Morgunblaðið - 25.01.1997, Blaðsíða 28

28 LAUGARDAGUR 25. JANÚAR 1997
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Alver, ferðamennska
og efnahagur
SIÐUSTU vikur hef-
ur orðið nokkuð snörp
umræða um stóriðju,
umhverfismál og efna-
hagslíf. Svo sem vænta
má eru skoðanir skipt-
ar. Því miður gætir þess
á stundum að umræðan
verði nokkuð þröng og
beri jafnvel af leið. Mik-
ilsvert er að við getum
teflt fram rökum og
gagnrökum og dregið
öfgalausar ályktanir af
því tafli þar sem hags-
munir fárra eru látnir
víkja fyrir heildarhags-
munum. Umræðan
snertir mörg svið og
óiíka hagsmuni. Um er að ræða
stefnu okkar í stóriðju, ferðaþjón-
ustu, landbúnaði, umhverfismálum
og efnahagsmálum almennt.
Hvað viljum við?
Þegar tekin var á sjöunda ára-
tugnum ákvörðun um byggingu ál-
vers í Straumsvík á vegum sviss-
neskra aðila kastaðist heldur í kekki
hjá þjóðinni. Ým'sir höfðu hátt mjög
og andmæltu hressilega. Deiluefnið
var einkum tvennt: Fjárfesting út-
lendinga innanlands og mengunar-
þátturinn. Menn töluðu jafnvel um
landráð vegna samnings við útlend-
inga og spáðu nánast aldauða í
nágrenni álversins. Reynslan af
samstarfi við Alusviss hlýtur að
hafa kennt okkur eitthvað. Eg hygg
að þjóðin sé búin að átta sig á því
að efnahagsleg ein-
angrunarhyggja stenst
ekki til lengri tíma lit-
ið. Þá sýna rannsóknir
að umhverfísáhrif ál-
versins í Straumsvík
eru jafnvel minni en
bjartsýnustu menn
þorðu að vona. Samt
má nú sjá greinar í
blöðum með svipuðum
tóni og heyrðist fyrir
um 30 árum. Þetta er
í sjálfu sér ekki óeðli-
legt því um er að ræða
stefnumörkun í at-
vinnumálum þjóðar
okkar. Hvemig viljum
við byggja atvinnu
okkar upp? Með hveijum? Hvers
vegna? Og hverju viljum við til
kosta? í leit okkar að svörum við
þessum grundvallarspumingum
hljóta hagsmunir að stangast á og
skoðanir að verða skiptar.
Frá einhæfu atvinnulífi
Með sanni má segja að auðlindir
íslands séu á fjórum sviðum: Sjáv-
arfang, orka, landið (með fegurð
þess og gæðum) og mannauður.
Lengst af höfum við nýtt okkur til
velfarnaðar að mestu leyti eina þess-
ara auðlinda, þ.e. hafíð og ríkidæmi
þess. Atvinnulíf okkar hefur m.ö.o.
verið heldur einhæft og leitt yfír
þjóðina reglulegar sveiflur í efna-
hagslífí með slæmum afieiðingum
fyrir almenning. Þess vegna er mik-
ilvægt með þjóðarheill í huga að
draga úr sveiflunum, skapa stöð-
ugleika í fjármálum þjóðarinnar.
Það er forsenda fyrir markvissri
uppbyggingu á velferð og bættum
kjörum. Ein leið til þess er að efla
fullvinnslu sjávarafla og til allrar
hamingju er margt athyglisvert að
gerast á því sviði. Framfarir verða
ekki nema rækt sé lögð við mann-
auðinn. Þess vegna eru framlög til
menntamála og rannsókna mikil-
væg fjárfesting sem skilar sér aftur
til þjóðfélagsins. Dæmi um þetta eru
framfarir í fullvinnslu, sókn ungra
tölvufyrirtækja o.s.fi-v. Ferðaþjón-
ustan er að verða ein mikilvægasta
atvinnugrein okkar og færir árlega
stærri hlut í þjóðarkökunni. Sú grein
Efnahagsleg einangr-
unarhyggja, segir
Hjálmar Ámason,
stenst ekki ef til lengri
tíma er litið.
byggir á annars vegar menntuðu
fólki og hins vegar fallegri og ós-
nortinni náttúru. Eftir stendur þá
orkan sem öflug auðlind. Hvað eig-
um við að ganga langt við nýtingu
hennar í þágu þjóðarbúsins?
Biðröð fjárfesta?
Augljóslega stangast á hagsmun-
ir orkufreks iðnaðar og t.d. ferða-
þjónustu eða umhverfisþátta. Ekki
Hjálmar
Árnason
leikur nokkur vafí á því að endalaus
stóriðja fer ekki saman við uppbygg-
ingu ferðaþjónustu. íslendingar
tóku fyrir allnokkru þá ákvörðun
að byggja hér upp að einhveiju leyti
stóriðju. Gerðist það með álverinu í
Straumsvík, járnblendinu á Grund-
artanga, álveri á Keilisnesi svo
dæmi séu nefnd. Tilgangurinn er
skýr, við viljum nýta orku fallvatn-
anna til að skapa þjóðinni verðmæti
til efnahagslegra framfara. í raun
höfum við verið að bíða eftir erlend-
um fjárfestum allt frá því járnblend-
ið var byggt fyrir allnokkrum árum.
En þeir hafa látið á sér standa af
einhveijum sökum. Nú bregður hins
vegar svo við að nokkrir slíkir virð-
ast standa í biðröð til að komast inn
í íslenska orku. Stækkun álversins
í Straumsvík, stækkun jámblendis-
ins, álver á Grundartanga, magnes-
íumverksmiðja á Reykjanesi, álver
á Keilisnesi og jafnvel eflist nú
áhugi á sæstreng til Evrópu. At-
burðarásin er hröð. Allar þessar
hugmyndir eiga það sammerkt að
kalla á miklar virkjanir. Og þá rís
spurningin: Stangast þær á við aðr-
ar atvinnugreinar ? Ég hygg að
mikilvægt sé fyrir okkur að marka
skýra atvinnustefnu þar sem leitast
verður við að fínna jafnvægi á milli
ólíkra þátta: verðmætasköpunar,
fjölgunar starfa, umhverfísþátta og
samspils einstakra atvinnugreina.
Löng bið okkar eftir erlendum fjár-
festum má ekki leiða til þess að við
missum sjónar á heildarhagsmunum
þegar bónorðin berast. Og hvað vilj-
um við ganga langt?
Sæstrengur til Evrópu?
Óðfluga dregur úr offjárfesting-
um í sjávarútvegi. Tæknivæðing á
því sviði hefur og leitt til þess að í
þessari gömlu undirstöðugrein
fækkar störfum þrátt fyrir full-
vinnsluna. í landbúnaði á störfum
enn eftir að fækka. Iðnaðurinn er í
sókn og sinnir hluta nýrra starfa.
Gildi þess að auka fjölbreytileika í
efnahagslífi okkar er óumdeilanlegt.
Þannig hygg ég að álverin tvö séu
komin til að vera, hið sama trúi ég
að muni verða með magnesíumverk-
smiðju á Reykjanesi (350 bein störf)
sem og stækkun járnblendisins.
Þessir þættir munu ekki kalla á
verulegar virkjanir og skapa okkur
bæði störf og verðmæti í þjóðar-
búið. Ég lýsi hins vegar rhiklum
efasemdum með lagningu sæ-
strengs til að tengjast orkukerfi
Evrópu. Bæði kallar slík fram-
kvæmd á verulegar virkjanir og þá
skulum við líka spyija okkur hvort
skynsamlegt sé að flytja orkuna úr
landi nánast sem hráefni í stað þess
að nýta hana skynsamlega hérlend-
is. Ég fagna því áformum iðnaðar-
ráðherra, Finns Ingólfssonar, um
að láta fara fram hlutlæga úttekt á
kostum og göllum þess að selja orku
beint til Evrópu. Það eru eðlileg
vinnubrögð og í framháldinu getum
við svo iagt mat á þessa kosti. I
mínum huga er niðurstaðan nokkuð
ljós en ég fagna því að fá hlutlægar
forsendur til að draga rökrétta nið-
urstöðu.
Hvað viljum við ganga langt?
Þjóðin þarf að nýta orkulindir sín-
ar til að treysta efnahagsgrunn okk-
ar. Því fylgir óneitanlega einhver
mengun. Þess vegna verðum við
strax að taka afstöðu til þess hversu
iangt við viljum ganga í stóriðjuá-
formum. Falleg og ósnortin náttúra
er ekki síður mikilvæg auðlind og á
ugglaust eftir að verða verðmætari
í framtíðinni. Þess vegna er brýnt
að marka stefnu sem næst kemst
því að virða ólíka hagsmuni and-
stæðra auðlinda. Þjóðarhagsmunir
eiga að ráða og innan þeirra þurfa
að rúmast sjónarmið umhverfis-
þátta, verðmætasköpunar og skyn-
samlegrar nýtingar auðlinda. I því
felast möguleikar okkar til að lifa
hér góðu lífí til langs tíma.
Höfundur er alþingismaður.
Postulínsdúkkur
sem eru engu öðru likar
Nú er tækifæri til að prófa eitthvað nýtt.
Ný námskeið í postulínsdúkkugerð að hefjast.
Upplýsingar í síma 565 1564.
Millý Mollý Mandý
postulínsdúkkugerð.

J A N U A
á ekfci loger 20%-70% afdálhir
MEÐAN BIRGDIR ENOAST!
Frábær kaupaukatilboð
BHj kaupir - Víð bæfum við!
HREY
VERSLANIR
LAUGAVEGI 51 - S. 551-7717 - SKEIFUNN119 - S.568-1717
5% staðgreiðsluafsláttur
Staðlausir stafir
ENN mundar Amór
Hannibalsson prófess-
or stílvopnið í grein
sinni í Morgunblaðinu
17. janúar sl, og held-
ur áfram árásum á ís-
lenska járnblendifélag-
ið. Við lestur þessarar
greinar komu mér í
hug fleyg orð úr Völ-
uspá:
Æma mælir
sá er æva þegir
staðlausa stafi.
Arnór Hannibalsson
hefur mælt ærna stað-
lausa stafí í rógsher-
ferð sinni gegn jám-
blendifélaginu, er hófst 6. nóvember
með rætinni grein hans í Degi-Tím-
anum. í tvígang hef ég svarað og
beitt staðreyndum og rökum til að
leiðrétta rangfærslur hans. Allt
hefur komið fyrir ekki; prófessorinn
hefur látið sem vind um eyru þjóta
útskýringar mínar og leiðréttingar
og höggvið í sama knérunn í frek-
ari blaðaskrifum sínum. Það er því
ljóst orðið að hann hefur engan
áhuga á að hafa það sem sannara
reynist; kýs heldur að gera endur-
teknar atlögur að starfsheiðri þess
fólks sem stundar störf sín í járn-
blendiverksmiðjunni af alúð og
samviskusemi en svíður sárt undan
köpuryrðum hans og rangfærslum.
Að gefnu tilefni skal enn áréttað
að reykhreinsivirki járnblendiverk-
smiðjunnar eru í gangi um 99%
af rekstrartíma ofnanna og sýni-
legt útstreymi efna frá verksmiðj-
unni er því yfirleitt ekkert, að því
undanskildu að streymi hreinnar
vatnsgufu er viðvarandi. Einungis
1% af rekstrartíma ofnanna þarf
að hleypa kísilryki beint upp um
skorsteina. Öll starfsár járnblendi-
verksmiðjunnar hefur slík losun
kísilryks verið innan þeirra marka
sem starfsleyfi verk-
smiðjunnar kveður á
um, eins og Hollustu-
vernd hefur staðfest
með úrskurði sínum
22. janúar. Kísilryk er
jarðvegsbætandi efni
og algerlega skað-
laust, eins og margoft
hefur verið bent á.
Þegar Arnór Hannib-
alsson notar orðið „eit-
urefni“ um kísilryk
gerir hann sig því sek-
an um ósannindi, at-
vinnuróg og alvarlega
aðför að ímynd Is-
lenska járnhlendifé-
lagsins.
Veðurfarsrannsóknir á Grundar-
tanga hafa verið gerðar í fjölda-
mörg ár. Verkfræðistofan Vatna-
Alloft hefur mér súmað
í augum, segir Helgi
Þór Ingason, er ég
hef ekið í gegnum reyk
af sinubrunum í Kjós
á vorin.
skil hefur greint veðurgögn frá ár-
unum 1977-1992 og sýnt fram á
að norðvestan- og vestanáttir eru
ákaflega sjaldgæfar á Grundar-
tanga, en í þeim áttum er hugsan-
legt að kísilryk berist yfir Hvalfjörð
í Kjós. Líkur á að kísilryk fari upp
um skorsteina járnblendiverksmiðj-
unnar á sama tíma og vindur blæs
úr norðvestri- eða vestri eru því
afar litlar, þó slíkt hafi hent. Arnór
Hannibalsson reynir að gera þessa
úrvinnslu veðurgagna tortryggilega
og heldur því enn fram, að „dag
eftir dag“ leggi hnausþykkan og
helbláan mökk frá verksmiðjunni
yfir í Kjós. Vegna þessara og
tengdra ummæla prófessorsins í
greininni 17. janúar vil ég taka fram
að ég dreg ekki í efa að lyktarskyn
hans sé í góðu lagi. Ég bendi honum
þó á að trúlega eru upptök þeirrar
ólyktar sem hann finnur í Kjós víðs
fjarri járnblendiverksmiðjunni á
Grundartanga. Ríkjandi vindáttir
gera það líklegt, að ólykt frá Nesja-
völlum berist iðulega yfir Kjósina.
Sjálfur hef ég ekið fyrir Hvalfjörð
tvisvar á dag, allflesta vinnudaga
ársins, síðastliðin 5 ár. Aldrei hef
ég séð þann „hnausþykka og hel-
bláa mökk“ sem prófessornum
verður svo tíðrætt um í greinum
sínum. Hins vegar hefur mér alloft
súrnað í augum, er ég hef ekið í
gegnum reyk af sinubrunum í Kjós
á vorin. Einnig hef ég oft á tíðum
átt nokkuð erfitt með andardrátt
vegna stækrar ólyktar af skarna á
túnum í Kjós. Loks stingur í augun
að sjá aflóga vinnuvélar, jafnvel
ryðgaða rútukláfa, í túnfótum og
heimreiðum á einstaka bæ í Kjós.
Lyktarmengun og sjónmengun
finnast því víða og ætti Arnór
Hannibalsson að ná bjálkanum úr
eigin auga áður en hann tekur til
við að kroppa flísar úr augum ann-
arra.
Að lokum þetta: Opinská um-
ræða um umhverfísmál er holl og
nauðsynleg og járnblendifélags-
menn vilja fúsir taka þátt í slíkri
umfjöllun, til hagsbóta fyrir fyrir-
tækið, starfsmenn þess og ná-
granna. Ef árangur á að nást verð-
ur sú umræða þó að grundvallast
á staðreyndum, sanngirni og ærleg-
um málatilbúnaði af allra hálfu.
Enginn árangur næst af slíkri um-
ræðu á meðan hinn „hnausþykki
og helblái eiturmökkur11 fordóm-
anna byrgir mönnum sýn.
Höfundur er verkfræðingur.
Helgi Þór
Ingason