sem er aftur
á móti tiltölulega nýtt vandamál í nálægum löndum. Kúariða hefur
verið þekkt i Bretlandi í rúm tíu ár og þó að minna hafi verið um það
í fréttum hefur þessi sjúkdómur einnig valdið búsifjum í nokkrum öðr-
um löndum, einkum í Sviss og á írlandi. í fréttum hefur mest verið
fjallað um deilur breskra stjórnvalda við lönd á meginlandi Evrópu,
aðallega Frakkland og Þýskaland, um hvort leyfa eigi sölu á bresku
nautakjöti í þessum löndum. Þessi deila er að miklu leyti stjórnmála-
legs eðlis og eins og því miður oft vill verða taka stjórnmálamenn lítið
tillit til þekktra vísindalegra staðreynda. Það verður þó að telja þeim
til nokkurra málsbóta að margt er enn óljóst um þennan sjúkdóm.
og líklega eitthvað af amínósýrum.
Ekki er alveg ljóst hvernig RNA
hefur orðið til undir slíkum kringum-
stæðum þótt trúlegt sé að einhver
tilviljun hafi þar verið að verki. Eft-
ir að RNA var komið til sögunnar
var leiðin greið fyrir frekari þróun
lífsins. RNA hefur vaxið og myndað
lengri sameindakeðjur sem örvað
hafa eigin framleiðslu. Þessi þróun
hefur líklega leitt til flókinna tengsla
á milli RNA og annarra sameinda í
umhverfinu sem með tímanum hefur
stuðlað að myndun einfaldari himna,
fyrstu forvera frumuveggja. Þessar
himnur hafa gefíð viðkvæmum lífs-
sprotum skjól gegn ágengni breyti-
legs og ef til vill óvinveitts umhverf-
is.
Smám saman hefur aukinn sér-
hæfing leitt til þess að hvítuefni
hafa tekið við hlutverki efnahvat-
anna og DNA hefur þróast sem sú
efniseining sem geymir erfðaupplýs-
ingar. Á þessu stigi hefur RNA lík-
lega tekið við því hlutverki sem það
að mestu leyti sinnir í dag, það er
að flytja uppskriftina fyrir fram-
leiðslu hvítuefna frá DNÁ sameind-
inni til framleiðslueininga frumunn-
ar.
Ekki eru allir lífvísindamenn sam-
mála um að frumsprotar lífsins hafi
þróast á þennan hátt. Sumir telja
ólíklegt að þær fjórar kjarnasýrur
sem þarf til að mynda RNA hafi
verið til staðar í lofthjúpi jarðarinnar
áður en lífið kom til. Jafnvel þótt
þær hafi allar verið fyrir hendi eru
sumir vísindamenn vantrúaðir á að
orka þeirra hafi dugað til myndunar
RNA sameindarinnar. Trúlegt er að
þessir vantrúarmenn líti nú hýru
auga til nýjustu niðurstaðnanna frá
La Jolla sem benda til þess að pept-
ið, einföld efni sem samanstanda af
einungis tveimur eða fleiri amínósýr-
um, geti, undir ákveðnum kringum-
stæðum, leitt til sjálfsmyndunar sem
er, eins og áður sagði, ein af frum-
forsendum lífsins. Ef réttar, þá er
trúlegt að þessar niðurstöður eigi
eftir að hafa mikil áhrif á allar fram-
tíðarumræður um myndun lífsins á
jörðinni.
Ofnsteikt þistilhjörtu
8 meðalstór þistilhjörtu
150 g rifinn parmesanostur
2 soðin egg
4 ansjósur ósaltaðar (mó sleppa)
100 g smjör
ólífuolía, salt og pipar
Þvoið þistilhjörtun vel og vand-
lega, skerið toppinn af og eins hörð
blöð sem maður borðar líka og sker-
ið í sneiðar og leggið í saltvatn.
Látið vatnið dijúpa af eftir um 10
mínútur og leggið sneiðarnar því
næst í eldfast mót með nóg af
bræddu smjöri. Stráið parmesanosti
yfir og bakið við ca. 180 gráður
þar til þistilhjörtun hafa náð gyllt-
um lit. Á meðan rétturinn er í ofnin-
um meijið þá soðin eggin (frekar
linsoðin) og léttsteikið þau í nokkr-
ar mínútur í smjöri og ólífuolíu,
ásamt ansjósunum fínt skornum (ef
vill). Takið þistilhjörtun úr ofninum,
helíið sósunni yfir og berið fram.
Ég skora á ykkur að prófa að
elda rétti úr þistilhjörtum þeir sem
ekki þegar hafa prófað. Ég skil að
vissu leyti matarfælni af þessu tagi
og allir hafa eitthvað til síns máls.
Þetta er félagslegt fyrirbæri, sem
oft hefur verið mótað af ævafornum
hefðum. Þegar einhver vill ekki
borða ákveðna fæðutegund er það
ekki endilega vegna þess að honum
klígi við bragði hennar, heldur getur
ógeðið einfaldlega stafað af því að
ekki er hefð fyrir að snæða fæðuna
samkvæmt tiltekinni hefð, eða hann
lætur útlit fæðunnar fæla sig frá
henni. Það sem mönnum býður við
á einum stað þykir herramannsmat-
ur annars staðar. Sem dæmi má
nefna að ónefndur Asíuþjóðflokkur
sleikir út um þegar hann fær gúmm-
ulaði eins og úldinn físk með iðandi
maðkaveitu, en getur ekki hugsað
til þess hins vegar að láta ofan í sig
annan eins viðbjóð og egg! Gangi
ykkur vel í ætiþistlaeldamennskunni!
ARIÐ 1957 var lýst dularfullum
sjúkdómi meðal innfæddra á
Nýju-Gíneu, en þeir nefna sjúkdóm-
inn kúrú. Þeir sem veikjast af kúrú
missa stjórn á
hreyfingum út-
lima sinna, síðan
lamast þeir hægt
og hægt og flestir
eru dánir innan
árs. Meðal sumra
ættflokka var
kúrú algengasta
dánarorsök full-
orðinna. Þessir ættflokkar stund-
uðu mannát og smám saman varð
ljóst að kúrú smitaðist með mann-
áti. Smitefnið í þessum sjúkdómi
er ein af gátum læknisfræðinnar
og eru flestir sammála um að það
sé prótein sem nefnist príon. Príon-
ur virðast bæði geta smitast milli
einstaklinga og erfst. í líkamanum,
og þá einkum í miðtaugakerfinu,
eru þessi prótein afbrigðileg á þann
hátt að líkaminn getur ekki brotið
þau niður. Þau virðast geta breytt
vissum próteinum sem líkaminn
hefur myndað, þannig að þau
brotna heldur ekki niður og safnast
þess vegna fyrir. Þetta er að sumu
leyti svipað því sem gerist í Alzhei-
mers-sjúkdómi þó að sá sjúkdómur
stafi ekki af príonum. Þegar þessi
afbrigðilegu prótein safnast fyrir í
heilanum veldur það dauða tauga-
frumna og þar með hrörnun mið-
taugakerfisins.
I fólki eru þekktir a.m.k. fjórir
sjúkdómar sem orsakast af príon-
um, en það eru kúrú, Creutzfeldt-
Jakobs-sjúkdómur, Gerstmann-
Straússler-Scheinkers-sjúkdómur
og ættgengt svefnleysi, en allir
þessir sjúkdómar leiða til dauða.
Kúrú smitast við það að smitefnið
er borðað en hinir sjúkdómarnir
virðast, a.m.k. í langflestum tilfell-
um, koma fram sem einangruð til-
felli eða erfast. Komið hefur í ljós
að tilraunadýr með ættgengan
príonsjúkdóm geta smitað önnur
dýr sömu tegundar. Það að í ætt-
gengum sjúkdómi myndist smitefni
sem geti sýkt aðra einstaklinga og
að þetta smitefni sé prótein er
vægast sagt einstakt og óvænt.
Ekki hefur verið fullljóst á hvern
hátt riða í sauðfé smitast en nýleg-
ar rannsóknir á Islandi benda til
að það geti gerst með maurum.
Til skamms tíma hefur verið talið
að hver príonusjúkdómur sé bund-
inn við ákveðna dýrategund en til-
koma kúariðunnar í Bretlandi hefur
vakið grunsemdir um að príonur
geti flutt sig milli tegunda. Þetta
gæti gerst ef stökkbreytingar verða
í príonun en nokkrar slíkar stökk-
breytingar eru raunar þekktar. Af
þessum ástæðum hafa margir ótt-
ast að hafi riða borist úr sauðfé í
nautgripi geti hún einnig borist í
menn og komið þar fram sem Cre-
utzfeldt-Jakobs-sjúkdómur. Engar
vísbendingar eru um að riða hafi
borist úr sauðfé í menn. Á Islandi
hafa fundist nokkur tilfelli af Cre-
utzfeldt-Jakobs-sjúkdómi, en þau
hafa ekki komið upp á riðusvæðum
og svipaða sögu er að segja í Nor-
egi. Creutzfeldt-Jakobs-sjúkdómur
byijar oftast í fólki um sextugt og
þess vegna hefur það vakið nokk-
urn ugg í Bretlandi að í 10 nýjustu
tilfellum þessa sjúkdóms þar í landi
er meðalaldurinn aðeins 26 ár.
Ekki er þó hægt að segja að um
marktæka aukningu á nýgengi
Creutzfeldt-Jakobs-sjúkdómsins sé
að ræða í Bretlandi. Nýgengi (fjöldi
nýrra sjúkdómstilfella á ári)
Creutzfeldt-Jakobs-sjúkdóms er
talið vera um eitt tilfelli á ári með-
al milljón einstaklinga. Þannig má
búast við einu tilfelli á íslandi á
nokkurra ára fresti. Meðgöngutími
Creutzfeldt-Jakobs-sjúkdómsins er
mörg ár og þeir svartsýnustu í
Bretlandi telja hugsanlegt að allt
að hálf milljón manna hafi smitast
af því að borða nautakjöt og þeir
muni veikjast og deyja á næstu
10-20 árum. Þeir bjartsýnustu vilja
útiloka þann möguleika að kúariða
geti smitað menn og telja engar
vísbendingar hníga í þá átt. Stað-
reyndin er hins vegar sú að ekkert
er hægt að fullyrða um málið með
vissu og meðan sú óvissa ríkir hlýt-
ur að vera skynsamlegt að fara með
mikilli gát.
Amerísk dvalarleyfi
Bandaríkjastjórn mun gefa út
55.000 dvalarleyfi (Green Cards)
í formi happdrættis.
Fáið upplýsingar um umsókn með því að
senda umslag (stærð 9x4 tommur) m. eigin
heimilisáritun FYRIR 3. ianúar 1997. til:
U.S.A. Visa Section Immigration Service
Centre, 5468 Dundas Street West, Suite 580,
Toronto, Ontario, Kanada, M9B 6E3.
Símbréf: 00 1 416 622 5851.
(Ekki tengt ríkisstjóm Kanada).
^fíemantatíÚMð
Handsmíðaðir 14kt gullhringar
Tráhæit uerð.
Kringlunni 4-6, sími 588 9944
Nuddstofan Heil og sæl
Langagerði 15, sími 5881110
Einstaklingshæfð og heildræn nuddmeðferð
HEILDRÆNT NUDD - SVÆÐANUDD - KLASSÍSKT NUDD
SOGÆÐANUDD OGILMOLÍUMEÐFERÐ
PÓLUNARMEÐFERÐ
Nudd stuðlar að líkamlega og andlegu jafnvægi og bættri heilsu almennt.
Asdís Þormar, nuddari - Lilja Þormar, hjúkrunarfræðingur og nuddari.
Nýskipan í ríkisrekstri
- Arangur og markmið til aldamóta - Ráðstefna fjármálaráðherra í Súlnasal Hótels Sögu, þriðjudaginn 26. nóvembcr 1996 DAGSKRÁ
09.00 Nýskipan í ríkisrekstri — Árangur og markmið til aldamóta Friðrik Sophusson, fjármálaráðherra
09.30 Ný starfsmannalög — hvað breytist? Eiríkur Tómasson, prófessor, formaður nefndar um starfsmannastefnu
09.45 Breytt umhverfi starfsmannsins Ögmundur Jónasson, alþingismaður, formaður BSRB
10.00 Lífeyrismál ríkisstarfsmanna Steingrímur Ari Arason, aðstoðarmaðurfjármálaráðherra
10.40 Hugarfarsbreyting í jafnréttismálum kslaug Magnúsdóttir, löfrœðingur
10.55 Launamunur kynjanna og ríkisreksturinn Vigdís Jónsdóttir, hagfrœðingur Félags íslenskra hjúkrunarfrœðinga
11.10 Stuttar fyrirspurnir og svör
11.25 Framtíðarsýn í innkaupum og útboðum hins opinbera Simon Martin-Readman, framkvœmdastjóri, Deloitte & Touche, Englandi
11.45 Stuttar fyrirspumir og svör
13.00 Einkavæðing hjá ríkinu — verkefnin framundan Hreinn Loftsson, formaður einkavœðingarnefndar ríkisstjórnarinnar
13.15 Einkavæðing hjá sveitarfélögum — vannýttur valkostur? VUhjálmur Þ. Vilhjálmsson, borgarfulltrúi, formaður Sambands islenskra sveitarfélaga
13.30 Póstur og sími — frá ríkisstofnun til hlutafélags Pétur Reimarsson, formaður undirbúningsnefndar
13.45 Stuttar fyrirspurnir og svör
14.00 Árangursstjórnun í ríkisrekstri — tillögur nefndar Dr. Guðfinna Bjarnadóttir, formaður nefndar um árangursstjórnun
14.20 Árangursstjómun í ríkjum OECD Sigurður H. Helgason, sérfrœðingur hjá OECD
14.40 Stuttar fyrirspumir og svör
15.30 Stjómmálamenn og embættismenn - samherjar eða andstæðingar? Gunnar Helgi Kristinsson, stjórnmálafrœðingui
15.45 Opinber þjónusta — ríki eða sveitarfélög? Birna Bjarnadóttir, bœjarfulltrúi, rekstrarstjóri Heilsugœslustöðvar Kópavogs
16.00 Ríkisrekstur á næstu öld - bákn eða breytingar? Sigfús Jónsson, framkvœmdastjóri Nýsis
16.15 Lokaorð Jón Kristjánsson, alþingismaður, formaður fjárlaganefndar
Ráðstefnustjóri: Sigríður Anna Þórðardóttir, alþingismaður. Þátttöku þarf að tilkynna í síma 560 9200.
Þátttökugjald er kr. 1.000 og eru allir velkomnir. Fjármálaráðuneytið