Morgunblaðið - 01.07.1997, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ
Vináttubönd og frændrækni voru
Þórði heilagt mál. Væri hið allra
minnsta hallað á vini hans í máli
manna, trúði hann engu slíku eða
þóttist ekki heyra. Fáir urðu raunar
til að hefja slíkt tal í viðurvist hans.
Allt er nú þetta sem hér hefur
verið tæpt á komið í sjóð minning-
anna og það eitt eftir að þakka
hálfrar aldar samfylgd við hinn
látna hæfileika- og heiðursmann,
sem svo mörgum varð að liði á lífs-
leiðinni og sem reyndist eins og
besti faðir þess sem hér stýrir
penna. Þakkarskuldin er stór.
Einlæga samúð votta ég öllum
ættingjum Þórðar, en víst megum
við öll þakka fyrir að hafa mátt
njóta ástúðar hans og vináttu eins
lengi og raun varð á.
Benedikt Sigvaldason.
Er Þórður var að alast upp biðu
ekki unglinganna námsbrautimar,
tylftum saman, að hellast yfir menn.
Alþýðumenn eins og Þórður urðu að
bijótast til mennta, ef þannig stóð
um hug þeirra. Þetta gerði hann og
lagði stund á tónlistar- og tungu-
málanám í Reykjavík, Kaupmanna-
höfn, Dresden, Milano, Berlín.
Lengst af starfsævi sinnar kenndi
hann við skólana á Laugarvatni,
fyrstur manna gegndi hann embætti
þýskukennara við Menntaskólann að
Laugarvatni. Er hann hafði látið af
því embætti fyrir aldurs sakir, fyrir
hér um bil mannsaldri, kenndi hann
allmörg ár þýsku við Menntaskólann
í Reykjavík. Á Laugarvatni kenndi
hann mér, nokkrum árum síðar
hlotnaðist mér að feta í fótspor hans
í embætti, því fæ ég ekki orða bund-
ist í dag.
Við fráfall Þórðar finnst sumum
að eik sé fallin, öðrum þykir horfíð
fjall af sjóndeildarhring. Slíkur var
styrkur hans. Ég sá unga mjög
málhressa menn fallast í sæti sínu
og missa máls, þegar þeir sáu Þórð
í fyrsta sinni, svo ægði hann þeim,
svo var hann magnþrunginn, og var
hann þó þá að hefja sína seinni öld.
Um leið var hann siðfágaður svo að
af bar og allra manna alúðlegastur.
Þar fór vel taminn eldur. Við búum
við það, flestir kennarar, að við
gleymumst nemendum okkar er árin
líða. Ef um stóra skóla er að ræða,
þar sem nokkrir kennarar eru í hverri
grein, muna brottgengnir nemendur
ekki að nokkrum árum liðnum hvort
þessi eða hinn kenndi þeim þetta
árið eða hitt, eða yfirhöfuð hver
kenndi greinina. En Þórður var eftir-
minnilegur. Marga hef ég hitt úr
Menntaskólanum í Reykjavík, sem
muna vel að Þórður kenndi þeim
fyrsta árið í þýsku, en síðan muna
þeir ekki hver kenndi þeim þá góðu
grein. Voru það þó vissulega hinir
bestu menn. Einn af skólafélögum
mínum á Laugarvatni, vel gefínn
maður sem vildi þó hafa hóf á náms-
iðkan sinni, lét svo um mælt, að
hann hefði ætlað að taka þýsku eins
og hvert annað fag og læra hana
ekki allt of vel. Að viku liðinni hefði
sér verið ljóst, að það var vonlaus
fyrirætlan, hann komst ekki hjá því
að læra hana til ágætiseinkunnar.
Vel má þess minnast á þessum dög-
um árangursrannsókna, að Þórði
tókst að innprenta það nemendum
sínum að eingöngu hin fullkomna
lausn var samboðin hinu göfuga við-
fangsefni, að mannsins duft nær að
fljúga í hæðir, ef það lætur ekki af
um æfíngu og viðleitni, og nær því
þá að verða manns andi. Nú mun
andi Þórðar Kristleifssonar fljúga
hömlulaus. Hafí hann þökk fyrir við-
kynninguna.
Þór Vigfússon.
Handrit afmælis- og minningargreina
skulu vera vel frá gengin, vélrituð eða
tölvusett. Sé handrit tölvusett er æskilegt,
að disklingur fylgi útprentuninni. Auðveld-
ust er móttaka svokallaðra ASCII-skráa,
öðru nafni DOS-textaskrár. Ritvinnslu-
kerfin Word og Wordperfect eru einnig
auðveld í úrvinnslu. Senda má greinar til
blaðsins í bréfasíma 5691115, eða á netfang
þess þess Mbl@centrum.is en nánari upp-
lýsingar þar um má lesa á heimasíðum. Það
eru vinsamleg tilmæli að lengd greina fari
ekki yfir eina örk A-4 miðað við meðallínu-
bil og hæfilega línuleng — eða 2.200 slög.
Höfundar eru beðnir að hafa skírnarnöfn
sín en ekki stuttnefni undir greinunum.
ÞRIÐJUDAGUR 1. JÚLÍ1997 41
MINNINGAR
KELD GALL
J0RGENSEN
+ Keld Gall Jorg-
ensen fæddist í
Kaupmannahöfn
l.febrúar 1955.
Hann lést 26. júní
síðastliðinn. For-
eldrar hans eru
hjónin Anne-Lise
Themstrup, sjúkr-
aliði í Kaupmanna-
höfn, og Ib Jorgens-
en, leigubílsljóri og
síðar húsvörður í
Kaupmannahöfn.
Systur Keld eru
tvær, Kathe og Sus-
anne. Keld var tví-
kvæntur. Fyrri kona hans var
Ragnheiður Þóra Ragnarsdótt-
ir, framkvæmdastjóri Nýlista-
safnsins, f. 12.9. 1949 í Reykja-
vík. Dætur þeirra eru Marta
og Nína Gall Jorgensen, f. 22.
10. 1982. Síðari kona Keld er
Annette Gall Jorgensen, f. 1955
og eiga þau eina dóttur, Nönnu
Gall Jorgensen, f. 1993.
Keld var doktor í dönskum
fræðum frá Kaupmannahafn-
arháskóla, lektor í dönsku við
Háskóla Islands á tímabilinu
1984-1990. Lektor í dönsku við
háskólann í Hróars-
keldu frá 1991 og
Kaupmannahafn-
arháskóla frá
1993-94. Sérsvið
hans var táknfræði
og liggur eftir hann
fjöldi verka á því
sviði, greinar og
bækur. Hann var
afkastamikill þýð-
andi íslenskra bók-
mennta á dönsku,
þýddi m.a. Gísla
sögu Súrssonar og
Egils sögu, var auk
þess mikilvirkur
brautryðjandi íslenskra nú-
tímabókmennta, þýddi m.a.
skáldsögurnar Hringsól eftir
Álfrúnu Gunnlaugsdóttur og
Falsarann eftir Björn Th.
Björnsson. Hann skrifaði fjölda
greina um bókmenntir, bæði í
íslensk blöð og dönsk, annaðist
útvarpsþætti og var virkur liðs-
maður íslenskrar menningar í
Danmörku.
Útför Keld fer fram frá
Kirkegárdskapelle í Óðinsvéum
í dag og hefst athöfnin klukkan
14.
„Fám mönnum er Kári líkur“ seg-
ir í Njálu og svo var um Keld Gall
Jorgensen sem í dag er til moldar
borinn í Danmörku. Kynni okkar
stóðu í nítján ár og hófust með því
að „við áttum systur tvær“. Strax
frá fyrsta fundi minnist ég hve ljúf-
ur hann var í viðmóti og auðveldur
í kynningu, en iíka nokkur ráðgáta.
Hann var hár og grannur og vask-
legur í framgöngu, en þótt hann
færi yfirmáta létt með margar þær
þrautir sem til karlmennsku heyra,
var framkoman sérlega blíð og hæ-
versk. Hann var Danmerkurmeistari
í biljarð, þessari íþrótt sem á íslandi
telst vís vegur til glötunar, sjálfur
stakur reglumaður. Hann var nem-
andi í dönsku með íslensku sem
aukagrein og bar saman þær frænk-
ur: önnur frjálslynd og frí af sér,
hin regluföst og ögn hátíðleg. Önnur
alltaf að segja hvað hún er ekki, hin
bara er...
Fyrstu árin hafði ég af þessum
svila mínum meiri afspurn en kynni,
en á því varð róttæk breyting þegar
þau Ranka fluttu búferlum til ís-
lands síðsumars 1981, hún nýút-
skrifaður arkitekt, hann með sitt
dönskupróf, en þó aðallega óskrifað
blað.
Það var sjónhverfíngu líkast að
verða vitni að landnámi Keld á ís-
landi. Hann kom sjóveg á undan
eiginkonu sinni og strax á fyrstu
dögum hérvistarinnar hafði hann
mállaus leyst allar helstu formþraut-
ir búferlaskiptanna; sigrað skrif-
finnskudrekann, lagt að velli papp-
írsljónið og þegar Ranka kom til
landsins einhverjum dögum síðar var
allt til reiðu - og Keld búinn að
læra íslensku! Þá þraut leysti hann
svo bragð var að og náði sjaldgæfum
tökum á málinu.
Hann lyfti grettistökum eins og
þau væru hol að innan, leikmunir.
Og hetjusaga hans hélt áfram
undir brosmildum formerkjum.
Haustið 1982 fæddust þeim Rönku
stúlkur tvær, fyrirburar sem voru
svo smáir að þeir rúmuðust hvpr í
sínum lófa föðurins. Mér er Keld
minnisstæður með aðra dótturina í
annarri hendi og Nafn rósarinnar í
hinni - en um þessar mundir tók
hann að feta í fótspor ítalans Um-
berto Eco inn á lendur táknfræðinn-
ar þar sem ekkert er sem sýnist og
sýndin jafn rétthá og veran. Hann
var þá byrjaður að kenna íslending-
um dönsku, fyrst sem stundakennari
við Kennaraháskólann og síðan
sendikennari við Háskóla íslands.
Hvar sem hann fór var hann hug-
ljúfi hvers manns, dáður af nemend-
um, virtur af samverkafólki, elskað-
ur af ástvinum.
Þau hjónakorn festu kaup á íbúð
hér í næstu hlíð, tún okkar lágu
saman og tíðir samfundir. Við áttum
okkur sameiginlega ástmær sem var
knattspyrnan, þ.e.a.s. fótboltinn,
þessi leikur þar sem mörkin eru
búin til úr yfirhöfnum og enginn
áhorfandi af því aðvífandi eru jafn-
óðum virkjaðir í liðin. Og nú verður
að segja frá því að Keld var auk
alls annars fótboltaengill - áður en
við var litið var hann farinn að æfa
með meistaraflokki hér í bæ. Honum
var fleygt á hvað sem er. Ég hef
engum manni kynnst sem var eins
ókvalráður og laus við verkkvíðni.
Hann þýddi, hann samdi, hann
pijónaði peysur, eldaði mat, bakaði
kökur, lagði parket... Þó stóð mest-
ur ljómi af honum í föðurhlutverkinu
og aðdáunarvert hvernig þeim
Rönku tókst að ala dæturnar upp í
tveimur tungumálum í senn.
Fyrir utan vettvang íjölskyldunn-
ar og fótboltans áttum við samleið
í Félagi áhugamanna um bókmennt-
ir, sátum þar saman í stjómum.
Hvar sem Keld fór lyftist brúnin á
viðstöddum, einhver léttir að sam-
neyta manni sem sameinaði á sjald-
gæfan hátt yfirburði og meinleysi -
karlmennsku og bernsku.
En þrátt fyrir opið viðmót var
hann iíka vandlega lokaður og við
náin kynni fannst á að hann átti
bernsku sem var ekki barnaleikur,
að hann hafði bæði farið um dimma
dali og kynnst eyðimörkum angistar.
Eftir er að rekja síðustu hetjusögu
Keld Gall Jorgensen - baráttu hans
við erfið veikindi um fjögurra ára
skeið án þess að hann sleppti stíl-
vopni úr hendi fyrr en yfir lauk. Sú
saga verður ekki rakin hér. Á bana-
beði talar hann um fyrirhuguð verk
sín, m.a. nýja þýðingu á Njálu, þess-
um ótæmandi sjóði norrænnar
menningar. Þar eru svila Kára lögð
þessi orð í munn: „ég ætlaði ekki
að þessir dagar mundu verða sem
nú eru orðnir."
Eitt af því allra síðasta sem Keld
lagði lokahönd á var þýðing á úr-
vali úr Hávamálum. Þar kemur fyrir
setningin um fallvaltleika fjár og
frænda - og svo þetta eina sem aldr-
ei deyr.
Orðstír Keld Gall Jorgensen mun
lengi uppi á íslandi.
Pétur Gunnarsson.
Góður vinur okkar, Keld Gall
Jorgensen, bókmenntafræðingur og
háskólakennari, verður í dag borinn
til grafar í Óðinsvéum, þar sem hann
lést aðeins fjörutíu og tveggja ára
að aldri, eftir hetjulega baráttu við
illvígan sjúkdóm. Við kynntumst
Keld fyrst sem starfsbróður en þau
kynni urðu skjótt að vináttu. Sú vin-
átta hélst óskert þótt hann flyttist
aftur til Danmerkur þar sem hann
kvæntist eftirlifandi eiginkonu sinni,
Annette, og eignaðist með henni
dóttur og stjúpsyni. Það er sárt að
horfa á eftir slíkum sómadreng, sem
var fullur af lífsvilja og metnaðar-
fullum áformum.
Keld kom til íslands snemma á
níunda áratugnum með þáverandi
eiginkonu sinni, Ragnheiði Ragnars-
dóttur, en með henni eignaðist hann
tvær dætur. Hann lét fljótlega að
sér kveða í íslensku menningarlífí
með greinaskrifum, fyrirlestrahaldi
og dagskrárgerð í útvarpi. Einnig
kenndi hann dönsku og danskar
bókmenntir og var um sex ára skeið
sendilektor í dönsku við Háskóla
íslands. Keld var sannkallaður völ-
undur á þeim starfsvettvangi sem
hann vaidi sér. Snar þáttur í ævi-
starfi hans var að byggja brýr skiln-
ings milli þeirra menningarheima
sem_ hann þekkti best, Danmerkur
og íslands. Hér á landi var hann
óþreytandi við að kynna í ræðu og
riti það sem hæst bar í dönskum
bókmenntum og menningarumræðu.
í heimalandi sínu ritaði hann greinar
um ísland og ísienskar bókmenntir,
en e.t.v. ber hæst að hann þýddi á
dönsku nokkur nýleg íslensk bók-
menntaverk, m.a. skáldsögurnar
Hringsól eftir Álfrúnu Gunnlaugs-
dóttur og Falsarann eftir Björn Th.
Björnsson, sem og tvær íslendinga-
sögur, Gísla sögu Súrssonar og Eg-
ils sögu. Hann þýddi einnig skáld-
sagnabálk Péturs Gunnarssonar um
Andra, en sú þýðing hefur enn ekki
verið prentuð. Þegar hann féll frá
var hann að hefjast handa við að
þýða Brennu-Njáls sögu. Fáir voru
jafn ötulir og hann að fjalla um og
kynna íslenska menningu á Norður-
löndunum, þannig að Island hefur
nú misst atkvæðamikinn sendiherra
í menningarmálum. Og áhugi hans
var ekki einskorðaður við bókmenn-
inguna, eins og glöggt kom í ljós
sumarið 1995 þegar þau Annette
komu hingað, ferðuðust með börnin
vítt og breitt um ísland og enduðu
ferðalagið með því að kaupa sér tvo
íslenska hesta sem fluttir voru til
Óðinsvéa.
Keld náði aðdáunarverðum tökum
á íslensku, ritaði skýrt og fagurt
mál og talaði rétt og nánast hreim-
laust, þótt danskur sjarmi litaði
málfar hans alla tíð. Sem dæmi um
vald hans á máli okkar og menningu
má nefna að hann er einn fárra út-
lendinga sem skrifað hafa ritdóma
um nýjar íslenskar bækur í dagblöð
hér á landi.
En Keld lét sér ekki nægja að
smíða skilningsbrýr milli þjóða. Hann
var einnig hugkvæmur fræðimaður
og kenningasmiður. Hérlendis var
hann ötull við að kynna nýja strauma
í bókmenntafræði sem og tengsl
hennar við málvísindi og sálgrein-
ingu. Auk fjölmargra greina sem birt-
ust í tímaritum, samdi hann fjórar
bækur á dönsku um bókmenntagrein-
ingu, táknfræði, stílfræði og þýðinga-
fræði, sem allar komu út hjá viður-
kenndum forlögum, m.a. komu tvær
þeirra út hjá hinu virta útgáfufyrir-
tæki Gyldendal. Þegar veikindi hans
ágerðust á síðasta ári var hann stadd-
ur í Bandaríkjunum þar sem hann
var að leggja drög að því sem átti
að verða hans stærsta framlag til
fræðanna, en það var hagnýting
kenninga bandaríska heimspekings-
ins C.S. Peirce í þágu málvísinda.
Því miður entist Keld ekki aldur til
að ljúka við þær rannsóknir, en grein
hans um þetta viðfangsefni birtist í
bók um hagnýta táknfræði sem hann
ritstýrði og kom út í Kaupmannahöfn
fyrir örfáum vikum.
Keld lagði sérstaka rækt við ís-
lendingasögurnar. Auk fyrrnefndra
þýðinga fjaliar ein bóka hans um
viðtökur Islendingasagna í Dan-
mörku og er það verk byggt á dokt-
orsritgerð hans. Einnig ritaði hann
nokkrar fræðilegar greinar um ein-
stakar sögur, m.a. um táknfræði og
Egils sögu, í samvinnu við Árna Sig-
uijónsson, og um tímann í Gísla
sögu Súrssonar og Vopnfírðinga-
sögu. Greinar þessar eru merkilegt
framlag til rannsókna á menningar-
arfí Islendinga.
Keld var hæfileikamaður á mörg-
um sviðum. Sem dæmi má nefna að
á unglingsárunum vann hann til fjöl-
margra verðlauna sem knattborðs-
leikari. Það er freistandi að tengja
það við þann árangur sem hann
náði síðar í rannsóknum sínum.
Hæfileiki hans til að skynja og skilja
flókið samspil afls, tíma og rúms á
knattleiksborðinu nýttist honum síð-
ar í vinnu með erfíð hugtök og gerði
honum kleift að koma auga á reglu
þar sem aðrir greindu óreiðu eina.
I þessu sem öðru komu fram skap-
festa hans og þolgæði, eiginleikar
sem hann þurfti mjög á að halda
síðustu ævimisseri sín í baráttu við
sjúkdóminn sem varð honum að ald-
urtila.
Keld var einstaklega ljúfur maður
og hjartahlýr, fágaður í framkomu
og skýr í hugsun. Hann var
skemmtilegur félagi, hafði hárfínt
skopskyn og næmt auga fyrir fjöl-
breytileika mannlegrar tilveru. Við
hugsum með söknuði til góðra
stunda sem við áttum saman, oftar
en ekki yfír góðum mat og drykk.
Það er heldur kuldalegra um að lit-
ast í heiminum nú þegar Keld er
allur.
Eiginkonu Keids, börnum og öðr-
um vandamönnum sendum við hug-
heilar samúðarkveðjur.
Ástráður Eysteinsson,
Friðrik Rafnsson.
Torfi H. Tulinius.
GOÐU VERÐI
10% staðgreiðslu-
afsláttur
Stuttur af g reiðsluf restu r
Frágangur á legsteinum
í kirkjugarð á góðu verði
anít
Helluhraun 14 Hafnarfjörður
Sími: 565 2707