Morgunblaðið - 13.11.1997, Page 32

32 FIMMTUDAGUR 13. NÓVEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
BÓKMENNTIR
Ljóöabók
OG HUGLEIÐA STEINA
eftir Sigfús Daðason. Þorsteinn Þorsteinsson
bjó bókina til útgáfu. Myndskreytingar: Am-
gunnur Yr. Oddi prentaði. Forlagið - 71 síða.
SIGFÚS Daðason fyllti ekki margar bæk-
ur með ljóðum um dagana heldur lagði
áherslu á að vanda sitt verk. Og hugleiða
steina, síðasta ljóðabók hans, er sjötta ljóða-
bókin ef undan er skilið safnið Ljóð (1980).
Provence í endursýn (1992) virðist að ósekju
hafa farið fram hjá mörgum lesendum. Hún
og Og hugleiða steina eiga margt sameigin-
legt, en eru langt frá því að vera sama bókin.
Torlesin ljóð og bein
Sigfús gat verið mjög torlesið skáld og
lært, en inni á milli hjá honum eru ljóð sem
höfða beint til lesandans, eru á einföldu
máli og oft bundin einni skýrri mynd. I Og
hugleiða steina eru ljóð af þessu tagi, sum
afar heillandi. Meðal þeirra eru upphafsljóð-
ið um Gömlu-Höfn í Marseille þar sem ugg-
urinn er hrakinn á brott og óbyijað ár, óvit-
uð gleði taka við. En kannski á þetta best
við um lokaljóð bókarinnar sem líklega er
síðasta ljóðið sem Sigfús orti:
FERÐAÐIST þá loksins
langsóttan
óvissan veg.
Og til þess aðeins
að fá að hitta á ný
alskínandi
april-lauf.
Undirritaður og fleiri hafa lagt áherslu á
Eigin minning
steinanna
að Sigfús Daðason hafi verið
heimspekilegt skáld. Það var
hann vissulega. En hann var líka
þjóðfélagsskoðandi í ljóðum sín-
um og stundum heimsósóma-
skáld sem slíkur. Um þetta má
fínna fleiri en eitt dæmi í Og
hugleiða steina. Óþol eða of-.
næmi fyrir ýmsu í samtímanum
varð áberandi hjá Sigfúsi þegar
á leið. Þetta getur birst í yfirlýs-
ingu af þesu tagi:
í BLÖÐUNUM okkar
sem við lesum daglega
er nú varla nema um tvennt að velja:
vitleysu eða óþverra.
Sigfús
Daðason
Það er varla von að skáld á
borð við Sigfús Daðason sem
var að eðlisfari mjög gagnrýn-
inn geti ort tóm „bjartsýnis-
ljóð“.
í öðrum hluta yrkir Sigfús
svo:
Ellegar þá
svo afmarkaðra dæmi sé haldið til haga:
prýðilegt borgar-garðshom
sem ég eignaði mér forðum
en glataði síðan af tómu hirðuleysi
eða bévítans ekkisen kergju.
í Myndsálum í þriðja hluta
standa þessi orð:
Þegar ádrepugállinn var á
Sigfúsi gat hann orðið stirðorður og jafnvel
uppskrúfaður. Annar og þriðji hluti nýju
bókarinnar vitna um þetta og líka hinar
bækurnar frá og með Höndum og orðum
(1959). En ekki verður þó sagt að þetta
hafi lýtt ljóðagerð hans að ráði. Með nýjum
viðfangsefnum og nýjum tökum færði Sig-
fús út landamærin og stundum hjálpaði
hálfkæringurinn og tvísæið honum verulega.
Eitthvurt murrandi aðstoðakvikindi þá
að spreyta sig að kveða að óalgengum orðum.
Og myrk og afskræmd gríma
geiflar sig framan í morgunsárið.
Þau munu hafa að háði þá vitringa
sem efnuðu í skipuleg stórrit
með persónulegu yfirbragði
og persónulausum skoðunum:
um flugur og maura og margsaga spjöll.
Undirstöður
Sigfús var skáld sem byggði mjög á
undirstöðum í bókmenntum, einkum hinu
latneska og rómanska, en líka þýska.
Tilvitnanir þýðir hann sjaldan og inni í
ljóðum eru á stöku stað glósur sem öllum
er ekki gefið að skilja. Þess vegna m.a. er
fengur í Athugasemdum og skýringum
Þorsteins Þorsteinssonar í bókarlok en hann
skrifar líka sérstaklega um útgáfuna.
Skýringar Þorsteins leiða í ljós hve
strangur Sigfús var við sjálfan sig, en þær
eru líka til marks um að skáldskapur Sigfúsar
var í deiglu. Þótt ýmislegt í bókinni bergmáli
áður ort ljóð og yrkisefni, er stefnt lengra
en áður. Nefna má sem skemmtilegt dæmi
um þetta að bókarheitið Og hugleiða steina
er úr ófullgerðu ljóði sem ekki birtist í
bókinni. Einkunnarorð bókarinnar eru aftur
á móti frá Frakkanum Roger Caillois:
„Steinamir geyma einungis eigin minningu."
Athugasemd frá 1988 sem Þorsteinn segir
að líta megi á sem stefnuskrá bókarinnar
talar um að stefna að í senn einföldum ljóðum
og einkalegum og ljóðum um söguna og
heiminn og örlög og heimstíma. Það er rétt
hjá Þorsteini að við bætist nýr tónn,
kveðjuljóð skálds sem komið er á efri ár.
Ástæðulaust er að lesa heimsósómaljóð
Sigfúsar með einum saman luntasvip, en
stuttu ljóðin þar sem hann vegsamar lífið
þrátt fyrir allt (Krebs og aðra) og þakkar
„litlu greiðana", finnur sér athvarf í
alskínandi apríl-laufi, hljóma sterkast og
gera Og hugleiða steina að kærkominni bók.
Ekki get ég látið hjá líða að drepa á
smámyndir Arngunnar Ýrar sem fara
einkar vel við ljóðin.
Jóhann Hjálmarsson
TÁKN sýningarinnar; „Óðurinn til sauðkindarinnar".
MYNPLIST
Listasafn ASÍ
MYNDVERK
ÓÐURINN TIL SAUÐ-
KINDARINNAR
42 FÉLAGSMENN FÍM OG
6 GESTIR
Opið þriðjudaga til föstudaga kl.
14-18. Til 15. nóvember. Aðgangur
200 krónur.
ÞAÐ er ánægjulegt að verða var
við lífsmark hjá Félagi íslenzkra
myndlistarmanna hvað sameigin-
legt sýningarhald snertir, en haust-
sýningar félagsins hafa legið niðri
um árabil. Misstu flugið fyrir lítt
skiljanlegan klaufadóm og metnað-
arleysi er best lét'á áttunda ára-
tugnum, og fór þar mikil og óeigin-
gjörn vinna til uppbyggingar fyrir
lítið. Þótt haldið væri áfram undir
ýmsum formerkjum var allur merg-
ur úr þeim fyrir 8 árum, lögðust
þá af. Trúlega er orsökina helst að
finna í því, að hérlendum myndlist-
armönnum virðist ósýnna um að
setja sér markaðar reglur og starfa
hlutlægt að hagsmunum heildarinn-
ar en nágrannaþjóðum okkar.
Myndast jafnan harður kjarni í fé-
lagssamtökum þeirra sem hafinn
er yfír lög og reglur, telur félögin
drögu fyrir eigin frama. Standa svo
helst ekki skil á félagsgjöldum
nema þegar þeir hafa beinan og
áþreifanlegan hag af því, sem
lengstum hefur verið svartur blettur
og dragbítur á starfsemi FÍM og
SIM.
Haustsýningarnar veittu um ára-
bil vaxandi innsýn í það sem var
að gerast í framsækinni list á höfuð-
borgarsvæðinu, en hefðu þær staðið
fullkomlega undir nafni hefði sitt-
hvað orðið að fljóta með sem síður
fékk náð fyrir augum sýningar-
nefnda tímanna. Samtímalist er ein-
faidlega það ferskasta sem er að
gerast hjá menntuðum og sjálf-
menntuðum listamönnum, en hins
vegar drógu haustsýningamar hér
lengstum dám af sýningum mjög
afmarkaðra listhópa á Norðurlönd-
um.
Það er þó ekki einungis hér á
landi sem styr hefur verið um fram-
kvæmd haustsýninga, þær víða sett
ofan, þótt ekki komi til tals að
leggja þær niður. í Ósló hefur Stat-
ens Höstudstilling haldið velli síðan
1885 (!) og hefur lengstum verið
aðalviðburður ársins á myndlistar-
sviði, búhnykkur fyrir marga og
uppörvun þeim sem sérstaka at-
hygli vekja hveiju sinni. Svo til all-
ir markverðir norskir listamenn frá
Edvard Munch til dagsins í dag
hafa þreytt fmmraun sína á henni
og það þykir dijúgur áfangi á list-
ferli hvers manns að fá verk tekið
inn. Viðkomandi er þá kominn á
blað! Framkvæmdin hefur þannig
mjög mikla þýðingu fyrir marga,
ekki síst hina ungu og óþekktu, og
skal þess getið að í ár sendu 2.204
listamenn verk til dómnefndar, sem
öll voru skoðuð og u.þ.b. 10-20%
fískuð úr kraðakinu. Hlutverk sýn-
ingarinnar er öðru fremur að skýra
línumar í myndlistarlandslaginu og
kynna það sem efst er á baugi,
hvað sem það nú er frá ári til árs.
Hún hefur skiljanlega verið elskuð
og hötuð meðal listamanna í meira
en heila öld en ávallt hlotið mikla
aðsókn, þannig borguðu 60.000
manns inn á hana 1995, sem var
met. Var svipuð aðsókn og allt árið
á Samtímalistasafnið með öllum
sínum miðstýrðu og fjarstýrðu sér-
sýningum á jarðhæð fyrrum Nor-
egsbanka í miðbænum. Uppi hanga
svo jafnan verk úr eigu safnsins frá
stríðslokum 1945 til dagsins í dag.
Að ekki skuli vera til neitt sam-
bærilegt hér í borg þrengir mjög
að möguleikum starfandi myndlist-
armanna, einkum af yngri kynslóð,
en eykur hins vegar áhrif miðstýr-
ingarafla og sérhagsmunahópa,
sem telja að sér vegið með slíkum
framkvæmdum þar sem þeir eru
ekki einráðir.
Ekki skilja allir mikilvægi þess
að halda í erfðavenjuna í ljósi vin-
sælda sýningarinnar í Ósló, einkum
svonefnt núlistafólk og framagjarn-
ir óprúttnir listsögufræðingar og
sýningarstjórar sem alfarið vilja
leggja hana undir sitt áhrifasvið
sem einmitt hefur valdið árvissum
og heiftarlegum deilum. Vert er að
menn taki eftir nafni sýningarinn-
ar, Statens HöstudStiiJjng, en hún
er á vegum norska ríkisiiis. og því
þykir mörgum sem lýðræði og7:k;t-
lægni eigi að gilda, og ennþá er
framkvæmd hennar í höndum lista-
félaganna, þ.e. málara, mynd-
höggvara, grafíklistamanna, textíl-
listamanna og fulltrúa annarra
miðla svo sem innsetninga ljós-
mynda, gjörninga, myndbanda og
tölva.
Væri ekki ónýtt að virkja hér
fulltrúa allra þessara miðla að
Kjarvalsstöðum í framtíðinni, helst
árlega...
Það sem virðist hafa farið fram-
hjá hinu framkvæmdaglaða fólki í
FÍM, er því miður hið rétta eðli
haustsýninga, sem er síst af öllu
miðstýring afmarkaðra myndefna
til listamanna né yfirhöfuð að hafa
afskipti af stærðum þeirra og fram-
setningu. Það er einmitt að binda
hendur manna sem er í þversögn
við tilgang opinna sýninga, þótt það
tíðkist á hinum stóru tvíæringum
að ganga út frá einu heildarþema.
Allt önnur hugsun er að baki Haust-
sýninga, sem úreldist ekki meðan
vel gengur, en hins vegar er það
öllu lakara ef sýningar vekja ekki
viðbrögð, hætta að koma fólki við.
Set þetta fram hér vegna þess
að í sjálfu sér er framkvæmdin full-
gild, sauðkindin á allt gott skilið,
en ber engan svip af haustsýningum
eins og við þekkjum til þeirra á
Norðurlöndum né árvissrar úttektar
listasambanda víða um lönd.
Það er með því heilbrigðara að
takmarka sig við eitthvað tíma-
bundið, einfalda hlutina t.d. fara
úr stórum stærðum í litlar og sterk-
um litum í veik blæbrigði, eða víxla
myndefnum, og draga flestir lær-
dóm af. Sú aðflutta árátta að vinna
í stórum stærðum stærðanna
vegna, hentar ekki öllum frekar en
það henti öllum að vinna í örmynd-
um, sem kemur vel fram á sýning-
unni, hins vegar virðast fleiri hafa
haft gott af því. Tekist hefur að
koma fyrir miklum fjölda mynd-
verka, eða 200, án þess að sérlega
þröngt sé um þær og er vel af sér
vikið. Er fróðlegt að sjá hvernig
gerendur fara að myndefnunum,
lausnirnar á köflum hugvitssamleg-
ar stundum glettnar og sposkar.
Er auðsjáanlegt að gengið hefur
verið til verks af fullri alvöru og
dijúgum metnaði.
Fagmannlega er staðið að umbúð-
um framkvæmdarinnar, sýning-
arskráin vel hönnuð, væri ekki ónýtt
að eiga slíka heimild um allar gömlu
haustsýningamar. Hins vegar er
nokkurt ósamræmi í vali ljósmynda
af þátttakendum, sem em fullungleg-
ir á þeim margir hveijir og hér hefði
nokkurrar miðstýringar verið þörf.
Meginmáli skiptir að hér er af
stað farið og vonandi markar þetta
upphafíð eð einhveiju stærra og
metnaðarfyllra.
Bragi Ásgeirsson
Nýjar bækur
• LJÓSMYNDABÓKIN Amm-
assalik - A Jewelin the Artic
Crown hefur að geyma 160 ljós-
myndir Kristjáns
Friðrikssonar frá
Ammassalik
svæðinu og
Ammassalimm-
iut samfélaginu á
Austurströnd
Grænlands, sem
ekki fannst fyrr
en árið 1884 og
er talið það sam-
félag í heiminum sem styst er frá
því að fundið var.
Kristján Friðriksson hefur á
undanförnum tveimur árum ferð-
ast víða á Ammassalik svæðinu
og dvalið á meðal Ammassalimm-
iut fólksins. í bókinni er að finna
ljósmyndir frá öllum þorpum á
svæðinu sem og óbyggðum og sýna
myndirnar allar árstíðir.
um og djúpum skilningi á samfé-
lagi okkar og náttúru sýnir Krist-
ján Friðriksson Ammassalik svæð-
ið á þann hátt sem engum hefur
áður tekist.“ Þannig kemst Anders
Andreassen, þingmaður Amm-
assalik svæðisins á Grænlandi og
forseti grænlenska landsþingsins,
að orði í inngangi sínum að bók-
inni.
Bókin er 132 blaðsíður að stærð,
íbrotinu 21x23 cm. ítarlegur inn-
gangur er á ensku um Ammassa-
liksvæðið, samfélagið og sögu
þess. Bókin erprentuðhjá Svans-
prenti ogerhún fáanlegbæði inn-
bundin og í harðspjaldi. Útgefandi
erLocation Greenland-Iceland.
• ÆVINTÝRI nálfanna -
Flóttinn er ævintýrasaga fyrir
börn er eftir Terry Pratchett í
þýðingu Þorgerðar Jörundsdóttur.
Þúsundir örsmárra nálfa búa
milli gólfborðanna í stórmarkaði
A. Arnalds. Dag nokkurn er ör-
yggi þeirra ógnað - það á að rífa
verslunina. Eftir miklar vanga-
veltur kemur þeim loks ráð í hug
til að bjarga hópnum og flóttinn
verður ævintýralegur.
Terry Pratchett er breskur höf-
undur, þekktur víða um heim fyr-
ir vísindaskáldsögur og
barnabækur.
Útgefandi erMáli og menningu.
Bókina sem er201 blaðsíða,
prentuð í Svíþjóð ogkostar 1.390
krónur.
Kristján
Friðriksson