Morgunblaðið - 01.07.1997, Blaðsíða 40

40 ÞRIÐJUDAGUR 1. JÚLÍ 1997
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
ÞORÐUR
KRISTLEIFSSON
+ Þórður Krist-
leifsson var
fæddur á Uppsölum
í Hálsasveit 31.
mars 1893. Hann
lést á Droplaugar-
stöðum í Reykjavík
24. júní síðastliðinn.
Foreldrar hans,
Andrína Guðrún
' Einardóttir, f. 31.8.
1859 á Urriðafossi
í Villingaholts-
► hreppi, d. 25.1.
1899 á Stórakroppi,
og Kristleifur Þor-
steinsson, f. 5.4.
1861 á Húsafelli í Hálsasveit,
d. 1.10. 1952 á Stórakroppi.
Systkini Þórðar voru: Katrín,
f. 20.4. 1889, d. 7.12. 1890; Þor-
steinn, f. 4.10.1890, d. 7.9.1990;
Ingibjörg, f. 28.11. 1891, d. 8.9.
1930; Katrín, f. 16.9. 1894, d.
10.4. 1991; Einar, f. 7.6. 1896 ,
d. 14.10. 1982: Jórunn, f. 5.10.
1897, d. 27.5. 1972; Andrina
Guðrún, f. 4.1. 1899, d. 18.12.
1985; systir samfeðra Guðný,
f. 14.5. 1900, d. 2.11. 1932, og
stjúpsystir Kristín Jónatans-
* dóttir, f. 19.8. 1883, d. 28.11.
1967.
Þórður kvæntist 11.9. 1931
Guðrúnu Hólmfríði Eyþórs-
dóttur, f. 12.3. 1897 á Tindum
í Svínavatnshreppi, d. 25.5.
1983 í Reykjavík. Þau eignuð-
ust dóttur 3. okt 1936 sem and-
aðist skömmu eftir fæðingu.
Foreldrar Þórðar fluttu að
Stórakroppi 1897 og þar ólst
Þórður upp. Eftir að móðir
hans dó kom Snjáfríður Péturs-
•“ dóttir að Stórakroppi og hún
varð stjúpmóðir Þórðar. Þórð-
ur fór í skólann í Hjarðarholti
í Dölum 1913-1914 og 1915-
1916. Hann starfaði við plæg-
ingar í Borgarfirði, var í
Reykjavík 1919-1920 við nám í
þýsku, dönsku og píanóleik.
Árið 1920 fór hann til Sjálands
í Danmörku og vann þar við
jarðræktarstörf, 1921-1925 við
tónlistarnám í Dresden og
Mílanó á árunum 1925- 1927.
Hann kenndi í Reykjavík 1928-
1930 í einkaskóla söng, þýsku
og ítölsku. Hann var ráðinn
söngkennari við Menntaskól-
ann á Akureyri 1930 og fór í
v námsför til útlanda og kynnti
sér tónlistar-
kennslu í skólum,
einkum söng-
kennslu. Þegar
hann kom heim úr
þessari för var ráð-
herra búinn að ráða
annan í starf hans.
Hann gerðist kenn-
ari við Héraðsskól-
ann á Laugarvatni
1931. Þegar skólan-
um hafði verið sagt
upp á vorin fór
Þórður að þjálfa
kóra á Akureyri og
Reykjavík. Tók
hann söngmenn kóranna í tíma
og kenndi þeim söng. Ef til vill
voru Jóhann Konráðsson og
Friðrik Eyfjörð meðal þekkt-
ustu nemenda Þórðar frá þess-
um tíma. Þegar Menntaskólinn
á Laugarvatni var stofnaður
réðst hann yfirkennari við hann
og starfaði þar til 1963. Eftir
það kenndi hann nokkuð við
Menntaskólann í Reykjavík.
Þórður kenndi aðallega söng,
þýsku og íslensku. Þórður var
mikill frömuður á sviði söng-
mála. Hann þýddi ljóð og orti
talsvert. Hann hvatti föður sinn
við ritstörf, bjó verk hans til
prentunar og gaf út ritsafn
hans, Ur byggðum Borgar-
fjarðar og Fréttabréf úr byggð-
um Borgarfjarðar. Þórður gaf
út bækurnar: Skólasöngva 1931
(í samvinnu við félaga á tónlist-
arsviði), Ljóð og lög á árunum
1939-1949, íslenskuð söngljóð
1957, Baugabrot 1973, Hrak-
hólamenn 1979 (í Borgfirskri
blöndu), Bugumst ekki bræður
góðir (í Andvara), Prestsdóttir-
in frá Reykholti og hagyrðing-
urinn frá Jörfa (í Andvara).
Hann var ritstjóri Viðars, árs-
rits héraðsskólanna 1939-1942.
Áður en hann fór til náms er-
lendis var hann einn aðalhvata-
maður að stofnun Bræðrakórs-
ins en það var söngfélag sem
stofnað var 1915 og starfaði
lengi í Borgarfirði undir stjórn
Bjarna Bjarnasonar á Skáney.
Hann var einn af stofnendum
Ungmennafélags Reykdæla og
sá yngsti.
Utför Þórðar fer fram frá
Dómkirkjunni í dag og hefst
athöfnin klukkan 10.30.
Þórður er í þægum blund
þrekinn Kristleifs niður,
yfir þessum laufa lund
ljómar ást og friður.
Þannig kom Þórður Símoni Dala-
skáldi fyrir sjónir þegar hann var
ungur drengur. Fyrstu minningar
mínar um Þórð föðurbróður minn
voru þær að ég vaknaði að morgni
og þá svaf maður í rúminu hjá mér
sem mér sýndist vera pabbi minn,
en mér fannst hann þó eitthvað
öðruvísi en ég átti að venjast. Ég
vakti hann ekki heldur fór fram í
eldhús og þá var pabbi þar. Skýring-
in á þessu var sú að Þórður hafði
komið um nóttina eftir að ég var
sofnaður og lagt sig í rúmið hjá
mér. Þórður og bræður hans voru
svo líkir á yngri árum að margir
þekktu þá ekki að.
Flest sumur sem ég man sem
unglingur kom Þórður í heimsókn
til foreldra minna og gekk þá stund-
um að heyskap og var þá stórvirk-
ur, en hann dró aldrei af sér við það
sem hann var að gera. Guðrún kona
hans kom oftast með honum en
geislum rósemdar og góðvildar staf-
aði frá henni. Engum sem kynntist
þeim gat dulist að ást þeirra var
mikil og gagnkvæm. Guðrún var
lærður handavinnukennari og
kenndi við Laugarvatnsskólann.
Guðrún átti við mikið heilsuleysi
að stríða mörg seinustu ár ævi sinn-
ar, en þá var umhyggja Þórðar tak-
markalaus. Hann vann þá öll heimil-
isverk sjálfur og blessaði hvern
morgun sem hann fékk að hafa
hana hjá sér.
Þýskukennarar kusu hann heið-
ursfélaga í félagsskap sínum þegar
hann var 98 ára en margir af nem-
endum hans höfðu orðið framúr-
skarandi þýsku- og málamenn.
Þórður hafði þó aldrei lært þýsku í
skóla. Um hann sagði Þór Vigfússon
í afmælisgrein: „Margur kennarinn
er sterkur, margur hefur hátt og
beitir hörku, jafnvel sanngjarnri, og
nær þó ekki hug og hjarta sinna
ungu skjólstæðinga. En það gerði
Þórður svo sannarlega. Er nokkur
dýpri skýring á ógleymanleik Þórð-
ar, á óafmáanleik hans? Fyrir tveim-
ur árum hitti ég hann ásamt fleiri
þýskukennurum og talið barst að
nemendum, sem komu í þýskunám
til hans á síðari stigum og höfðu
misst af hreinsunareldi fyrsta árs-
ins. Um þá sagði Þórður: „Það
reyndist stundum þungt fyrir að fá
þá til að taka flugið.“
Það var nefnilega flugið. Þórður
var og er haldinn þeirri logandi
ástríðu listamannsins að duftið skuli
fljúga til hæða og geti það, ef skap-
gerð er nægilega sterk til þess að
æfa þrotlaust og gefast ekki upp.
Honum dugði ekkert minna, fyrir
hönd okkar nemenda. Þetta skynj-
uðum við, óvitarnir, og vildum eftir
hinum óljósa og hvikandi hætti æsk-
unnar, auðvitað, samsamast þessari
kröfu: En ekkert er eins upphefj-
andi og að gefa sig listinni á vald.
Þess vegna elskuðum við Þórð. Mér
fínnst að kennslufræðingar nútím-
ans ættu að draga ályktanir af
þessu.
Nátengt þessu er eitt orð enn,
sem ég vil nota til að reyna að lýsa
Þórði Kristleifssyni. Það er orðið
auðmýkt, það er hin algera lotning
hans fyrir viðfangsefninu, fyrir
þýskri tungu og menningu, fyrir
íslenskri tungu og menningu, fyrir
hnitmiðaðri tungu, allri göfgandi
menningu. Viðfangsefnið var heil-
agleikinn sjálfur, það eina sem heil-
agleikanum er bjóðandi er hin full-
komna lausn. Þar kom engin mála-
miðlun til greina, þar var ekkert hér
um bil. í þessu ljósi sé ég skýring-
una á því að sólarupprásin í
L’Arrabiata varð að helgistund í
meðförum Þórðar. Það er einmitt
það sem sólarupprásin er í eðli sínu.“
Hann var sæmdur riddarakrossi
fálkaorðunnar 1989 fyrir störf að
söng- og kennslumálum.
Þórður bar mikla umhyggju fyrir
ættmennum sínum og nemendum.
Hann gladdist mjög ef hann frétti
um velgengni fólks. Hann sagði um
nemanda sinn sem hafði lært mikið:
„Hann víkkaði sí og æ landnám sitt
á víðáttu menntagyðjanna." Bene-
dikt Sigvaldason sagði: „Þórður
Kristleifsson var dáðasti og áhrifa-
mesti kennari sem ég hef kynnst
fyrr og síðar að öðrum ólöstuðum
og hafði ótrúleg áhrif á unga nem-
endur, sem hann ávallt hvatti til
dáða.“
Ég á Þórði margskonar góðvild
að þakka, en þó sérstaklega fyrir
aðstoð sem hann veitti elstu dóttur
minni, þegar hún hugðist taka utan-
skólapróf í MR en það var leyfilegt
að taka slík próf en svo margar
hindranir í vegi til þess að styrk
góðra mann þurfti til að það væri
framkvæmanlegt.
Á aldarafmæli Þórðar sendi vinur
hans honum þessa vísu.
Vígi úr tónlist vaskur hlóð,
vegg er trauðla hrynur.
Hefur verið þarfur þjóð
Þórður söngvahlynur.
Starfsfólki á Droplaugarstöðum
hældi hann jafnan fyrir hjálpfýsi og
þægilegheit.
I okt._1996 skrifaði Þórður sendi-
bréf til Ástu systur minnar og sagði
þá: „Þorsteinn Þorsteinsson liðsinnir
mér af aðdáunarverðri alúðar rækt-
arsemi og Ásta systir hans er á
sömu bylgjulend." í bréfi til sömu
í apríl 1997 sagði Þórður: „Þorsteinn
lífefnafræðingur er mín hægri hönd
og allt hans lið leggst á eina ár að
liðsinna mér. Er það göfugt starf
og stundað af frábærri fjölhæfni og
vizku".
Ef annað tilverustig er til þá mun
Þórður hafa fundið konu sína og
dóttur á ný. Móðir mín og við systk-
inin frá Runnum hugsum með
þakklátum hugum til þeirra Þórðar
og Guðrúnar og óskum þessu fólki
alls hins besta á hinni ókunnu braut.
Brandur Fróði Einarsson.
Þegar Menntaskólinn að Laugar-
vatni var stofnaður 12. apríl 1953
var Þórður Kristleifsson einn þeirra
sem skipaðir voru fastir kennarar
hans. Kennslugreinar hans voru
þýska og söngur. Þórður stóð þá á
sextugu, hafði kennt við skólana á
Laugarvatni frá 1930 en þar áður,
frá 1927, starfað við söng- og
tungumálakennslu í Reykjavík. Frá
1920-27 hafði hann dvalist erlendis
við söng- og tónlistarnám. Auk
kennslu hafði hann haldið söngnám-
skeið víða um land, gefið út bækur,
þ_. á m. hið stórmerka rit föður síns
Úr byggðum Borgarfjarðar í þremur
bindum og safnið Ljóð og lög í sjö
heftum. Þess utan hafði hann þýtt,
eða íslenskað, erlend ljóð til söngs,
þekktast af því mun vera Vetrar-
ferðin eftir W. Múller, auk þess sem
hann orti sjálfur ljóð til söngs, eins
og bók hans, íslenskuð söngljóð, frá
1957, o.fl. ber vitni um.
Það hefði því mátt ætla að Þórð-
ur hefði viljað fara að rifa seglin
um það leyti er hann komst á sjö-
tugsaldurinn. En slíkt hvarflaði
áreiðanlega ekki að honum. Um það
munum við öll geta vitnað sem vor-
um nemendur hans á þeim árum.
Það er varla ofmælt að hver
kennslustund í þýsku hjá Þórði hafi
verið sérstök lífsreynsla, svo ótrú-
legum árangri náði hann í því að
halda öllum við efnið, virkum og
kappsömum, þótt misvel upplagðir
væru að öðru leyti. Eftir á að hyggja
giska ég á að þjálfun söngstjórans
kunni að skýra að hluta hve vel
honum tókst að knýja menn til að
neyta allrar orku til einbeitingar.
Hitt er löngu alþekkt og viðurkennt
að þýskukennsla Þórðar var eitt af
þyngstu lóðunum á þeirri vogarskál
sem fyrst tryggði menntaskóladeild-
um héraðsskólans viðurkenningu
sem fullburða menntaskóli - og síð-
ar tilveru hans á frumbýlingsárum
með góðri aðsókn.
Sjötugur árið 1963 lét Þórður af
kennslu við skólann og fluttist til
Reykjavíkur. En ekkert var honum
fjær en að setjast í helgan stein.
Næstu fimm árin, 1963-68, var
hann stundakennari við Mennta-
skólann í Reykjavík, við vorum þár
samkennarar og ég skynjaði fljótt
að sömu einkenni fylgdu kennslu
hans sem áður, árangur í fremstu
röð en ellimörk engin. Næstu fimm
ár, til 1973, var Þórður svo stjórn-
skipaður prófdómari í þýsku við MR
og sýnir það eitt með öðru hvern
orðstír hann hafði getið sér. Aldrei
féll honum verk úr hendi. Hann
hélt áfram að taka saman og birta
ýmsan fróðleik úr Borgarfirði, gaf
út að nýju Úr byggðum Borgarfjarð-
ar, Vetrarferðina endurskoðaða
1982 o.fl. o.fl.
Hér hefur aðeins verið stiklað á
stóru í ævistarfi Þórðar Kristleifs-
sonar. Þess er þó enn ógetið að um
áratuga skeið var einn af megin-
dráttunum í mynd fólks af skóla-
setrinu á Laugarvatni sönglíf og
þróttmiklir kórar undir stjórn Þórð-
ar. Einhvern tíma á fimmta ára-
tugnum sungu nemendur hans inn
á hljómplötur hjá Ríkisútvarpinu,
slíkt þótti tíðindum sæta á þeim tíma
og þau lög hljóma áreiðanlega enn
í hlustum margra. Frá því er Þórður
fór frá Laugarvatni 1963 og til árs-
ins 1991 tókst ekki til lengdar að
fá söngkennara að Laugarvatni. Það
var því stór stund þegar skólakórinn
okkar, undir stjórn Hilmars Arnar
Agnarssonar í Skálholti, sem hefur
myndað hann og stjórnað frá 1991,
heimsótti Droplaugarstaði árið 1993
í tilefni af 100 ára afmæli Þórðar.
Þar dvaldist hann mörg síðustu
æviárin, og þar fékk kórinn að
syngja fyrir vistmenn, með Þórð
sjálfan í heiðurssæti. Og nú vill svo
til að einmitt þessa dagana er að
koma út geisladiskur með söng
kórsins, sá diskur er sérstaklega
helgaður Þórði og minningunni um
söngstarf hans.
Þórður kvæntist 1931 Guðrúnu
H. Eyþórsdóttur kennara, gáfaðri
mannkostakonu. Hún lést 1983.
Þórður lifði lengst af við góða heilsu,
fylgdist af miklum áhuga með öllu
er snerti skólann okkar, ekki síst
fréttum af kórstarfmu síðustu árin.
í september 1996 birtist nýskrifuð
heilsíðugrein eftir Þórð í Lesbók
Morgunblaðsins. Mér fínnst það
óneitanlega í samræmi við afl hans
og elju að hann skyldi verða elstur
allra íslendinga - og halda þó and-
legum kröftum.
Menntaskólinn að Laugarvatni
þakkar Þórði Kristleifssyni og heiðr-
ar minningu hans. Persónulega
þakka ég honum kennsluna forðum,
kynnin öll og samstarf síðar og
tryggðavináttu til æviloka.
Kristinn Kristmundsson.
Fallinn er að velli aldurhniginn
höfðingi, Þórður Kristleifsson
menntaskólakennari - 104 ára -
elstur íslenskra karla. Með honum
er horfínn gagnmerkur frömuður í
íslensku menningarlífi, einn úr hinni
sterku og bjartsýnu sveit afreks-
manna frá aldamótatímabilinu, sem
mest og best unnu að því að gera
ísland að þvi menningarlandi sem
við þekkjum í dag.
Þórður braust á fullorðinsárum
til mennta af eigin rammleik. Hann
stundaði langt nám heima og eink-
um þó erlendis - 7 ár samtals -
lengst af í Þýskalandi og Ítalíu. í
ljósi sögunnar virðist ekki hafa ver-
ið áhættulaust fyrir ungan mann
að leggja allt undir við að heija nám
í stríðshijáðu Þýskalandi skömmu
eftir lok fyrri heimsstyrjaldar með
allri þeirri ókyrrð og óvissu sem
fylgdi í kjölfarið. Um skipuleg náms-
lán var ekki að ræða í þá daga.
Þórður Kristleifsson var viljasterk-
ur, atorkusamur og sparneytinn og
lauk ætlunarverki sínu með sæmd
einn síns liðs.
Þegar Þórður sneri heim frá námi,
helgaði hann líf sitt kennslu, en
einnig vann hann við bókaútgáfu
(Ljóð og lög), ljóðaþýðingar o.fl.
Úm árabil þjálfaði hann og leið-
beindi kórum víða um land. Þórður
var lengst af (33 ár) kennari við
Héraðsskólann og síðar Mennta-
skólann að Laugarvatni.
Nemendur voru hvaðanæva af
landinu, og báru þeir hróður Þórðar
víða. Þórður var svo vinsæll og ár-
angursríkur kennari, að undrum
sætti. Hann var orðinn að „goð-
sögn“ (legende) löngu áður en
kennsluferli hans lauk. Margir mæt-
ir menn hafa reynt að skýra og
skilgreina hvað það helst var við
Þórð sem gerði hann að slíkum yfir-
burðakennara. Sumt lá í augum
uppi: Þórður var hið mesta glæsi-
menni, prúðbúinn dag hvern, hann
var hámenntaður, mjög vinnusamur
og agaður í öllu sínu starfi, og hann
geislaði af starfsorku og einbeitni.
Um þetta voru menn sífellt sam-
mála, en samt hefur mér jafnan
fundist, að herslumuninn vanti í
skilgreininguna, því að hér voru í
raun á ferðinni persónutöfrar sem
enginn nær að skýra eða skilgreina,
en urðu til þess, að nemendur lögðu
sig undantekningarlítið alla fram
við að læra það sem Þórður kenndi
og létu ósjaldan sitthvað annað sitja
á hakanum. Ekkf virtist nemendum
vera þetta áþján, það sýndist vera
sjálfsagður hlutur, nánast náttúru-
lögmál. Töfrarnir hrifu og árangur-
inn var eftir því.
Fundum okkar Þórðar bar fyrst
sman 1944, þegar undirritaður kom
nemandi í Héraðsskólann á Laugar-
vatni. Þegar frá leið, kom í Ijós, að
Þórður var óþreytandi við að hvetja
nemendur til að halda áfram að
mennta sig. Hann hafði úrslitaáhrif
á skólagöngu og þar með starfsval
fjölda nemenda fyrr og síðar og
studdi þá allt hvað hann mátti, m.a.
við að afla þeim skólavistar, sem á
þessum árum var oft torsótt vegna
þrengsla, og getur sá sem hér held-
ur á penna trútt um talað.
Síðar meir áttum við Þórður eftir
að vera í áratug næstu nágrannar
og samkennarar við skólana á Laug-
arvatni. Sem næsti nágranni Þórðar
kynntist ég honum enn betur, sem
og hinni yndislegu og gáfuðu eigin-
konu hans, Guðrúnu Eyþórsdóttur,
en hún lést 1983. Heimili þeirra
hjóna var einstaklega menningar-
legt og í senn aðlaðandi, ljúfur
griðastaður í dagsins önn. Undirrit-
aður naut í ríkum mæli fágætrar
gestrisni hjónanna. Allt umhverfis
þau var slíkt, að líkja mátti við að-
fangadagskvöld. Á þessum árum
treystist enn frekar vinátta okkar,
sem áður var til stofnað, og hélst
heil og óhagganleg eins og jarðfast
bjarg, meðan öll lifðu.