Morgunblaðið - 14.12.1997, Page 18

18 SUNNUDAGUR 14. DESEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
HVALLÁTUR árið 1948. Lengst til vinstri við sjóinn er Sæból, þar fyrir framan er Gimli. Næst til hægri
eru Heimabæirnir, sem voru tveir, þá Húsabæirnir þrír, fremst til hægri Miðbærinn og nær sjónum Ásgarður.
Afreksverk
deyjandi
byggðar
Fimmtíu ár eru nú liðin frá björgunar-
afrekinu við Látrabjarg, þegar bændur á
Hvallátrum og nágrannabyggðum björg-
uðu tólf skipverjum breska togarans
Dhoon. Sagan af afreksverkinu hefur
borist víða um lönd, ekki síst fyrir tilstilli
kvikmyndar sem gerð var um það árið eft-
ir, Vera má að sagan verði lífseigari en
byggðin, bví aðeins tvær manneskjur búa
nú á vetrum á Hvallátrum. Helgi Þor-
steinsson segir frá b.jörguninni og hnignun
byggðarinnar við Látrabjarg.
FYRIR rúmum tveimur ár-
um lést Ásgeir Erlendsson,
síðasti Látrabóndinn úr
hópi afreksmannanna sem björg-
uðu skipverjun Dhoon fyir hálfri
öld. Milli fimmtíu og sextíu manns
bjuggu á Hvallátrum þegar togar-
inn strandaði en nú býr þar aðeins
dóttir Asgeirs, Guðbjört, ásamt
sambýlismanni sínum, Aðalsteini
Guðmundssyni.
Fjölskyldur þeirra Asgeirs og
Þórðar Jónssonar hreppstjóra
Rauðasandshrepps voru þær síð-
ustu sem bjuggu á Hvallátrum.
Þórður var formaður slysavama-
deildarinnar Bræðrabandsins og
er sennilega sá björgunarmanna
Dhoon sem þekktastur varð. Hann
bjó á Hvallátrum allt fram á síð-
ustu æviár sín, þegar hann neydd-
ist til að fara til Reykjavíkur vegna
veikinda. Hann lést árið 1987.
Þórður hafði frumkvæði að því
að láta gera kvikmynd um björg-
unina. Ári eftir strandið kom Ósk-
ar Gíslason kvikmyndatökumaður
til Hvallátra á vegum Slysavama-
félagsins og nokkrir heimamanna
settu á svið björgunaraðgerðimar.
Meðan á gerð kvikmyndarinnar
stóð viidi svo til að annar breskur
togari, Sargon frá Grimsby,
strandaði í grenndinni, undir
Hafnarmúla í Órlygshöfn. Óskar
fylgdi björgunarmönnum á strand-
staðinn og náði sögulegum mynd-
um af því þegar mennirnir voru
dregnir í land. Meirihluti áhafnar-
innar var þegar látinn þegar tókst
að koma línu til togarans, en þeim
sem lifandi vom tókst að bjarga.
Útlendingar komu til að hitta
björgunarmenn
Óskar klippti saman atriði
björgunarinnar úr Dhoon sem sett
höfðu verið á svið og myndir af
strandi Sargons og gerði úr því
kvikmynd sem fór víða um lönd.
Látrabændur og aðrir björgunar-
menn urðu því frægir fyrir afreks-
verkið. I minningargrein um Þórð
segir að fjöldi útlendinga sem séð
höfðu myndina hafi komið á Látra-
bjarg til að sjá strandstaðinn og
hitta björgunarmenn.
Mörgum heimamanna fannst
Morgunblaðið/Óskar Gíslason
BJÖRGUNARMENN síga í Látrabjargið við tökur á kvikmynd Óskars Gíslasonar árið 1948.
Bj örgunin við L átrabj arg
Togarinn Dhoon lagði úr höfn frá
Fleetwood 5. desember 1947 og
sigldi á íslandsmið. Skipverjar voru
allir Fleetwoodbúar að skipstjóra
og stýrimanni undanskildum, en
þeir voru frá Hull.
Viku seinna, föstudaginn 12. des-
ember, strandaði Dhoon í myrkri
og kafaldsbyl við Látrabjarg. Skip-
verjar lifðu allir strandið af, en
voru nú fastir nokkra tugi metra
undan landi. Þar tók við stórgrýtis-
urð og himinhátt, ísi lagt bjarg.
Þeir sáu litla von um björgun.
Nokkru eftir strandið bárust
Látrabændum fréttir af slysinu.
Þeir fóiu fyrst út á Látrabjarg og
könnuðu aðstæður en hófu siðan að
undirbúa björgun.
Á laugardagsmorgun fóru tólf
björgunarmenn á handvaði niður á
svonefnt Flaugarnef í bjarginu, og
fjórir þeirra héldu siðan áfram og
sigu alla leið uiður i fjöru. Þeir
gengu hálfan kílómetra í stór-
grýttri fjörunni undir Látrabjargi
þar til þeir voru komnir að strand-
staðnum.
Á hvalbak skipsins greindu þeir
nokkra menn. Tólf voru þá enn lif-
andi af áhöfninni en þrír höfðu lát-
ið lífið um nóttina og morguninn.
Frásagnir eru óljósar af afdrifum
þeirra, en svo virðist sem skipstjóri
og stýrimaður hafi valið að dvelja í
brúnni, þrátt fyrir að þeir væru
varaðir við því, og einnig virðast
þeir hafa verið ölvaðir. Einnig fórst
háseti sem fór í brúna í leit að vist-
um.
Línu skotið út í skipið
Björgunarmennirnir skutu rak-
ettu með línu til skipsins og hittu í
annarri tilraun. Hver af öðrum
voru skipbrotsmennirnir dregnir í
land og gekk það slysalaust, þó
nokkrir þeirra blotnuðu á leiðinni.
Tími gafst til að senda einn
björgunarmanna og sjö skipverja
upp á Flaugarnefið í vaði áður en
féll að og sigstaðurinn lokaðist. Var
það erfitt verk, því mikill halli var
á Flaugarnefinu og Englendingarn-
ir voru óvanir sigmenn.
Fimm skipveijar og þrír björgun-
armenn urðu að láta fyrirberast í
skjóli stórgrýtis niðri í fjörunni um
nóttina. Voru þeir í stöðugri hættu
vegna hruns úr bjarginu. Tveir
fengu grjót, eða klaka í höfuðið svo
að sár hlaust af. Annar þeirra,
Hafliði Halldórsson, átti við höfuð-
verk að stríða í mörg ár eftir þetta.
Sofið á klettasyllu
Hinir skipbrotsmennirnir sjö
höfðust við á Flaugarnefinu ásamt
björgunarmönnum. Englendingarn-
ir lágu á klettasyllu rétt ofan við
nefið, sem var þó ekki breiðari en
svo að fætur þeirra stóðu fram af.
Islendingarnir skiptust tveir og
tveir á að sitja á sylluni við hlið
þeirra, því meira var rýmið ekki.
Aðrir sátu í hallanum á Flaugarnef-
inu sjálfu.
Á sunnudagsmorgun voru Eng-
lendingarnir sjö dregnir upp á
bjargið. Voru þeir svo örþreyttir að
svo virtist sem þeir væru alveg líf-
lausir þegar þeir komu upp fyrir
brúnina. Þó jöfnuðu mennirnir sig
fljótlega eftir að þeir höfðu fengið
stutta hvfld og hressingu. Fljótlega
var farið af stað með sjömenning-
ana á hestum til bæja.
Skömmu eftir að mennirnir af
Flaugarnefi höfðu verið dregnir
upp virtist sem nægilega hefði fall-
ið út til að hægt væri að koma þeim
sem eftir voru í fjörunni upp.
Það var erfitt verk og seinlegt að
koma mönnunum upp á Flaugar-
nefið og þaðan upp á bjarg en tókst
slysalaust. Siðasti maður upp var
Hafliði Halldórsson og var þá
klukkan orðin sex síðdegis og kom-
ið kolniðamyrkur.
Ekki þótti ráðlegt að fara með
Bretana til bæja um kvöldið og var
því ákveðið að tveir björgunarmenn
yrðu eftir hjá þeim í tjaldi fram á
næsta dag.
Afgangurinn af íslendingunum,
sautján manns alls, fóru af stað
gangandi. Voru þeir örþreyttir eftir
langar vökur og erfiði. Ferðin var
seinfarin, en allir komust mennimir
þó heilu og höldnu til bæja.
Fljótlega lögðu nokkrir þeirra þó
af stað aftur með vistir og hesta til
mannanna í tjaldinu á bjargbrún-
inni og vora þeir komnir til þeirra
snemma á sumiudagsmorgun.
Nokkra síðar lagði hópurinn af
stað til byggða og um hádegi þenn-
an dag voru allir björgunarmenn-
irnir og skipbrotsmennirnir komnir
í húsaskjól.
Englendingarnir dvöldu í tvo
daga á Hvallátrum og í Breiðuvík,
sem er þar skanunt frá. Þaðan héldu
þeir af stað 18. desember til Pat-
reksfjarðar og nokkru síðar til
Réykjavíkur með togara. Þeir
komust allir heim til Fleetwood fyr-
irjól.
9Byggt á írásögn Steinars J. Lúð-
víkssonar í bókinni Þrautgóðir á
raunastund, 3. bindi.