Morgunblaðið - 23.05.1997, Blaðsíða 36

36 FÖSTUDAGUR 23. MAÍ 1997
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Fjölskyldur
í vanda
Hvert er hægt að leita?
Lára
Björnsdóttir
Ellý A.
Þorsteinsdóttir
I GREIN sinni í
Morgunblaðinu laugar-
daginn 10. maí sl. fjall-
ar dr. Sigrún Júlíus-
dóttir dósent um nauð-
syn þess að íslenskar
barnaflölskyidur geti
leitað sér aðstoðar með
vanda sinn þegar hann
ber að höndum og að
hana (aðstoðina) sé þá
að finna á margvísleg-
um stofnunum, allt eft-
ir því hvers eðlis vanda-
málið er. Sigrún nefnir
hér til sögunnar skól-
ann, heilsugæsluna og
hvetur til þverfaglegs
samstarfs ólíkra starfs-
stétta á þessum vettvangi, börnum
og fjölskyldum þeirra til hagsbóta.
Hún hvetur einnig til þess að komið
verði upp „markvissari ráðgjöf við
sýslumannsskrifstofurnar þar sem
skilnaðarmál eru staðfest" og lýsir
eftir aukinni þátttöku og ábyrgð
hins opinbera í þjónustu við barna-
fjölskyldur. Undir þetta er hægt að
taka af heilum hug. Því verður held-
ur ekki á móti mælt að löngu er tíma-
bært að hið opinbera, bæði ríki og
sveitarfélög, taki höndum saman um
að móta heildræna Qölskyldustefnu,
ekki síst hvað varðar barnafjölskyld-
ur og láti þar athöfn fylgja orðum.
Félagsmálastofnun er
oft góður valkostur
Það sem á hinn bóginn vekur
furðu í annars ágætri grein Sigrúnar
eru þau viðhorf sem þar koma fram
til félagsþjónustu á vegum sveitarfé-
laganna, þ.e. félagsmálastofnana,
sem hún reyndar setur undir einn
hatt, svo margbreytiiegar sem þær
annars eru, eins og sveitarfélögin,
bæði af stærð og gerð. Hún segir
réttilega að bagalegt sé að einka-
stofur verði oft að vísa fólki frá
vegna þess að það getur ekki greitt
fullan kostnað. Sigrún segir enn
fremur: „Oft er þetta fólk sem getur
ekki hugsað sér að leita á Félags-
málastofnun, enda er þar óheyrileg-
ur biðtími og takmarkaða sérhæfða
meðferðarþjónustu að fá.“
Nú er það ekki dregið í efa að
margir kjósa að leita annað með
vanda sinn en á Félagsmálastofnun
á sama hátt og margt fólk vill frem-
ur leita til sérfræðinga en heilsu-
gæslunnar eða frekar til sálfræðings
á einkastofu en þess sem starfar í
skólanum. Félagsþjónusta sveitarfé-
laga hefur einnig þurft að glíma við
mikla fordóma og neikvæð viðhorf
í þjóðfélaginu sem bæði hefur snúið
að þeim sem þangað leita aðstoðar
Starfsfólk Félagsmála-
stofnunar Reykjavíkur
leggur sig fram um,
segja Lára Björnsdótt-
ir og Ellý A. Þorsteins-
dóttir, að bæta aðstæð-
ur barnaíjölskyldna.
og þeim sem þar starfa. Við teljum
að fullyrðing Sigrúnar sé algjörlega
óþörf og ekki til þess fallin að styðja
við nauðsynlegt, lögboðið og oftast
mjög gott starf sem fram fer á fé-
lagsmálastofnunum. Hin fullyrðing-
in um að þar sé óheyrileg bið er
a.m.k. mjög villandi. Á mjög mörg-
um félagsmálastofnunum (sem eru
um 30 talsins) er enginn biðtími og
þar er oft hægt að fá viðtal fyrr en
á mörgum einkastofum og hjá sér-
fræðingum í meðferðarvinnu. í
Reykjavík, þar sem biðtíminn hefur
vissulega oft verið „óheyrilegur",
hefur markvisst verið unnið að því
á undanförnum misserum af mikilli
eljusemi og ósérhlífni starfsfólks að
minnka biðtímann og er hann nú
eina til tvær vikur eða skemmri ef
aðstæður umsækjenda krefjast þess.
Enn fremur hafa skipulagsbreyting-
ar sem hafa farið fram í íjölskyldu-
deildinni að undanförnu miðað að
því að félagsráðgjöfum gefíst meiri
tími til þess að veita félagslega ráð-
gjöf og stuðning.
Þriðja staðhæfingin um að þar sé
„takmarkaða sérhæfða meðferð-
arþjónustu að fá“ er einnig mjög
umdeilanleg. Félagsmálastofnanir
eru einn helsti starfsvettvangur fé-
lagsráðgjafa sem vinna, eins og seg-
ir í grein Sigrúnar, „á heildrænan
hátt með ijölskyldum." í dag starfa
26 félagsráðgjafar auk 8 starfs-
manna með aðra hákólamenntun á
þeim 3 hverfaskrifstofum fjölskyldu-
deildar Félagsmálastofnunar, sem
veita alla almenna félagsþjónustu til
Reykvíkinga yngri en 67 ára. Auk
þess starfa félagsráðgjafar einnig á
öðrum sviðum fjölskyldudeildar þar
sem sérhæfðari þjónusta er veitt. Á
Félagsmálastofnuninni allri vinna nú
54 félagsráðgjafar. Hvað varðar sér-
hæfinguna hafa margir félagsráð-
gjafar sérhæft sig í margvíslegum
vinnubrögðum, m.a. í sérhæfðu
framhaldsnámi í fjöiskyldumeðferð.
Til þess að taka dæmi hafa 10 starfs-
menn sem starfa á Félagsmálastofn-
un Reykjavíkurborgar lokið tveggja
ára námi í fjölskylduráðgjöf á vegum
endurmenntunardeildar HÍ undir
stjórn Sigrúnar Júlíusdóttur og
Nönnu K. Sigurðardóttur. Aðrar sér-
hæfðar starfsstéttir, svo sem sál-
fræðingar, uppeldisfræðingar, kenn-
arar og leikskólakennarar, eru oft í
starfi á félagsmálastofnunum og
mjög margir þeirra hafa bætt við
sig umtalsverðri endurmenntun og
sérhæfingu.
Lokaorð
Hvorki félagsmálastofnanir né
aðrar velferðarstofnanir eru óum-
deilanlegar eða geta leyst hvers
manns vanda, en þær eiga og geta
leyst vanda margra, bæði barna og
fullorðinna. Innan þessara stofnana
er að finna margvísleg úrræði og
bjargir sem koma mörgum að góð-
um notum og skipta oft beinlínis
sköpum í lífi fólks. Félagsmála-
stofnun Reykjavíkurborgar hefur
verið þeirrar gæfu aðnjótandi að
þar hafa starfað og starfa margir
góðir starfsmenn með sérhæfða
menntun og langa reynslu og sem
hafa metnað, vilja og getu til þess
að veita fjölskyldum og einstakling-
um aðstoð í vanda þeirra.
Þeir sem þar vinna leggja því
mikilvæg lóð á vogarskálarnar til
þess að bæta aðstæður barnafjöl-
skyldna.
Lára Björnsdóttir er félagsm&hi-
stjóri og Ellý Á Þorsteinsdóttir er
yfirmaður fjölskyldudeildar Fé-
lagsmálastofnunar Reykjavíkur-
borgar.
Cl) Þeir eru mjúkir
(2) Þeir eru léttir
Þeir bafa „höggdeyfa“
Þeir passa fullkomlega
Fœturnir geta „andaö“
ecco
Börn á sjúkra-
húsum - sál-
fræðileg aðstoð
ÞAÐ verður seint
sagt að börn séu gjald-
gengur þrýstihópur.
Þau verða í besta falli
ágætis skrautfjöður í
stefnuyfirlýsingum
þegar líður að kosn-
ingum. Gjarnan sett
svolítið fyrir aftan
miðju á óskalistann,
svona til að ekki sýnist
sem þau séu afgangs-
stærð, en heldur ekki
svo framarlega að
standa þurfi við yfír-
lýsingarnar.
Undanfarin ár hefur
verið nokkur þjóðfé-
lagsumræða um hugs-
anlega byggingu bamaspítala. Fé
hefur safnast og þá helst fyrir til-
stuðlan áhugasamra líknaraðila.
Vonandi er farið að glitta í að þetta
verði að veruleika. Hugmyndin um
sérstakan barnaspítala byggist á
þeirri staðreynd að æskilegt er að
börn fái nokkra sérmeðhöndlun
þegar þau þurfa að leggjast inn á
sjúkrahús. Ekki er hægt að bjóða
börnum upp á sams konar aðbúnað
og fullorðnum. Enn nauðsynlegra
er að líta til heildrænna þarfa barna
en fullorðinna. Þannig er stundum
látið viðgangast að hinn fullorðni
breytist í „botnlangann á stofu
222“ og sé látinn harka slíkt af
sér, þó að slíkt sé að sjálfsögðu
mjög varhugavert sjónarmið. Það
þarf hins vegar að hlú að fleíri
þáttum hjá börnum. Það er ekki
ýkja langt síðan að heimsóknartími
aðstandenda barna var mikið tak-
markaður og þóttu aðstandendur
jafnvel til óþurftar eða voru illa
séðir. Nú er tíðin önnur. Foreldrar
eru hvattir til að dvelja hjá börnum
sínum, systkin eru velkomin og
kunningjar og vinir fylla sjúkra-
stofur.
Það er erfitt fyrir öll börn að
leggjast inn á sjúkrahús. Jafnvel
þó að ekki sé um mikil veikindi að
ræða fylgir því röskun, kvíði og
streita. Oftast er verið að „meiða
þau og pína“. Þó að það sé gert í
góðum tilgangi getur verið erfitt
fyrir lítið barn að skilja það. Það
er margsannað að afleiðingar þessa
geta komið fram seinna á lífsleið-
inni, m.a. í því að þessi börn geta
orðið hvekkt, kvíðin, fengið martr-
aðir eða annað þaðan af verra.
Hluti þeirra barna sem lenda á
sjúkrahúsum á við mjög alvarleg
veikindi að stríða eins og t.d.
krabbamein eða hrörnunarsjúk-
dóma, sum hafa orðið fyrir slysi
og önnur verða mikið fötluð. Að
verða fyrir þess háttar áfalli og
takast á við það er öllum börnum
og fjölskyldum þeirra afar erfitt.
Oftast er það svo að öll tilvera
barnanna hrynur og við tekur gíf-
urlegt tilfinningalegt álag auk
þeirra líkamlegu erfiðleika sem
þarf að takast á við. Þetta á einnig
við um fjölskyldu barnsins. Ef ekki
er tekist á við þessa kreppu og
unnið úr henni getum við lent í
miklum vanda. Fæstar fjölskyldur
eru í stakk búnar til að takast á
við stór áföll eins og slys, alvarleg
veikindi eða fötlun barns er. Það
er einfaldlega fátt eða ekkert í
reynsluheimi þeirra
sem hefur búið þau
undir eða kennt þeim
að vinna úr slíku. Því
er utanaðkomandi fag-
aðstoð forsenda þess
að hægt sé að komast
í gegn án þess að hljóta
af því óþarfa ör. Sum
börn þurfa að leggjast
oft inn á sjúkrahús og
dvelja þar um lengri
eða skemmri tíma. All-
ir sem hafa það reynt
vita hversu ótrúlegt
álag það er fyrir smáa
sem stóra.
Þjónusta sjúkrahúsa
hefur miðast að því að
hlú að líkamlegum hliðum manns-
ins og er það vel. Þar er takmörkuð
hefð fyrir heildrænni nálgun sem
gerir ráð fyrir tilfinningalegum og
félagslegum þáttum auk áhrifa í
fjölskyldum. Að sjálfsögðu reynir
hjúkrunarfólk af alefli að hlú að
öllum þessum þáttum. Það er bara
ekki nóg. Andlegar og tilfinninga-
legar hliðar barna eru viðkvæmur
efniviður og þegar mikið liggur við,
eins og þegar börn verða mikið
veik, slasast eða verða fötluð, er
nauðsynlegt að kalla til sérhæfða
fagaðstoð. Sama á við um fjölskyld-
ur þessara barna. Að þessu gefnu
Andlegar og
tilfinningalegar hliðar
bama,segir Andrés
Ragnarsson, eru
viðkvæmur efniviður.
er ljóst hve mikið liggur við að
vandað sé til fjölþátta umönnunar.
Undirritaður hefur áralanga
reynslu af barnadeildum, bæði sem
fagmaður og sem foreldri barns
sem hefur þurft að vera þar bæði
oft og lengi. í krafti þessarar tvö-
földu reynslu minnar hef ég reynt
að efla skilning á því að böm og
fjölskyldur þeirra fái sálfræðiað-
stoð inn á barnadeildir. Skilningur
og vilji viðmælenda minna hafa þó
ekki dugað til verklegra fram-
kvæmda. Enn er engin skipulögð
sálfræðiaðstoð á barnadeildunum
og á meðan það er munu börn og
fjölskyldur þeirra líða vegna kvilla
sem hægt hefði verið að koma í
veg fyrir. Ég geri mér grein fyrir
að fyrirbyggjandi vinna á ekki allt-
af upp á pallborðið og ef til viil
síst þegar bráðaþjónustan á við til-
vistarvanda að etja vegna þreng-
inga eins og nú er. Eigum við ekki
að lyfta okkur upp fyrir slík sjónar-
mið og viðurkenna að það er fjár-
hagslega hagkvæmt að fjárfesta
til framtíðar í börnum og fjölskyld-
um þeirra, sérstaklega þeim sem
eiga i miklum erfiðleikum. Velferð-
arsamfélagið mælist á því hvern
hátt við stöndum að þeim sem eru
þurfandi. Lítum því fram á veginn
og leyfum okkur að sá í dag fræjum
sem bera munu síðari tíma ávöxt.
Höfundur er sálfræðingur.
Andrés
Ragnarsson
Innilegar þakkir til allra, sem glöddu mig á einn
eða annan hátt á 90 ára afmælisdegi mínum þann
19. maí sl. Guð blessi ykkur öll.
Ólafía Sigurðardóttir.