Morgunblaðið - 01.07.1997, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
ÞRIÐJUDAGUR 1. JÚLÍ 1997 29
Eru Norðurlönd ein heild?
BÓKMENNTIR
F r æ ð i r i t
NORDENS HISTORIA. EN
EUROPEISK REGION
UNDER 1200 FR
eftir Harald Gustafsson. Studentlitt-
eratur, 1997,297 bls.
NORÐURLÖND hafa átt margt
saman að sælda í gegnum aldirnar.
Þótt það sé ekki augljóst í daglegri
önn að ótalmargir þættir í sögu og
samtíð binda Norðurlönd traustum
böndum, þá sést það þegar saga
þeirra er skoðuð í lengri tíma. Har-
ald Gustafsson, sem er sænskur
sagnfræðingur, skoðar sögu Norð-
urlanda í 1200 ár í þessari nýju bók
og dregur fram hve margt er sam-
eiginlegt í þeirri sögulegu atburða-
rás sem átt hefur sér stað á þessu
svæði.
Það er ekki nóg með að hann
skoði sameiginlega þætti í þessari
sögu heldur lítur hann til þess að
það er margt sem skilur að. Það er
einnig mikilvægt í þessari bók að
svæðið er hluti af Evrópu og verður
fyrir stöðugum áhrifum frá atburð-
um annars staðar í álfunni. Þetta
sjónarhorn er vandmeðfarið og
óvenjulegt, en höfundinum hefur
tekizt að skila af sér mjög góðu
verki. Höfundurinn er afburða vel
að sér í sögu Norðurlanda og velur
mjög vel úr þeim sæg staðreynda
sem er honum tiltækur. Það skiptir
máli fyrir íslendinga að Harald Gu-
stafsson er sérfræðingur í íslands-
sögu og tekst ótrúlega vel að tengja
íslandssögu við sögu Norðurlanda.
Harald Gustafsson hefur haft
áhrif á sjónarhorn okkar á íslands-
sögu með doktorsritgerð sinni Mell-
an kung og allmoge eða Milli kóngs
og almúga þar sem hann fjallar um
embættismenn á Islandi. Hann hefur
átt sinn þátt í því að fá okkur til
að sjá þá merkilegu staðreynd að
íslendingar réðu sér sjálfir í mun
ríkara mæli en ætla mætti. Og þeir
stóðu sjálfir gegn rétt-
indabaráttu og framför-
um en ekki Danir. Yngri
menn og konur i hópi
íslenskra sagnfræðinga
hafa síðan unnið úr
þessari sýn á íslands-
söguna.
Bókin skiptist í 10
kafla sem flalla í tíma-
röð um sögu Norður-
landa frá því um 800 til
nútíðar. Fyrsti kaflinn
er eins og við er að bú-
ast styztur enda heim-
ildir um atburði og upp-
byggingu samfélags
rýrastar. En Harald er
ekki reiðubúinn að taka
íslendingasögur sem
sögulegar heimildir og er yfirleitt
kröfuharður á heimildir. Síðan ræðir
hann um samfélag miðalda, sam-
félagið og tengsl á milli einstaklinga
og yfirvalda. A fjórtándu öld verður
kreppa í landbúnaði á öllum Norður-
löndum líkt og víðar í Evrópu. Norð-
urlönd vinna sig með ólíkum hætti
út úr þeim vanda og samtímis vex
veldi konungs og þegar komið er
fram á sextándu öld bætist lúterstrú-
in við og gefur konungsvaldinu auk-
in tækifæri á að stýra samfélaginu.
Siðbótin gekk ekki átakalaust á
Norðurlöndum en átökin voru ólík
eftir löndum. Á sautjándu öld taka
bændasamfélögin á Norðurlöndum
að breytast, konungar taka sér ein-
vald og endurskipuleggja embættis-
mannakerfi sitt. Valdakerfi Norður-
landa tengdist valdakerfi Evrópu.
Efnahagsmál _ tóku umtalsverðum
breytingum. Á átjándu öld tekur
fólksfjöldi að aukast fyrir alvöru,
vöxtur er í efnahagslífi og fram-
kvæmdar eru breytingar í landbún-
aði sem hafa langvarandi afleiðing-
ar. Á þessari öld kemur
upplýsingin fram og á
eftir að hafa afdrifa-
ríkar afleiðingar fyrir
sýn fólks á sjálft sig
og samfélagið.
Nítjánda öldin er öld
frekari breytinga í
landbúnaði, borgara-
legt samfélag þróast á
Norðurlöndum eins og
annars staðar í Evr-
ópu, vald konunga
minnkar verulega,
þjóðernisstefna nær
fastri fótfestu. í lok
nítjándu aldar kemst
iðnbyltingin á flug og
breytir þessum sam-
félögum enn frekar og
er enn að hafa áhrif í samtímanum.
Á þessari öld hefur lýðræði fest sig
í sessi í öllum þessum löndum. Á
árunum miili stríða takast á öfga-
stefnur en lýðræðinu tekst að halda
sínu. Á áratugunum eftir stríð hefur
kalda stríðið áhrif á utanríkisstefnu
þessara ríkja, einstaklingshyggja
mótar hversdagslífið enn frekar en
áður og samféiögin öll verða að
glíma við spurningar sem fylgja fjöl-
hyggju sem fylgir auknum áhrifum
minnihlutahópa eins og Sama og
áhrif kvenna aukast.
Fyrir íslenzka lesendur þessarar
bókar hygg ég að sé skemmtilegast
að sjá hvernig íslandssagan er flétt-
uð saman við sögu annarra Norður-
ianda. Það er á köflum alveg ótrú-
lega vel gert. En bókin ýtir ekki
undir neinn heimóttarskap heldur
fær mann til að sjá söguna í sam-
hengi, horfa á breytingar undir víð-
ara sjónarhorni en maður er vanur.
Harald Gustafsson notar ekki ein-
falda atburðafrásögn í þessari sögu
heldur beitir hann aðferðum úr fé-
lagsvísindum til að varpa ljósi á ein-
staklinga og samfélög á hveijum
tíma. Þannig skoðar hann efnahags-
líf hvers tíma, hann lítur á samfé-
lagsþróun, hvernig samband yfir-
valda og almennings breytist í
tímans rás, hvernig aðalsstétt mynd-
ast á sumum Norðurlanda. Að baki
þessu öllu er svo það sjónarmið að
skoða þetta svæði í samhengi við
aðra hluta Evrópu. Það hófst á vík-
ingatímanum með áhrifum kristn-
innar og nú á tímum koma áhrifin
fram í þróun Evrópubandalagsins
og tengslum þess við Norðurlöndin.
Það er ekki ofmælt að segja þetta
afbragðsbók. Hún er ekki sérstak-
lega lipurlega stíluð en stíllinn vinn-
ur á. Það er hvergi verið að láta
aukaatriði flækjast fyrir frásögninni
en þó er staldrað við einstaka at-
burði eða frásagnir sem varpa ljósi
á samtíma sinn. Höfundurinn er vel
að sér í sögu Grænlendinga, Finna,
Færeyinga og Álandseyinga ekki
síður en Svía, Norðmanna, Dana eða
íslendinga. Honum tekst að draga
fram aðalatriði í sögu ólíkra tíma-
skeiða og hann vekur athygli á því
að sagnfræðingar hafa túlkað at-
burði með ólíkum hætti frá einum
tíma til annars. Þetta má sjá tii
dæmis í því sem hann segir um stofn-
un Kalmarsambandsins sem minnst
er á þessu ári enda 500 ár frá til-
komu þess. Það er ástæða til að
hvetja alla áhugamenn um sögu til
að lesa þessa bók vel.
Guðmundur Heiðar
Frímannsson
Harald
Gustafsson
Reuter
Borghese-safnið opnað
HIÐ glæsilega Borghese-safn,
sem lokað hefur verið í fjórtán
ár vegna viðgerða og endurnýj-
unar, var opnað að nýju í Róm
um helgina. Auk viðgerðanna var
bætt við sýningarrými í kjallara
hússins.
Safnið er til húsa í Villa Borg-
hese. Húsið var byggt á árunum
1613-1616 og er aðal safnsins
málverk frá barrok-tímanum og
fornar höggmyndir en stór hluti
verkanna var í eigu Páls II páfa
og Borghese-fjölskyldunnar, sem
hann var skyldur. Húsið komst í
eigu ítalska ríkisins árið 1902.
Á myndunum sést yfir einn af
sölum safnsins, svo og styttan af
Paolinu eftir Canova, sem sýn-
ingargestur dáist að.
•EVRÓPURÁÐIÐ hefur veitt
rúmlega 30 milljóna króna styrk
til gerðar norrænnar kvikmyndar
um morðið á Olof
Palme. Vinnu-
heiti inyndarinn-
ar er „Samning-
urinn“ og leik-
stjóri er Kjell
Sundvall, sem
gerði kvikmynd-
ina „Jágarna"
(Veiðimennirnir).
Framleiðendur
eru sænskir,
norskir og finnskir og munu tökur
hefjast í lok ágúst. Myndin mun
ekki fjalla um manninn Palme,
heldur morðið og aðdraganda
þess. Enn hefur ekki verið ákveð-
ið hver fer með hlutverk Palmes.
•FRAMKVÆMDIR hefjast í byij-
un júlí við endurreisn óperuhússins
í Feneyjum, sem eyðilagðist í elds-
voða í janúar á síðasta ári. Gert
er ráð fyrir að endurbygging þess
taki um tvö ár og að kostnaður
við hana nemi um 90 milljörðum
líra, 3,7 milljörðum ísl. kr. Fullyrða
borgaryfirvöld í Feneyjum að allt
verði gert til þess að tímamörkin
standist. Verkinu stýrir hinn
þekkti ítalski arkitekt, Gae Au-
lenti. Húsið var talið eitt helsta
stolt ítalskrar byggingarlistar en
það var opnað árið 1792 og hefur
einu sinni áður verið endurbyggt,
eftir bruna sem varð árið 1836.
•HARÐAR deilur standa nú yfir
í Oklahoma í Bandaríkjunum eftir
að dómari þar úrskurðaði að i
þýsku kvikmyndinni „Tintromm-
unni“ sem gerð var árið 1979,
væri að finna atriði með barna-
klámi og að hún bryti í bága við
lög ríkisins. Hefur myndin verið
bönnuð og lögregla farið á milli
myndbandaieiga til að gera eintök
af henni upptæk. Þá bankaði lög-
reglan upp á lyá þremur húsráð-
endum sem höfðu leigt myndina,
og kröfðust þess að fá eintökin
afhent. Aðgerðir þessar þykja
afar harkalegar, ekki síst í ljósi
þess að myndin hlaut Óskarsverð-
launin árið 1979 sem besta erlenda
myndin. Hún er byggð á sögu
GUnther Grass.
Afmælis-
uppboð
á verkum
Cobra
NÚ LÍÐUR að 50 ára afmæli Co-
bra hópsins og af því tilefni verður
haldið sérstakt uppboð á verkum
meðlima Cobra í mars á næsta ári
á vegum Sotheby’s uppboðsfyrir-
tækis. Sotheby’s
sendi einn sér-
fræðing sinn, Rob
Sneep, til íslands
fyrir skemmstu til
að leita að verkum
eftir Svavar
Guðnason og aðra
úr Cobra hópnum.
___________ „Þó að Svavar
RobSneep ~ væri einangraður
gegndi hann samt
sem áður lykilstöðu innan Cobra
hópsins“, sagði Rob. Hann segir
verk Svavars ekki vísa út fyrir sig
eins og verk ýmissa annarra málara
heldur séu þau frekar innhverf og
full af náttúru.
Rob kynntist verkum Svavars hjá
safnara í Hollandi sem leggur sig
fram um að safna verkum málara
úr Cobra hópnum. „Ég sá fyrst
myndir eftir Svavar árið 1988 á
þessu stóra safni og setti mig fljót-
lega upp úr því í samband við safn-
arann sem er vel þekktur. Fyrir
fáeinum árum var svo stofnað sér-
stakt Cobra safn í Amsterdam, sem
hefur að láni allar Cobra myndir
þessa safnara, sem jafnframt er
viðskiptavinur Sotheby’s."
Rob segir að ekki fylgi nein fjár-
hagsleg áhætta fyrir eigendur mál-
verka Svavars er sett verða á upp-
boðið í mars. „Sotheby’s greiðir aíl-
an flutningskostnað og fari svo að
einhver mynd seljist ekki mun eig-
andinn ekki líða neitt tap við flutn-
inga.“
Francois Scheefer og
kona hans Caroline.
Islenskar
myndir
sýndar
í Frakklandi
STÆRSTI atburðurinn á dag-
skrá „íslandsvinanna" í
Frakklandi í sumar er þátttaka
íslendinga í evrópsku kvik-
myndahátíðinni, sem nú stend-
ur í La Baule, skammt fyrir
utan Saint-Nazaire. Þijár
myndir eru sýndar; Agnes eft-
ir Egil Eðvarðsson, Djöflaeyj-
an og Á köldum klaka eftir
Friðrik Þór Friðriksson.
„Islandsvinirnir", eru sam-
tök sem vinna að menningar-
og vinatengslum íslands og
Frakklands. Síðustu tólf árin
hefur Francois Scheefer, sem
nú er forseti samtakanna, unn-
ið að menningar- og vina-
tengslum milli Frakklands og
íslands. í byijun þessa mánað-
ar var opnuð farandljósmynda-
sýning í Norður-Bretagne,
sem hefur það að markmiði
að kynna ísland, náttúru
landsins og sögu þjóðarinnar.
Að tengslunum stóðu upp-
haflega skólar landanna
tveggja, af hálfu íslands frá
sjö kaupstöðum; Keflavík,
Garðabæ, Fáskrúðsfirði, Pat-
reksfirði, Reykjavík, Selfossi
og Borgarnesi, en af hálfu
Frakklands skólar í héruðum
Norður-Frakklands, í Ölpun-
um og Bretagne-Normandy
auk Atlantshafsstrandarinnar.
Hópur frá Patreksfirði var við-
staddur opnun sýningarinnar,
í Norður-Bretagnísem fram
fór.
Önnur sýning mun svo
standa yfir í Nantes í allt sum-
ar, sem byggir á bók Jules
Vernes, Leyndardómum Snæ-
fellsjökuls. Þar er markmiðið
að kynna Snæfellsnes og nán-
asta umhverfi fyrir íbúum
Suður-Bretagne, en svo vill til
að Jules Verne fæddist í Nant-
es.