Morgunblaðið - 25.01.1997, Page 29

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
LAUGARDAGUR 25. JANÚAR 1997 29
Barnavemd
og kynferðisbrot
ÞEGAR barna-
verndamefndir meta
hættu sem börnum
getur hugsanlega staf-
að af tilteknum aðilum
sem hafa einhverja
sögu um ofbeldi, er
ekki hægt að gera
skörp skil milli
dæmdra og grunaðra
manna, því eins og
sagði fyrr starfa refsi-
kerfið og barnavernd-
arkerfið á gerólíkum
forsendum og þar á sér
stað gerólík ákvarð-
anataka. Barnavemd-
arstarf gengur nánast
alltaf út á að meta
heildarmynd, raða saman ýmsum
upplýsingum um fjölskyldu eða ein-
staklinga og draga ályktanir um
það hvaða áhrif heildarmyndin hef-
ur á stöðu tiltekinna barna. Þegar
verið er að meta þetta ræður ekki
úrsiitum hvort aðilar hafa verið
dæmdir fyrir refsiverðan verknað
heldur hvernig barnaverndaryfir-
völd meta gerðir manna og áhrif
þessara gerða á böm. Viðbrögð
refsikerfisins geta ekki leitt til þess
að barnaverndaryfirvöld dragi sig í
hlé né létt af þeim ábyrgð á því
að taka á málum út frá eigin for-
sendum.
Hér sem endranær er þó oft um
ákveðið samspil að ræða milli þess-
ara tveggja kerfa. Ef einhver hefur
verið dæmdur fyrir kynferðislegt
ofbeldi gagnvart börnum má hugsa
sér að dóminn sé hægt að nota sem
hjálpartæki til að meta áframhald-
andi hættu, t.d. geta verið í dómi
ýmsar upplýsingar um brotamann-
inn, svo sem eins og um geðrann-
sókn og fleira. Ef meintur brota-
maður er aftur á móti ekki ákærður
eða dæmdur er mál oftast mun
óljósara. Það er óhjákvæmilegt að
segja að því óljósara sem málið er
því erfiðara er að draga ályktanir
og lýsa yfir hættuástandi. Þá er
ljóst að því alvarlegri og víðtækari
aðgerða sem barnaverndarnefndir
grípa til þess öruggari upplýsingar
þurfa að liggja fyrir um að hætta
sé á ferðum.
Hlutverk barnaverndarnefndar
er að meta hættuna - er dæmdur
eða grunaður kynferðisbrotamaður
í tilteknu máli hættulegur öðrum?
Þetta er frumforsenda þess að byija
megi á barnaverndarmáli. Barna-
verndarnefndir verða að geta sagt
að telja megi svo góðar líkur á því
að hætta stafi af til-
teknum aðila og að
hættan beinist að til-
teknum bömum þann-
ig að þetta réttlæti
aðgerðir á grundvelli
barnaverndarlaga. Að-
gerðirnar beinast þá
að því að vernda þessi
tilteknu börn sem talin
eru í hættu en ekki
almennt að því að hafa
hemil á meintum
brotamanni.
Því verður ekki svar-
að hér og nú hversu
langt nútímafræði eru
komin í þá átt að draga
ályktanir um að gera
megi ráð fyrir, með svo og svo
miklum líkum, að þeim sem fremur
eitt kynferðisbrot sé hætt við að
fremja annað. Þó má nefna hér
fáein almenn sjónarmið.
í fyrsta lagi virðist varla vera til
Hlutverk barnaverndar-
nefndar er að meta
hættuna, segir Hrefna
Friðriksdóttir í þriðju
grein sinni.
nokkur hópur afbrotamanna sem
almennt hefur verið tengdur jafn-
mikið við hættuna á endurteknum
brotum og þeir sem fremja kynferð-
islegt ofbeldi gegn börnum. Þetta
sést á því hversu mikið er talað um
rannsóknir á þessum aðiium, t.d.
um hvatir þeirra og bakgrunn,
hversu oft sjást smíðaðar kenningar
um einhvers konar viðvarandi veilu
og hversu mikið er talað um alls
kyns meðferð fyrir þennan hóp,
lyfjameðferð, vönun eða sálfræði-
meðferð til að lækna aðila af „veil-
unni“.
í öðru lagi má benda á að sums
staðar í heiminum er búið að setja
sérstaka löggjöf sem er réttlætt
með því að samfélagið eigi að njóta
verndar gegn áhættunni af endur-
teknum afbrotum þessara brota-
manna. í flestum ríkjum Bandaríkja
Norður-Ameríku hafa t.d. á undan-
förnum árum verið sett lög um sér-
staka skráningu kynferðisbrota-
manna og upplýsingar til almenn-
ings um dvalarstað dæmdra kyn-
ferðisbrotamanna. Það eru í raun-
inni engin rök fyrir slíkri lagasetn-
ingu önnur en einhvers konar al-
menn viðurkenning á hættu á því
að þessir aðilar brjóti af sér oftar
en einu sinni. Leggja ber áherslu á
að hér er einungis um að ræða
upplýsingar um dæmda menn og
að upplýsingagjöf virðist almennt
vera í höndum lögreglu.
Það er líka ljóst að þó við mynd-
um telja nægilegan fræðilegan bak-
grunn fyrir hendi til að styðja okk-
ur í því að meta einstaklinga hættu-
lega, verður að fara varlega við
setningu reglna af þessu tagi. Var-
úðin verður t.d. að felast í því að
flokka hættuna. Allir þeir sem ein-
hvern tíma hafa verið grunaðir eða
jafnvel dæmdir fyrir eitthvað géta
ekki verið jafnhættulegir - og hætt-
an er t.d. líka háð því hversu ná-
lægt þeir standa börnum hveiju
sinni. Þá er almennt sérstök ástæða
til að fara varlega þegar verið er
að spá fyrirfram um líklega hættu,
eða að ætla mönnum að þeir hafi
verið eða muni ætíð verða barnaníð-
ingar. Einnig er nauðsynlegt að
gera ríkari sönnunarkröfur eftir því
sem gripið er til harðari eða alvar-
legri aðgerða. Að auki verður alltaf
að fara varlega í að skerða frið-
helgi manna almennt og í þessum
málum þarf að íhuga vandlega í
hvert sinn hvernig hægt er að vinna
mál þannig að það valdi sem
minnstri röskun fyrir alla hlutaðeig-
andi. Að síðustu er mjög brýnt að
einskorða sig ekki við einhver tiltek-
in reglukerfi i þeirri trú að með því
skapist fullkomið öryggi, heldur
þarf að líta á heildarmynd og sjá
hvernig hægt er að skerpa ábyrgð
hvers og eins í því að treysta sem
best hættulaust umhverfi barna.
Þetta erum við vonandi að gera í
dag og munum halda áfram og
reyna að gera betur.
Niðurlag
Þegar upp koma alvarlegir at-
burðir í samfélaginu er eðlilegt að
því sé velt upp hvort eitthvað hafi
mátt gera til að koma í veg fyrir
atburðina. Það má vera að reglum
megi breyta og að með einhveiju
móti sé hægt að tryggja börn betur
en gert er í dag. Það er þó hvorki
auðvelt né einfalt og lagareglur
munu aldrei vera annað en hjálpar-
tæki í leit okkar að fullkominni
barnavernd.
Höfundur er lögfræðingur
Bamaverndarstofu.
Hrefna
Friðriksdóttir
Byggðakvóti
KVÓTAMÁL eru nú
sem oftar í brennidepli
í umræðu landsmanna,
enda þjóðþrifamál. Nú
er kominn tími til að
ræða rétt okkar til auð-
lindarinnar í framtíð-
inni.
Með kvótalögunum
hefur náðst að halda
þjóðarflórunni gang-
andi í gegnum mestu
skerðingu þorskafla-
heimilda frá upphafi.
Þarf ekki að tíunda það
að afleiðingar minnk-
andi þorskveiða við
landið hafa leikið sum
byggðalög grátt og sum
hver eru hreinlega að leggjast af.
Hvað gerist svo þegar ákveðið
verður að stórauka þorskveiðar
vegna ört vaxandi þorskstofna? Fá
þá þeir sem eiga kvótann alla aukn-
inguna? Það getur engan veginn
verið rétt. Ef þannig verður að farið
kallast það þjófnaður
og jandráð.
Ég hélt að stjórnvöld
hefðu verið að friða
þorskinn en ekki að búa
til fleiri og stærri út-
gerðir um alla framtið
á kostnað fólksins í
landinu. Þó að útgerðir
hafi keypt kvótann til
að halda veili meðan á
þessum hremmingum
stóð á það ekki að þýða
að þær fái allar auknar
veiðiheimildir frítt í
vasann til að braska
hugsanlega með síðar.
Rétt skal vera rétt.
í upphafi skal endinn
skoða, standa skal vörð um lýðræð-
ið. Eg er ekki að tala um það að
skerða á nokkurn hátt þann kvóta
sem útgerðir nú þegar hafa, held-
ur að lögleiða byggðakvóta og
auknar veiðiheimildir fari til
sveitarfélaganna.
Einar Ó.
Steinsson
Hvað gerist þegar
þorskveiðar aukast
á nýjan leik, spyr
Einar Ólafur Sveins-
son, og hvetur stjórn-
völd til að endurskoða
stjórnun fiskveiða.
Byggðakvóti sem hvorki er selj-
anlegur né leigjanlegur heldur veið-
anlegur og vinnanlegur á þeim stöð-
um sem honum er úthlutað og allir
mega veiða þangað til þeim kvóta
er náð.
Að sjálfsögðu þyrftu kvótaeig-
endur að fiska sinn kvóta fyrst
áður en þeir byija að fiska
byggðakvótann. Stjórnvöld ættu
að endurskoða stjórnun fiskveiða
við landið og alþingi íslands að
sýna þjóðinni þá ábyrgð sem hún
á skilið þegar auka á við veiði-
heimildirnar.
Höfundur er sjómaður.
Aukinn stuðn-
ingur við kvik-
myndagerð
ÚTHLUTUN
styrkja úr Kvik-
myndasjóði 22. jan-
úar síðastliðinn var
hin hæsta í sögu
sjóðsins. Við af-
greiðslu fjárlaga fyrir
árið 1997 var veitt
meira fé til sjóðsins
en áður. í þeirri
ákvörðun Alþingis
felst viðurkenning á
gildi kvikmyndagerð-
ar fyrir íslenska
menningu. Hún er
einnig til marks um,
að það er mikils met-
ið, sem vel er gert á
þessu sviði.
Á síðastliðnu ári átti ég þess
kost að ræða við forystumenn
tveggja fjölþjóðlegra sjóða, sem
veitt hafa rausnarlega styrki til
íslenskrar kvikmyndagerðar á
undanförnum árum. Voru það
annars vegar fulltrúar Norræna
kvikmyndasjóðsins og hins vegar
Eurimages, evrópska sjóðsins,
sem starfar undir handaijaðri
Evrópuráðsins.
Hjá báðum þessum aðilum kom
fram mikil trú á getu íslenskra
kvikmyndagerðarmanna. Varð
mér einnig betur ljóst eftir samtöl
við þá, að aðstæður þeirra, sem
starfa að kvikmyndalist hér, eru
að ýmsu leyti erfiðari en jafn-
framt meira ögrandi en í sam-
keppnislöndum okkar um styrki
úr sjóðum á Norðurlöndum eða
annars staðar í Evrópu. Af þessu
leiðir, að það orð fer af íslenskum
kvikmyndagerðarmönnum, að
þeir séu framtakssamari og djarf-
ari við fjáröflun á alþjóðavett-
vangi en starfsbræður þeirra ann-
ars staðar.
Staðan gagnvart
erlendum sjóðum
Af þessum viðræðum réð ég,
að aukning á framlagi íslenska
ríkisins til Kvikmyndasjóðs myndi
af hinum erlendu aðilum verða því
til stuðnings, að íslenskir kvik-
myndagerðarmenn nytu áfram
stuðnings úr þessum fjölþjóðlegu
sjóðum, enda stæðust verkefnin
kröfur þeirra. Er ég þeirrar skoð-
unar, að forráðamenn Norræna
kvikmyndasjóðsins líti ekki síst til
þess, að framlagið til Kvikmynda-
sjóðs hækkar um 25 milijónir
króna í ár.
Hið opinbera framlag íslands
til norræna sjóðsins byggist á
samningum um hann og er að
sjálfsögðu staðið við þær skuld-
bindingar. Nokkrar umræður hafa
orðið um það á undanförnum
árum, að íslendingar legðu ekki
nóg af mörkum til Eurimages.
Vandinn i því efni er sá, að ekki
er um það samið með skuldbind-
andi og formlegum hætti, hve
hátt framlag ríkja til þess sjóðs
skuli vera.
íslendingar hafa smátt og
smátt verið að auka fjárveitingar
sínar til Eurimages og hefur það
komið í hlut Kvikmyndasjóðs að
standa undir þeim skuldbinding-
um. Hef ég látið þau boð berast
til forráðamanna Eurimages, að
ekki sé unnt að láta óvissu ríkja
um það, hve hátt framlag íslands
skuli vera til að tryggt sé, að ís-
lenskir kvikmyndagerðarmenn
sitji þar örugglega við sama borð
og aðrir. Eftir orðsendingaskipti
liggur nú fyrir, að greiði Ísland
500 þúsund franska franka eða 6
milljónir króna árlega til sjóðsins
hafi það fullnægt
skyldum sínum. Er
að því stefnt, að það
markmið náist á ár-
inu 1998, en í ár
greiðum við 400 þús-
und franka til Euri-
mages.
Þessar staðreyndir
eru dregnar fram hér
til að staðfesta, að
aukin fjárveiting til
Kvikmyndasjóðs er
ekki aðeins til þess
fallin að styrkja beint
íslenska kvikmynda-
gerðarmenn á heima-
vígstöðvum heldur
einnig til að styrkja
stöðu þeirra gagnvart erlendum
sjóðum. Skai þá jafnframt minnt
á, að þátttaka okkar í Media-áætl-
un Evrópusambandsins, sem fylg-
ir aðildinni að Evrópska efna-
hagssvæðinu, hefur flutt mikið
fjármagn inn í landið, meðal ann-
ars til kvikmynda.
Ahugi
á kvikmyndum
Kvikmyndasafn íslands, sem
starfar undir handarjaðri Kvik-
myndasjóðs, fluttist nýlega til
Með auknum fjárveit-
ingum til Kvikmynda-
sjóðs hefur stuðningur
ekki aðeins verið efldur
heima fyrír, segir Björn
Bjarnason, heldur einn-
ig gagnvart fjölþjóðleg-
um kvikmyndasjóðum.
Hafnarfjarðar á grundvelli samn-
ings milli menntamálaráðuneytis-
ins og Hafnarfjarðarbæjar. Þegar
safnið hefur komið sér þar endan-
lega fyrir og fengið Bæjarbíó til
notkunar, verða þáttaskil í starf-
semi þess og fyrir alia áhugamenn
um kvikmyndalist í landinu.
Um nokkurt skeið hefur verið
unnið að endurskoðun kvik-
myndalaga. Er þar meðal annars
litið til skipulags á stjórn Kvik-
myndasjóðs, aðferða við úthlutun
úr honum, stöðu Kvikmynda-
safnsins og úrræði til að tryggja
sjóðnum öruggar tekjur. Er það
von mín, að það takist að ná
sæmilegri sátt um frumvarps-
texta, sem síðan verði lagður fyr-
ir Alþingi.
íslendingar eru meðal þeirra
þjóða, sem hvað best sækja kvik-
myndasýningar. Framboð ís-
lenskra kvikmyndahúsa er einnig
með því mesta, sem þekkist. Er
ánægjulegt, að í allri þeirri hörðu
samkeppni hafi íslensk mynd,
Djöflaeyjan, dregið að sér flesta
áhorfendur á síðasta ári.
Hvernig sem á málið er litið er
óhætt að fullyrða, að af opinberri
hálfu hafi að undanförnu verið
sýndur töluverður áhugi á fram-
gangi kvikmyndamála í landinu.
Mestu skiptir þó, að áfram hafí
menn sköpunargáfu og þraut-
seigju til að framleiða íslenskar
kvikmyndir, sem nái til áhorfenda
jafnt heima fyrir og í öðrum lönd-
um.
Höfundur er
menntsunálaráðherra.
Björn
Bjarnason