Morgunblaðið - 01.07.1997, Blaðsíða 36

36 ÞRIÐJUDAGUR 1. JÚLÍ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
Að þekkja mann
... á Alþingi?
BJARNI Hafþór
Helgason fram-
kvæmdastjóri Útvegs-
mannafélags Norður-
lands, hefur farið mik-
inn á síðum Morgun-
blaðsins undanfarið
gegn greiðslu veiði-
leigu og til vamar
kvótakerfinu. Mál-
flutningur hans er
svipaður margra ára
málflutningi kollega
hans, Kristjáns Ragn-
arssonar formanns
LIÚ. Umræðu um
veiðileigu telur hann
óskir um eyðingarskatt
Kristján Þ.
Davíðsson
á landsbyggðina og sýnist síst skilja
að til skuli vera svo fáfróðir landar
að þeir séu ekki sáttir við ríkjandi
fyrirkomulag. í ljósi starfs hans er
ekki ástæða til að vera hissa á slíkri
afstöðu og ljóst að útgerðarmenn
norðan heiða hafa í honum fengið
skeleggan starfsmann til liðs við
sig.
Hitt vekur meiri athygli ef það
vefst fyrir honum að ekki ríkir sátt
um kvótakerfíð. Má vera að honum
þyki það réttlátt enda segir hann
að það sé nánast beiskur kaleikur
að þiggja ókeypis kvóta að gjöf og
að ekkert sé tekið frá þjóðinni af
sameign hennar þótt völdum einka-
aðilum hafi verið falið að veiða físk
þjóðarinnar. Stjómvöld sjái til þess
að jafnmikið sé í sjónum við Iok
árs og í upphafí þess og „enginn
hafi því tekið neitt frá neinum“.
Þetta er gróf einföldun.
Það sem vekur andúð á kvóta-
kerfinu og býr til uppnefni eins
og kvótaaðall, sægreifar og kvóta-
kóngar er sú staðreynd að þorra
fólks þykir misrétti felast í kvóta-
kerfinu. Kvótalögin misbjóða rétt-
lætiskennd almennings og þetta
er hvati þeirrar miklu
gagnrýni á kvótakerf-
ið sem fram hefur
komið. Veiðileyfagjald
er ekkert nýtt.
Veiðileyfagjald eða
leiga er löngu innleidd
hér, það var gert strax
með framseljanlegum
kvótum. Leigan er
hins vegar ekki greidd
til eigenda auðlindar-
innar heldur til kvóta-
eigendanna. Það er vel
mögulegt að leigja á
hundruð þúsunda
króna fyrir hvert tonn
veiðileyfi af útgerðar-
manni sem aldrei var á sjó viðmið-
unarárin. Sá útgerðarmaður þarf
ekki einu sinni að kunna að veiða
öðruvísi en í „smugum" laganeta
og leigja frá sér heimildir í stað
þess að skapa sér lífsviðurværi
með fiskveiðum. Og það er hægt
að selja kvóta af báti og láta svo
skipshöfnina seinna taka þátt í að
kaupa hann til baka. Er furða að
talað sé um leiguliða og lénsherra?
Það er ekki lengur hægt að
kaupa bát og koma undir sig fótun-
um með vinnu við fiskveiðar, eins
og forfeður okkar gerðu mann fram
af manni og eins og fjölmargir
duglegir útgerðarmenn hafa gert í
gegnum tíðina. Þetta er nú bannað
og ekki hægt án þess að borga
fyrst veiðileigu. Veiðileyfið er í
mörgum tilfellum dýrara en fleyið
og það er ekki hægt að fá keypt
af þjóðinni, sem samkvæmt fyrstu
grein laga um fiskveiðistjómun á
fiskinn, heldur einungis af einum
eftirtalinna: Manni sem var svo lán-
samur að vera byrjaður að veiða
fisk einhver viðmiðunaráranna, erf-
ingjum slíks manns, eða fjárfestum
sem fjárfest hafa í kvóta slíks
Sparifj áreigandinn
(þjóðin) má eiga höfuð-
stólinn á bankareikn-
ingnum (fiskinn í sjón-
um) ef hún lætur hann
alveg í friði, segir
Kristján Þ. Davíðs-
son, og ef hún skiptir
sér ekki af því hver fær
vextina ókeypis til
manns. Kvótalögin bjuggu til stétt
manna sem er uppnefnd kvótaaðall
og allir aðrir sem vilja veiða físk
skulu samkvæmt lögunum borga
veiðileigu til „aðalsins“. Afskriftir
eru í fyrirtækjarekstri til þess hafð-
ar að hægt sé að telja til útgjalda
slit og úreldingu tælqa, húsa, skipa
og annars sem tilheyrir tekjusköp-
uninni. En það að hægt sé að af-
skrifa keyptan kvóta, sem er end-
umýjaður ókeypis á hveiju ári um
ófyrirséða framtíð, er að margra
mati lýsandi dæmi um siðleysi lög-
gjafans og þess „aðals“ sem stend-
ur að slíkri lagasetningu. Afskrifta-
heimild á kvóta er illa dulbúin niður-
greiðsla til kvótaeigenda, ávísun á
peninga úr vösum skattgreiðenda
til kvótaeigenda, enda lögleg kvóta-
viðskipti oft uppnefnd „kvóta-
brask“. Afskriftimar lækka skatt-
bærar tekjur kvótaeigandans og til
að bæta sér upp tekjutapið hækkar
ríkið skatta annarra skattgreið-
enda, launþega og fyrirtækja.
Þjóðarhagur?
Það er í ljósi þessa að fólk, ekki
síst á landsbyggðinni, hvers hag
forsvarsmenn samtaka útgerðar-
manna bera svo mjög fyrir bijósti,
á bágt með að líta á fyrstu máls-
grein kvótalaganna sem haldbær-
an sannleika. Að óbreyttum kvóta-
lögum hæðast stjórnvöld að þeim
íbúum landsins sem í dag búa við
að hafa fiskinn „fyrir utan stofu-
gluggann“ en mega ekki veiða
hann nema borga veiðileigu til
kvótaeigendanna og borga auk
þess niðurgreiðslur í formi af-
skrifta til þ^irra sem eiga kvótann.
Lög um fiskveiðistjórnun eru
móðgun við það fólk sem nú er
boðið að horfa á þá nágranna sína
sem enn eiga trillu veiða heila 19
daga á ári, ef það vill ekki sjálft
taka þátt í leiknum gegn greiðslu
veiðileigu til kvótaeigendanna.
Það sem kvótalögin í reynd segja
er að spariíjáreigandinn (þjóðin)
má eiga höfuðstólinn á banka-
reikningum (fiskinn í sjónum) ef
hún lætur hann alveg í friði, tekur
aldrei neitt út, krefst ekki vaxt-
anna, hvorki að hluta né í heild
og skiptir sér ekki af því hver fær
vextina (veiðina) ókeypis til ávöxt-
unar og eignar. Auk þess skal sá
sem vill taka þátt í að hámarka
vextina núna (veiða) borga leigu
og niðurgreiðslu til þeirra sem
fengu vaxtaúthlutun (kvóta) á sín-
um tíma. Það þætti saga til næsta
bæjar ef bankarnir byðu spariíjár-
eigendum svona kjör. Það er eng-
um láandi að beijast fyrir óbreyttu
ástandi ef viðkomandi nýtur vax-
taúthlutunar á slíkum kjörum,
nokkuð sem umbjóðendur Kristj-
áns og Bjama Hafþórs gera. Og
gerðin - og ábyrgðin - er fyrst
og fremst bankastjóranna sem
bjóða okkur þessi kjör, þingmeiri-
hluta og ríkisstjóma undanfarins
áratugar.
Lénsveldi
kvótalaganna
Þetta kerfi er alls ekki nýtt, það
var víða reynt á miðöldum og af
sögunni dæmt ónothæft. Það er
kallað lénsveldi og þeir fáu sem
nutu þess vom kóngar, greifar og
Sjálfvirku veðurstöðv-
arnar aftur á alnetið
Á HEIMASÍÐU Veðurstofu ís-
lands 29. maí birtist valdálkur und-
ir heitinu „Nýjustu veðurathuganir
frá sjálfvirkum stöðvum". Þær vom
42 en reyndar vom tvær óvirkar.
Stöðvarnar gáfu upp veðurat-
huganir á hverri heilli klukkustund
allan sólarhringinn; vindhraða í
metrum á sekúndu, vindstefnu í
áttavitagráðum, lofthita í einum
tíunda úr gráðu og sumar stöðvarn-
ar birtu daggarmark og loftþrýst-
ing. Allt var þetta auðskilið og
ekkert mas. En viti menn! Hinn 4.
júní vom þessar upplýsingar horfn-
ar skýringarlaust, sem er hófleg
kurteisi, því mjög margir heim-
sækja netsíðu Veðurstofunnar dag-
lega. Hvaða dularfullu atburðir ollu
því að upplýsingarnar voru dregnar
til baka? Varla voru það mistök.
Slíkt gerist ekki fyrir slysni. Það
þýðir heldur ekkert að segja að
upplýsingarnar hafí verið birtar til
reynslu því það er ekkert sem þarf
að reyna. Það eina sem til þarf er
að opna, galopna. Allt hitt gerist
bara af sjálfu sér. En var það
kannski eins konar innanhúss-
valdabarátta sem oft er á stofnun-
um og bitnar svo mest á almenn-
ingi? Gildi þessara upplýsinga fólst
ekki síst í því að hægt var að sjá
á einni og sömu síðunni þróun veð-
ursins síðasta sólarhringinn. Þann-
ig var hæsti og lægsti hiti sem lesa
mátti til dæmis ekki langt frá því
að vera raunverulegur hámarks-
og lágmarkshiti sólarhringsins á
stöðvunum en slíkar
upplýsingar era sann-
arlega sjaldséðar frá
Veðurstofunni.
Lögum samkvæmt á
Veðurstofan að miðla
veðurupplýsingum til
þjóðarinnar sem hefur
borgað þá þjónustu
með sköttunum sínum.
En af hveiju er ekki
enn búið að semja regl-
ur um birtingu upplýs-
inga sem stofnunin
miðlar eins og 11. gr.
reglugerðar um starf-
semi hennar kveður þó
á um að skuli gera?
Fyrir vikið hefur al-
menningur ekkert við að styðjast
til að veita stofnuninni aðhald svo
hún standi við skyldur sínar á okk-
ar miklu upplýsingaöld. Hún getur
því gert það sem henni sýnist án
þess að gagnrýni verði fyllilega við
komið. En það nær blátt áfram
engri átt að halda upplýsingum frá
sjálfvirku stöðvunum frá almenn-
ingi. Þær eru til dæmis á Dalvík,
Grindavík, Patreksfirði, Seyðisfírði,
Siglufirði, Súðavík og Þorlákshöfn.
Á þessum stöðum búa nokkrar
þúsundir manna og þaðan koma
ekki veðurskeyti sem lesin eru í
útvarp og veðursímann eða sjást í
sjónvarpi. Hvers eiga íbúarnir að
gjalda úr því þessar athuganir eru
til á annað borð og einfaldasta mál
í heimi að gera þær aðgengilegar?
Einnig eru sjálfvirkar
stöðvar við Mývatn, á
Þingvöllum, Skafta-
felli og Hallormsstað.
Þaðan berast heldur
engar opinberar veð-
urlýsingar, nema
stundum frá Skafta-
felli, en tugir þúsunda
ferðamanna koma á
þessa staði á sumri
hveiju og jafnvel einn-
ig á öðram árstímum.
Er að furða þó ég
spyiji: Hvað er eigin-
lega að þessum mönn-
um á Veðurstofunni?
Hvers vegna era þess-
ar upplýsingar faldar
fyrir fólki eins og þær séu hernað-
arleyndarmál? Verst væri þó ef þær
kæmu aftur síðar á heimasíðu Veð-
urstofunnar alla vega útþynntar
og einungis á einhveijum föstum
tímum, til dæmis þriðju hveija
klukkustund og þá jafnvel aðeins
frá völdum stöðvum. Það væri arg-
asta forsjárhyggja og myndi rýra
gildi upplýsinganna að miklum
mun.
Veðurstofan ætti-ekki aðeins að
birta athuganir sjálfvirku stöðv-
anna á alnetinu alveg hráar eins
og þær „koma af skepnunni", af
því að einmitt þannig eru þær nota-
drýgstar, heldur ætti hún einnig
að birta reglulega veðurathuganir
allra venjulegra skeytastöðva í að-
gengilegu formi. Enn sem komið
Sigurður Þór
Guðjónsson
Lögum samkvæmt á
Veðurstofan að miðla
veðurupplýsingnm til
þjóðarinnar, segir Sig-
urður Þór Guðjóns-
son, sem hefur borgað
þá þjónustu með skött-
um sínum.
er nýtir Veðurstofan netið ekki
sérlega vel þó heimasíða hennar
sé reyndar sú besta á Norðurlönd-
um. En það segir reyndar fremur
lítið. Á netinu er hægt að fá frá
Evrópu og Ameríku ýmsar upplýs-
ingar frá íslenskum veðurathugun-
arstöðvum sem ekki eru fáanlegar
hér innanlands nema hringja upp
á Veðurstofu! Frá háskólanum í
Karlsruhe er hægt að sjá veðurat-
huganir merktar inn á kort á sex
klukkustunda fresti frá Reykjavík,
Keflavíkurflugvelli, Bolungarvík,
Akureyri, Raufarhöfn, Dalatanga,
Akurnesi og Stórhöfða. Frá háskól-
anum í Köln koma svipaðar upplýs-
ingar en einnig hámarkshiti, skráð-
ur kl. 18 dag hvern. Austuríska
veðurstofan birtir á þriggja tíma
fresti, um það bil fimmtán mínútum
eftir athugunartíma, nákvæmari
athuganir frá Reykjavík heldur en
Veðurstofan gefur nokkurs staðar
upp. Bandaríska veðurstofan sýnir
hámarks- og lágmarkshita sólar-
hringsins á 19 íslenskum veðurat-
hugunarstöðvum. Auk þess mánað-
aryfirlit nokkrum dögum eftir hver
mánaðamót. Er ekki helvíti hart
að við þurfum að sækja þessar
aðrir aðalsmenn, samanber upp-
nefnin kvótakóngur, sægreifi og
kvótaaðall. Á miðöldum safnaðist
þjóðarauður, með siðlausum laga-
setningum spillts ríkisvalds og sið-
lausum gerðum spillts aðals, á
fárra manna hendur uns upp úr
sauð.
Það er rangt að verið sé að þjóf-
kenna þá sem stunda sjávarútveg
þegar fyrirkomulag fiskveiði-
stjórnunar er rætt opinberlega á
gagnrýninn hátt. Það skilur lýð-
ræðisþjóðfélag frá öðram tegund-
um þjóðskipulags, til dæmis léns-
veldi, að menn mega láta opinber-
lega í ljósi mismunandi skoðanir á
málefninu. Það er vitlaust að
skammast út í þá umræðu með
offorsi og rökleysum um Gullfoss
og morgunkorn og halda því fram
að eyðing landsbyggðarinnar verði
afleiðing kvótaleigu til ríkisins,
hún hefur þegar gengið nokkuð á
veg í „skjóli" kvótakerfisins. Að
veifa grýlu kommúnisma og ríkis-
forsjár þegar rætt er um veiðileigu
til ríkisins er moðreykur rökþrota
manna því það sem lagt er til er
einfaldlega markaðsvæðing léns-
veldisins.
Reynslan sýnir að afturhvarf til
fortíðar er ekki rétta leiðin, en það
sjá flestir sem vilja að það verður
fyrr en seinna að sníða af kvóta-
kerfinu verstu gallana ef sátt á
nokkurn tíma að nást um það. Og
hver veit nema veiðileiga til eig-
endanna myndi einfaldlega lækka
markaðsverð kvótans og þannig
verka eins og kvótakerfið, sem, að
sögn framkvæmdastjóra Útvegs-
mannafélags Norðurlands, „ekki
tekur neitt frá neinum“, heldur
einungis millifæra fé frá „kvóta-
aðlinum" til „eigendanna“. Er slík
millifærsla kannski það sem and-
stæðingar veiðileigu eru að beijast
gegn? í ljósi málsmeðferðar Al-
þingis hingað til má ef til vill vænta
þess að það telji sér sæmst að láta
duga að fella niður fyrstu greinina
í kvótalögunum, virðing þess af
málsmeðferðinni hingað til er hvort
eð er orðin lítil sem engin.
Höfundur er sjávarútvegs-
fræðingur og er hluti af
sjávarútvegsfyrirtæki.
upplýsingar til útlanda? Reyndar
gæti Veðurstofan almennt lært
margt af amerísku veðurstofunni
um dreifingu veðurapplýsinga á
netinu. Á síðum hennar, sem ég
held að enginn viti hvað eru eigin-
lega margar, er til dæmis hægt að
sjá veðurkort af Bandaríkjunum á
klukkustundar fresti marga daga
aftur í tímann. Og allar eru þessar
veðurfregnir ókeypis í henni Amer-
íku eins og vera ber. Maður á ekki
að þurfa að vera ríkur til að fá
veðurfréttir. Allra síst hér á landi
þar sem alltaf er vitlaust veður.
Hver vill borga fyrir rok og rign-
ingu?
Alnetið er besti hugsanlegi mið-
ill fyrir veðurfréttir. Þar er hægt
að birta nokkurra minútna gamlar
upplýsingar, sem blíva á sínum stað
þangað til aðrar nýjar taka við, en
hverfa ekki strax út í tómið eins
og útvarps- og sjónvarpsefni. Fólk
getur flett upp á þeim þegar það
vill. Veðurstofustjóri hefur sagt
opinberlega að langar veðurfregna-
þulur í útvarpi séu eki við hæfi
nútímans. Ef Veðurstofan vill ná
til unga fólksins og þar með þjóðar-
innar allrar er tímar líða ætti hún
einmitt að stórauka upplýsinga-
miðlun á alnetinu, því það er mið-
ill sem unga fólkið kann virkilega
að meta. Fyrsta skrefið er auðvitað
það að koma undireins aftur með
sjálfvirku veðurstöðvarnar á sólar-
hringsgrundvelli. Það er einfalt og
hægt að gera það strax. Næsta
skref væri að útbúa hagkvæmt
form fyrir birtingu veðurlýsinga frá
venjulegum skeytastöðvum Veður-
stofunnar. Og svo alltaf meira og
meira og ennþá meira. Þá mun
koma betri tíð með blóm í haga.
Höfundur er rithöfundur.