Morgunblaðið - 25.01.1997, Blaðsíða 34

•v
34 LAUGARDAGUR 25. JANÚAR 1997
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Steinum bætt í múrinn
ÞÆR raddir gerast
æ háværari meðal
fijáislyndra manna í
Evrópu að Evrópu-
sambandið hafi
brugðist væntingum
þeirra sem töldu að
með stofnun þess yrði
til öflugt samband
fijálsra ríkja. í stað
þess hafí orðið til mið-
stýrt risaríki sem
stjómað sé frá skrif-
stofum ESB í Brussei.
Santer framkvæmda-
stjóri sé þannig orðinn
einn valdamesti ver-
aldar; völd og áhrif
Clintons Bandaríkja-
forseta blikni í samanburði.
Þessi gagnrýni þarf ekki að
koma á óvart. Hugmyndafræðin
að baki Evrópusambandinu snýst
um þrönga hagsmunagæslu. ESB
snýst fyrst og fremst um gæslu
hagsmuna þeirra iðnfyrirtækja
sem starfrækt eru í Evrópu. Þeir
hagsmunir lúta öðru fremur að
því að skerma sig af, loka aðgangi
að eigin markaði. Þetta er gert
með því að byggja upp múra tolla
og hafta til að takmarka sam-
keppni utanfrá. Sú hugmynd er
ekki ný af nálinni í
Evrópu. Einstök aðild-
arríki hafa komist upp
með það í gegnum tíð-
ina að hindra aðgang
erlendra framleiðenda
að heimamarkaði.
Þekkt eru dæmi frá
Frakklandi, þar sem
erlendir bílaframleið-
endur áttu enga
möguleika á innkomu
um árabil. Nýlegt
dæmi eru reglur um
umbúðamerkingar.
Þannig er búið að
setja upp sérstakar
reglur um hvernig
merkja skuli umbúðir
neysluvöru fyrir evrópska neyt-
endur. Með þessum aðgerðum er
reynt að koma í veg fyrir að
bandarískir framleiðendur geti
komið vörum sínum á evrópskan
neytendamarkað.
Þessar reglur eiga einnig að
ná til íslands í gegnum aðild ís-
lands að Evrópska efnahagssvæð-
inu. Margar bandarískar neyt-
endavörur hafa um áratugaskeið
notið vinsælda á íslandi. Fyrir
utan viðurkennd gæði, hefur veg-
ið hvað þyngst að þessar vörur
Nái hindranir af þessu
tagi fram að ganga,
segir Birgir Rafn
Jónsson, stórhækkar
vöruverð.
fást við mun hagstæðara verði
en sambærilegar vörur frá Evr-
ópu. Verði reglunum fylgt til
fullnustu hér, eins og krafa er
gerð um, er ljóst að fjölmargar
vörutegundir sem teljast dagleg
neysluvara íslendinga, munu
hverfa af markaðinum. Hér skulu
hagsmunir neytenda víkja fyrir
hagsmunum evrópskra iðnfyrir-
tækja. Evrópski múrinn skal einn-
ig umlykja Island. Nú ber svo við
að Samtök iðnaðarins hafa gengið
í lið með kollegum sínum í Evrópu
og vilja leggja sitt af mörkum til
að styrkja múrinn enn frekar. í
desember síðastliðnum sendu þau
til ESA, Eftirlitsstofnunar EFTA,
kvörtun vegna þess að reglunum
hefur enn ekki verið hrint í fram-
kvæmd hér á landi. Með þessu
hafa Samtök iðnaðarins lýst yfir
beinum stuðningi við þá hafta-
Birgir Rafn
Jónsson
J
ISLENSKT MAL
ANNA Guðlaugsdóttir frá
Svínárnesi á Látraströnd átti
heima á Urðum í Svarfaðardal
síðari hluta ævinnar. Hún var
greind kona og um sumt sérstæð.
Mætti skrifa um hana meira ann-
arstaðar.
Traustar heimildir geta þess,
að hún hafí búið til nafnið Sigur-
hjörtur á son sinn. Þótti henni
það glæsilegt. Nafnliðurinn sigur
var henni hugstæður, sbr. dætra-
nöfnin Sigurlaug og Sigurlína,
hjörturinn prýðilegt dýr og tákn
Krists að fornu, én Anna vel trú-
uð. Sigurhjörtur Jóhannesson
fæddist á Grýtu í Grýtubakka-
hreppi 1855, og yar Anna þar
húsfreyja þá, gift Jóhannesi Hall-
dórssyni.
í manntalinu 1855 heitir eng-
inn Sigurhjörtur nema sonur
Önnu, er seinna bjó á Urðum.
í manntalinu 1910 heita aðeins
fímm menn Sigurhjörtur, og þar
er Sigurhjörtur á Urðum miklu
elstur. Skal litillega geta hinna,
því að svo merkilega stendur á,
að þeir eru allir fæddir á sama
bænum, Þorleifsstöðum, næsta
bæ innan við Urðir (nú í auðn)
og þarf víst ekki mikla getspeki
til að sjá hvers vegna:
1) Sigurhjörtur Sigurðsson,
fæddur 1873, síðar lengi á Skeiði
í Svarfaðardal og við þann bæ
kenndur.
2) Sigurhjörtur Bergsson, f.
1889, síðar rafveitustjóri á Siglu-
fírði.
3) Sigurhjörtur Jóhannesson,
f. 1893, síðar lengi á Syðrahvarfi
í Skíðadal.
4) Sigurhjörtur Friðrik Þor-
steinsson, síðar húsgagnasmiður
í Reykjavík, löngum nefndur Frið-
rik. Hann var heitinn eftir Sigur-
hirti á Urðum og síðari konu
hans, Friðriku, enda bróðursonur
Sigurhjartar. Hinir Sigurhirtirnir
voru honum óskyldir, og ég held
lítið skyldir innbyrðis.
Sumir afkomendur Sigurhjart-
ar á Urðum hafa stytt nafn hans
í Hjörtur.
Auðvitað gætu fleiri sveinar
hafa fengið nafnið Sigurhjörtur
1855-1910, því að barnadauði var
mikill, og komust sum nöfn lítt á
skýrslur. Þá voru og hálfdánar-
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
855. þáttur
heimtur á sumum nöfnum fleir-
nefnds fólks.
Árin 1921-50 fengu sjö sveinar
nafnið Sigurhjörtur, og í þjóð-
skrá nú eru a.m.k. fimm.
★
Til viðbótar því, sem sagði í
882. þætti um nafnið Ásta Sól-
Iilja, er hér með þökkum birtur
kafli úr spjalli Elínar Pálmadóttur
við Jennu Jensdóttur, því sem
birtist hér í blaðinu 15. des. síð-
astliðinn:
„Einhvers staðar í samtalinu
... hafði Jenna nefnt að móðir
hennar hafí fyrst kvenna á ís-
landi borið nafnið Ásta Sóllilja
og þaðan hafí Halldór Laxness
nafnið. Þau sannindi verðum við
þó að fá að flytja áfram. Ásta
Sóllilja Kristjánsdóttir fæddist
1892. Móðir hennar hét Sólbjört
og foreldrarnir vildu láta stelpuna
sína heita nafni sem byrjaði á
sól. Kristján faðir hennar skrifaði
þá þijú nöfn á miða: Sólfjóla,
Sóllilja og Sólrós. Síðan dró kona
hans einn miða og á honum stóð
Sóllilja. Þegar Ásta Sóllilja var
19 ára gömul var hún fanggæsla
hjá fískimönnum. Einn dag kom
bátur ekki að landi og hún stóð
í fjörunni og grét. Mörg börn
misstu feður sína og kennari einn
skrifaði þennan atburð í dagbók-
ina sína, sem seinna var geymd
á Landsbókasafninu. Þar las Hall-
dór Laxness dagbókina og fann
þar nafnið Ásta Sóllilja, sem hann
notaði á sína frægu sögupersónu.
Og nafnið tók flugið.“
★
Liljan friða leyndum með,
löguð dáða sanni,
ókennd víða ráfa réð
reisuþjáður svanni.
Enn er hér ferskeytluætt I,
ferskeytla. Höfundur er krafta-
karlinn sr. Snorri Björnsson á
Húsafelli, 1710-1803, og er vísan
úr Jóhönnuraunum. Hún er
nokkuð dýr. Feitletruðu innríms-
orðin eru víxlhend, og þarfnast
sú einkunn ekki skýringa. Auk
þess er innrímið sniðhent við
endarímsorð frumlínanna: með-
réð.
Um Snorra prest hefur, af snilld
sinni, Halldór Laxness ritað í
Brekkukotsannál, og er óstæðileg
freisting að birta hér nokkum
kafla:
„Hefur Snorri það að fyrir-
slætti að hann vill sýngja svörtu-
messu fyrir þessu hyski, en í
þeirri messu er signíngu, faðir-
vori og amen snúið öfugt. En
hér misreiknaðist kauðum illa,
því ekki hafði Snorri prestur fyr
uppbyijað introitum en hann fer
heldur en ekki útí aðra sálma
og tekur að hella yfir fansinn
andheitum og íburðarmiklum
særíngum þar sem jesúnafn og
Maríu meyar svo og Maríu
Magdalenu var marglæst, bundið
og samansnúið svo hatramlega
að fyrir slíkum lærdómi skreppur
allur þessi fénaður saman og fer
í pöddulíki; lurfast síðan allur
söfnuðurinn undir Stórastein þar
í réttarhorni að Húsafelli og hef-
ur eigi komið upp síðan, né in
heldur orðið vart við neitt svo
teljandi sé um ofanverðan
Borgarfjörð frá þeima degi.
Steinn sá hinn mikli er gleypti
draugafansinn er enn til sýnis
þar í Húsafellsrétt og er stundum
kallaður Draugasteinn; og mun
steinn rofinn þá er lúður gellur
á dómsdegi, en ekki fyr.
Snorri prestur á Húsafelli hef-
ur orðið kynsæll maður í Borgar-
fírði. Rekja menn til hans Húsa-
fellsætt hina ýngri. Lúka þar
flestir skilríkir menn upp einum
munni að skjaldan hafí í Borgar-
fírði klerkur lifað er sjómaður
væri betri, heitari trúmaður, meiri
tóbaksmaður, saungmaður, skáld
og járnsmiður en hann. Dætur
hans tvær Eingilfríður og Mikil-
fríður voru góðir járnsmiðir."
★
Vilfríður vestan kvað:
Þvoði Hrognkelsa-Hans af sér slorið
og með Halldóru gekk út í vorið,
og þegar á hana kíktist,
kom í ljós að hún líktist
því landi sem var ögrum skorið.
Auk þess fær Örn Úlfar Sæv-
arsson þulur stig fyrir að segja
hæst settur, en ekki „háttsettast-
ur“ eins og stundum heyrist og
sést.
stefnu sem ríkir í herbúðum ESB.
Þannig á að fórna hagsmunum
neytenda á altari þeirra sem vilja
hindra fijálsa samkeppni og eðli-
legt flæði vöru og viðskipta milli
landa. Skellt er skollaeyrum við
staðreyndum á borð þær að hvergi
eru gerðar strangari kröfur um
innihaldslýsingu og merkingu
matvæla en einmitt í Bandaríkj-
unum. Og hvergi er eftirlit betra.
Þetta nýjasta dæmi er skýr
staðfesting á því hvílík gjá er á
milli hagsmuna iðnaðar og versl-
unar. Hagsmunir verslunar
byggjast fyrst og fremst á því að
geta verslað á þeim markaði þar
sem kaup og kjör eru hagstæðust
hveiju sinni. Verkefni verslunar
er að leita stöðugt eftir betra
verði og auknu úrvali. Þannig
þjónar hún best viðskiptavinum
sínum. Á þeim forsendum hlýtur
verslunin jafnan að styðja opin
og fijáls viðskipti og hvetja til
alþjóðlegra samninga sem auka
þetta frelsi. Einungis þannig er
hægt að tryggja hagkvæmasta
vöruverðið hveiju sinni og bæta
afkomu heimilanna.
í anda þessa hefur Félag ís-
lenskra stórkaupmanna mótað
sína stefnu. í krafti hennar hafnar
félagið tæknilegum hindrunum á
borð við fyrrnefndar reglur um
umbúðamerkingar. Nái þær fram
að ganga mun það leiða til stór-
hækkaðs vöruverðs á fjölmörgum
nauðsynjavörum sem íslensk
heimili hafa keypt og notað um
árabil. Það hlýtur að vera umhugs-
unarefni fyrir talsmenn neytenda
og forsvarsmenn launþega þegar
Samtök iðnaðarins bæta nú stein-
um í múrinn til að útiloka eðlilega
samkeppni og hagræði af alþjóð-
legri verslun.
Höfundur er varaformaður Félags
íslenskra stórkaupmanna.
Þáttur af „óbilgirni
o g fjárkúgun“
NÝVERIÐ, þ.e. 1995,
var sett fram krafa
hafnarverkamanna
innan ITF (Alþjóða-
samband flutninga-
verkamanna), um að
farmenn gengju ekki
í störf hafnarverka-
manna. Þessi krafa er
til komin vegna þess
að mikil brögð hafa
verið að því að fara-
skipaútgerðir láti far-
menn vinna við upp-
og útskipun. Þessi
þróun á sér stað jafnt
á Islandi sem annars
staðar.
Fulltrúar atvinnurekenda hafa
samráð sín á milli um leiðir á
vinnumarkaðnum - eins og tíðk-
ast milli samtaka launafólks á
alþjóðlegum vettvangi. Útgerðar-
menn hafa með sér alþjóðlegt
samband og eru íslensk skipafé-
lög aðilar að þeim. Ætla má að
útgerðarmenn reyni hversu langt
þeir komast með ýmsar breyting-
ar á vinnutilhögun hér og þar um
heiminn og ekkert óeðlilegt við
það í sjálfu sér.
Að kröfu hafnarverkamanna í
ITF gekk í gildi nýr samningur
ITF um borð í hentifánaskipum.
Samkvæmt honum er útgerðar-
mönnum óheimilt að láta farmenn
ganga í störf hafnarverkamanna
þar sem hafnarverkamenn hafa
hefðbundinn og sögulegan rétt á
þessari vinnu. Samkvæmt sátt-
mála ILO (Alþjóða vinnumála-
stofnun Sameinuðu þjóðanna)
skulu þar til menntaðir hafnar-
verkamenn vinna hafnarvinnu.
Þessi sáttmáli er nr. 137 og er
virtur víða um heim þrátt fyrir að
öll ríki hafi ekki enn fullgilt hann.
Eina breytingin sem gerð var á
samningi hentifánaskipa er
ákvæðið um hafnarvinnuna. Þetta
er nú sú krafa sem íslensk skipafé-
Iög sem sigla undir hentfánum
standa frammi fyrir. Öll skipafélög
hafa fram til þessa skrifað undir
þennan samning sem á annað borð
skrifa undir kjarasamninga við
aðildarfélög ITF.
17. janúar 1997 gerðist það í
fyrsta sinn að skip skipafélags var
stöðvað til að knýja fram viður-
kenningu á rétti hafnarverka-
manna til vinnu sinnar. Þetta
skipafélag er Samskip hf.
Vert er að taka fram að búið
var að gera félaginu grein fyrir
málinu í júní 1996 og að síðast
var gerð krafa um að undirrita
samninginn í nóvember í fyrra.
Þegar svo deilan kemst á þetta
stig og eftir að hafnarverkamenn
hafa gripið til aðgerða til að veija
rétt sinn til vinnu sinnar, er skipa-
félaginu að sjálfsögðu
gert að greiða viður-
kennd gjöld í Velferð-
arsjóð farmanna hjá
ITF og hluta áfalins
kostnaðar vegna að-
gerðanna.
Velferðarsjóður
ITF er sjóður sem
styrkir ýmis mannúð-
armál, svo sem fjár-
framlög til ekkna sem
misst hafa menn sína
í sjóslysum um borð í
hentifánaskipum, sjó-
mannakirkjuna,
heilsu- og elliheimili
farmanna, og bygg-
ingu sundlaugar við Hrafnistu í
Hafnarfirði, svo íslenskt styrktar-
verkefni sé nefnt. Vert er að geta
þess að fulltrúar útgerðarmanna
og farmanna dreifa styrkjum úr
þessum sjóði í sameiningu.
Mér finnst með öllu óeðlilegt
Ég skora á alla, segir
Borgþór Kjærnested,
að koma kaupaskipa-
flotanum aftur undir
íslenzkan fána.
að þau skipafélög hér á landi sem
finnst það hentugt að setja farskip
sín undir olíublettuð og sundurrifin
þjóðartákn fátækra þróunarlanda
til að losa sig við gjöld og skyldur
við íslenskt samfélag og að lokum
í vaxandi mæli við íslenskar áhafn-
ir, skuli einnig koma sér hjá því
að greiða gjöld sín í sameiginlegan
velferðarsjóð hentifánaáhafna.
Rökrétt leið til að forðast þessar
greiðslur er að sigla undir þjóðar-
merki okkar íslendinga, sem á sín-
um tíma var háð hörð barátta fyr-
ir að mætti gilda sem fullgilt tákn
þjóðarinnar utan landhelgi.
Eg skora á alla jákvæða krafta
þessa samfélags að vinna að því
að koma flota vorum aftur undir
íslenskan fána og skapa íslenskum
farmönnum menntunar- og
starfsöryggi.
Þar til að svo megi verða getur
ef til vill nokkuð borið á „fjárkúg-
un og óbilgirni" þeirra manna sem
vilja veija rétt sinn til vinnu sinnar
og efla velferðarsjóði sína. Velji
skipafélögin íslenska fánann aftur
mun það efla atvinnuöryggi far-
manna og siglingaöryggi þjóðar-
innar - og væntanlega gera eftir-
litsfulltrúa ITF atvinnulausan á
íslandi.
Borgþór S.
Kjærnested
Höfundur er fulltrúi ITF.