Morgunblaðið - 14.09.1997, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 14. SEPTEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
að ef við erum að taka á móti flótta-
mönnum eigum við að gera það
myndarlega og fá þá til að rótfest-
ast og passa að þeir verði ekki út-
undan þar sem þeir koma. Það réði
nokkru um það að ísafjörður og
Hornafjörður voru látnir taka á
móti flóttamönnunum að þar er
gott aðgengi að vinnu.“
Páll segir að flóttamönnunum
sjálfum sé mjög mikilvægt að fá
fljótt vinnu. „Um mánuði eftir að
Júgóslavarnir voru komnir til ísa-
flarðar heimsótti ég þá til að sjá
hvernig þeim líkaði. Þeir voru þá í
íslenskunámi og það sem þeir kvört-
uðu yfir var að vera ekki komnir í
vinnu. Það voru komin leiðindi í
suma af körlunum sem fannst þeir
ekki hafa nóg fyrir stafni. Þetta
lagaðist strax eftir að þeir voru
komnir í vinnu. Ég get líka nefnt
að ég hef spurt nokkra Austur-
landabúa sem komið hafa hingað
til lands hvort þeim fínnist þeir vera
beittir einhvetju misrétti. Það eina
sem ég hef heyrt frá þeim er það,
að þegar atvinnuleysi kemur upp
þykjast þeir verða varir við að haft
sé hom í síðu þeirra ef fólki finnst
þeir vera taka vinnu frá heima-
mönnum."
Páll bendir á að byggðarlög þurfi
ekki að fá flóttamenn til sín til að
leysa úr vinnuaflsskorti, þar sem
ekki fáist íslendingar til starfa sé
fyrir hendi sá möguleiki að fá erlent
verkafólk til tímabundinnar dvaiar.
„Auðvitað er traustara og betra að
fá fólk sem ætlar sér að setjast að
og ég er ekki í neinum vafa um að
báðir þessir hópar Júgóslava sem
komið hafa eiga eftir að verða góð-
ir borgarar hér. Þeir verða væntan-
lega jafnframt til styrktar sínum
lendinga til innflutnings á erlendu
vinnuafli fyrr eða síðar. Búnaðarfé-
lag íslands stóð þá fyrir því í sam-
starfi við ríkisstjórnina að fá til
landsins rúmlega 300 Þjóðveija til
landbúnaðarstarfa. Á þessum tíma
var mikill skortur á vinnuafli og
einkum skorti verkafólk í sveitum.
Einnig var tilfinnanlegt ójafnvægi
í kynjaskiptingu í mörgum sveitum
og því margir bændur í erfiðleikum
með að finna sér kvonfang. Mikill
meirihluta Ijóðveijanna voru konur.
Um helmingur þeirra voru flótta-
menn frá austurhéruðum Þýska-
lands sem lögð höfðu verið undir
Pólland og Rússland og bjuggu
margir þeirra við kröpp kjör í flótta-
mannabúðum í vesturhluta Þýska-
lands. Ekki verður þó séð af heimild-
um að mannúðarsjónarmið hafi
nokkru ráðið um fyrirætlanir íslend-
inga. Hugmyndir voru uppi um að
fá fleiri hópa Þjóðveija til landsins
eftir þetta, enda skorti mikið á að
mannekluvandi sveitanna hefði ver-
ið leystur.
Árið 1950 kom til umræðu meðal
ráðamanna hér á landi og Búnaðar-
félags íslands að velja fólk úr
„flóttamannahverfum álfunnar" og
flytja það inn til landbúnaðarstarfa
á Islandi. Ekkert virðist þó hafa
orðið úr þeim áformum.
Flóttamannastefna undir
pólitískum áhrifum
Árið 1956 er í fyrsta sinn fenginn
til landsins hópur fólks undir for-
merkjum flóttamannaaðstoðar.
Stjórnmálalegar ástæður hafa án
efa ráðið miklu um ákvörðun íslend-
inga, rétt eins og annarra vestrænna
þjóða sem brugðust eins við, að taka
við 52 ungverskum flóttamönnum á
flótta undan kúgun kommúnista.
Fyrir og eftir síðari heimsstyijöldina
var mikill ijöldi flóttamanna í leit
að hæli en þá varð lítt vart við
manngæsku íslendinga, enda
stjórnmálaástæður til þess að taka
á móti þeim ekki eins skýrar.
Heimildir benda til þess að varð-
andi móttöku á Ungveijunum hafí
enn fleiri sjónarmið verið ráðandi.
Flóttafólkið var valið með tilliti til
þess að vinnuhæfni, starfsmenntun
og heilsa þeirra væri góð. Eftir því
sem fram kemur í ritgerð Hólmfríð-
ar E. Finnsdóttur sagnfræðings um
flóttamenn á íslandi, virðist það
hafa ráðið nokkru um kynjasam-
setningu hópsins að íslendingar
hefðu þá nýlega tapað fjölmörgum
konum til Bandaríkjanna vegna
„ástandsins". Sama viðhorfs hafði
orðið vart sex árum fyrr þegar Þjóð-
v
Sambandið
i er mjög
tx...

Við höldum áfram að bjóða ykkur
þessa tvo afbragðssíma á fyrirtaksverði
- á meðan birgðir endast.
... með Siemens
símtækjum!
GSM-FARSÍMI
Einstaklega léttur (165 g), þunnur (16/22 mm) og
meðfærilegur farsími. Hljómgæðin í S6 eru framúrskarandi.
29,900 kr. stgr.
OSI
ÞRÁÐLAUST SÍMTÆKI
Sérlega skemmtilegt, létt og meðfærilegt þráðlaust símtæki með skjá og
laust við allar truflanir. Langur endingartími rafhlöðu. Svo þægilegur að
þú skilur ekki hvernig þú komst af án hans. DECT-staðall
19.900 fcr. stgr.
Umboðsmenn um land allt.
SMITH &
NORLANO
Nóatúni 4 ■ Sími 511 3000
Heimasíða: www.tv.is/sminor
byggðarlögum, þó ekki séu neinir
átthagafjötrar á þeim. Þeir geta
flutt sig hvert sem er hér á landi,
en ég vænti þess að þeir setjist að
og uni sér á þessum stöðum þar sem
þeir eru.“
Jarðnæði gefins
til útlendinga
Sú saga hefur verið lífseig, þótt
sýnt hafi verið fram á að lítill fótur
sé fyrir henni, að Danir hafi á sínum
tíma haft fyrirætlanir um að flytja
íslendinga til Jótlands. Þeir eru
færri sem þekkja áætlanir íslend-
inga um stórfelldan innflutning út-
lendinga til landsins.
Á Alþingi 1903 kom til umræðu
tillaga Valtýs Guðmundssonar um
að útlendingar, sérstaklega Norð-
menn og Finnlandssvíar,_ yrðu
styrktir til að setjast að á íslandi.
Ástæðan var fólksekla í kjölfar
fólksflutninga til Vesturheims. Val-
týr lagði til að þeim sem fengjust
til að flytjast til landsins yrði gefið
jarðnæði að því tilskildu að þeir
ræktuðu landið innan tilskilins tíma.
Samþykkt var á Alþingi að veija fé
til að auglýsa landið erlendis. Snorri
G. Bergsson sagnfræðingur, sem
kannað hefur komu útlendinga til
íslands á fyrri hluta aldarinnar, seg-
ir frá því að árið eftir hafi maður
verið sendur til Noregs til að kynna
málið. Undirtektirnar voru dræmar,
enda höfðu Norðmenn einnig tapað
fólki til Vesturheims. Nokkuð af
norskum sjómönnum fékkst þó til
landsins næstu árin.
Þijú hundruð Þjóðverjar
í sveitirnar
Eftir síðari heimsstyijöld komst
til framkvæmda stærsta tilraun ís-
VÍETNÖMSK kona á tekur á móti barni úr hópi pólskra flótta-
manna sem komu 1982.
TVÆR pólskar flóttakonur á Keflavíkurflugvelli 1982.
veijarnir voru fengnir til landsins.
Árið 1959 var nýr hópur flótta-
manna fenginn til landsins, í þetta
sinn frá Júgóslavíu. í hópnum voru
32 menn og voru þeir sóttir í flótta-
mannabúðir á Ítalíu. Þetta var fólk
með reynslu af fískveiðum og var
því vonast til að það myndi fljótt
aðiagast íslandi og fá vinnu við sjáv-
arútveginn. Um langt skeið á undan
höfðu verið fengnir til landsins fær-
eyskir sjómenn vegna þess að of
fáir íslendingar voru tiileiðanlegir
til að stunda sjómennsku.
Tuttugu ára bið varð á næsta
flóttamannahópi. Árið 1979 var loks
tekið á móti hópi 34 Víetnama.
Hólmfríður Gísladóttir starfsmaður
Rauða krossins segir að þá hafi
orðið tímamót í flóttamannaaðstoð
íslendinga. „Á sjötta áratugnum
hafði verið unnið mjög gott starf,
en við móttöku á Víetnömunum
voru vinnubrögð faglegri og leitað
var fyrirmynda hjá Rauða krossfé-
lögunum á Norðurlöndum. Tekið var
mið af alþjóðlegum samþykktum um
skilgreiningu flóttamanna og mót-
tökur á þeim.“
Skemmra varð milli flóttamanna-
hópa eftir þetta. Árið 1982 var tek-
ið á móti 26 Pólveijum á flótta
undan herlögum sem þá höfðu ný-
lega verið sett í heimalandi þeirra.
Árið 1990 og 1991 komu nýir hópar
víetnamskra flóttamanna, þijátíu
manns í hvort skipti.
Austur-Evrópubúar
stóðu stutt við
Hólmfríður E. Finnsdóttir kemst
að þeirri niðurstöðu í ritgerð sinni
um flóttamenn á Islandi að austur-
evrópskir flóttamenn hafi yfirleitt
staðið stutt við á íslandi. Aðeins
þriðjungur Ungveijanna er enn bú-
settur á íslandi, að minnsta kosti
65% þeirra fluttu úr landi. Tæpur
þriðjungur Júgóslavanna sem kom
1959 býr enn á íslandi og af 26
Pólveijum sem komu 1982 eru að-
eins fjórir eftir.
Hólmfríður Gísladóttur, starfs-
maður Rauða krossins, segir að
væntingar Austur-Evrópubúanna
hafi í sumum tilfellum verið óraun-
hæfar. „Það var mjög fljótt ljóst að
Pólveijarnir héldu að öll heimsins
gæði myndu falla þeim í skaut við
komuna til Vesturlanda. Þeir voru
einnig mótaðir af heimalandinu á
þann hátt að þeir gátu ekki tekið
því að hægt væri að segja þeim upp
vinnu og að ríkið ábyrgðist ekki
húsnæði."
Hólmfríður segir að það hafi vald-
ið ákveðnum erfiðleikum varðandi
aðlögun pólsku flóttamannanna að
ijórir þeirra voru háskólamenntaðir.
„Á þessum tíma vorum við ekki til-
búin til að taka á móti fólki með
háskólamenntun. Síðan þá hefur
íslenska þjóðfélagið opnast útlend-
ingum meira, en við höfum samt
tekið þá stefnu á síðustu árum að
taka fólk með starfsmenntun fremur
en háskólamenntun að öllu öðru
jöfnu.“
Því er við að bæta að vegna þess
hveru stjórnmálaviðhorf voru
áhrifamikil við móttöku á flótta-
mönnum á tíma kalda stríðsins var
samsetning hópanna sem komu frá
Austur-Evrópuríkjunum töluvert
önnur en hefbundinna flóttamanna-
hópa. Vestur-Evrópuríkin litu á alla
þá sem flúðu frá kommúnistaríkjun-
um sem pólitíska flóttamenn, án
þess að grennslast frekar fyrir um
bakgrunn þeirra. Því leyndust
stundum meðal þeirra ævintýra-
menn og jafnvel fólk sem hafði ver-
ið dæmt fyrir ýmsa glæpi.
Hagsmunir gefenda
og þiggjenda
Það er vel þekkt að þróunarað-
stoð iðnvæddra ríkja til Þriðja
heimsins er oft tengd hagsmunum
gefendanna og sama gildir um mót-
töku á flóttamönnum. Það þarf þó
ekki að þýða að velferð þeirra sem
njóta eiga aðstoðarinnar séu fyrir
borð bornir. Hagsmunir beggja geta
farið saman. Flóttafólk er velkomn-
ara þar sem vinnuafl skortir en þar
sem er atvinnuleysi og vinnan er
ein mikilvægasta leiðin til að laga
flóttamenn að samfélaginu. Reynsla
Júgóslavanna á ísafírði virðist hafa
staðfest þetta. Það getur þó einnig
farið á hinn veginn, eins og söguleg
dæmi sýna.