Morgunblaðið - 01.03.1998, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 1. MARZ 1998
MORGUNB LAÐIÐ
TIMSS Er snjallt að raða í bekki eftir getu? # Er miðstýrð námsgagnaútgáfa tímaskekkja?
# Eru foreldrar ónýtt auðlind skólana? # Eru samræmd próf í framhaldsskóla góður
kostur? # Eiga að vera inntökupróf í háskóla? # Hvers vegna hverfa svo margir frá
námi í framhaldsskóla? # Þarf að breyta kennaramenntun á Islandi?
Morgunblaðið/Kristinn
SVEIGJANLEIKI í grunnskóla sem meðal annars getur fallst f því að nemendur veljl að Ijúka honum
ó nlu árum, er kostur sem Einar Guðmundsson telur líklegan tll árangurs.
ÁSKORUN UM
ÁRANGURSRÍKT
SKÓLASTARF
Hvaða lærdóma má draga af TIMSS rannsókninni? Hún er ýtar-
legasti gagnabrunnur um menntakerfí heimsins, en munu skóla-
menn og ráðamenn sækja sér upplýsingar í hann? Gunnar
Hersveinn spurði stjórnanda rannsóknarinnar á Islandi um
skólakerfíð og hvernig mætti gera það sókndjarfara í samanburði
við keppinautana út um víða veröld.
TIMSS er viðamesta sam-
anburðarrannsókn sem
gerð hefur verið á
menntakerfum heimsins.
Á öllum stigum hefur
verið hugað sérstaklega að gæðum
rannsóknarvinnunnar til að tryggja
samanburðarhæfi gagnanna. Sjáíf-
stæður eftirlitsaðili á vegum fjöl-
þjóðlegrar yfirstjómar verksins
fylgdist til dæmis með framkvæmd
og gangasöfnun í framhaldsskólum
hér á landi og skilaði um það
skýrslu með góðum dómi um fram-
kvæmdina hér.
Talið er að traust þekking á sviði
vísinda og tækni muni skipta miklu
í framtíðinni fyrir samkeppnisstöðu
þjóða á alþjóðavettvangi. I flestum
vestrænum löndum er því lögð
áhersla á að menntakerfi landanna
skili nemendum með góða kunnáttu
í stærðfræði og náttúrufræði. Efni
rannsóknarinnar er m.a. mat á
námsárangri nemenda í þessum
námsgreinum, greining á innihaldi
námsbóka og námsskráa, bak-
grunnur og viðhorf nemenda og
starfsskilyrði kennara.
Niðurstöður TIMSS um stöðu
grunnskóla- og framhaldsskóla-
nema í raungreinum hafa vakið um-
ræðu í þjóðfélaginu um menntamál,
bæði meðal skólafólks og almenn-
ings. Dr. Einar Guðmundsson, for-
stöðumaður Rannsóknastofnunar
uppeldis- og menntamála, hefur
haft umsjón með verkefninu og
stjómað því hérlendis frá upphafi
þátttöku Islendinga.
Veik skilyrði til skólastarfs
Rannsóknin sýndi lakan árangur
íslenskra nemenda í grunnskóla í
samanburði við flest önnur lönd en
fremur góðan í framhaldsskólum
með ákveðnum fyrirvörum samt.
„Fyrstu niðurstöður rannsóknar-
innar lýsa veikum skilyrðum í skóla-
starfi hér á landi, sérstaklega í
grunnskólanum," segir Einar Guð-
mundsson um hvaða lærdóma megi
dragaafTIMSS.
Einar segir að vandinn tengist
meðal annars, aðalnámskrá, náms-
efni og þátttöku foreldra. ,Áðal-
námskráin er ramminn um skóla-
starfið og þess vegna þýðingarmikið
plagg og hún verður að vera skýr,“
segir hann, „Ég bind miklar vonir
við endurskoðun aðalnámskráa fyr-
ir grunn- og framhaldsskóla sem nú
er unnið að, en það skiptir sköpum
að námskráin verði nákvæm ef hún
á að gagnast. í yngstu bekkjum
grunnskólans þarf að gera meiri
kröfur, ég vonast til að á þessu ver-
ið tekið í nýrri aðalnámskrá. Skýr
námsmarkmið eru bæði mikilvæg
fyrir kennara og foreldra. Ef þau
eru ekki skýr er ekki sanngjarnt að
gagnrýna kennara fyrir það sem
miður þykir fara í kerfinu. Kennar-
ar verða t.a.m. að geta gert kröfur
um námsefni í stærðfræði og raun-
greinum með hliðsjón af
námskránni."
Valdreifing og miðstýrð náms-
gangaútgáfa
Einar segir kennara hafa mest
orðið vara við augljósan skort á
námsefni í stærðfræði og að þeir
þurfi að eyða meiri tíma en erlendir
kollegar þeirra fyrir framan ljósrit-
unarvél og framleiða efni fyrir nem-
endur sína.
Hann telur því tíma-
bært að ræða fyrir-
komulag á námsgagna-
útgáfu fyrir grunnskóla
og finna æskilegra form
en nú er. Núna er náms-
gagnaútgáfan miðstýrð
sem er að mati Einars úr takt við
nýja skipan í skólakerfinu, þar sem
horfið er frá miðstýringu. Kjaminn
í þessum breytingum er dreifing
valds frá æðra stjórnsýslustigi til
lægra eða til einstakra stofnana,
þar sem saman á að fara bæði fag-
leg og fjárhagsleg ábyrgð. „Mið-
stýrð námsgagnaútgáfa fellur illa
inn í þessa nýju skipan og getur
hamlað því að breytingin skili því
sem henni er ætlað að skila,“ segir
hann.
í miðstýrðri námsgagnaútgáfu er
tekin óþarflega mikil áhætta sem
getur orðið afdrifarík að mati Ein-
ars vegna þess að ef eitthvað mis-
ferst hefur það áhrif á allt skóla-
kerfið og kennarar og foreldrar eiga
erfitt með að bregðast
við því ef þeir geta ekki
snúið sér til annarra út-
gáfufyrirtækja til að
vinna efni fyrir skólana.
„Sveigjanleiki í útgáfu
dregur úr þessari
áhættu," segir Einar, „hins vegar
þarf auðvitað að tryggja áfram að
allir nemendur hafi aðgang að
námsefni óháð efnahag. Það er
hægt án þess að miðstýra útgáf-
unni.“
Einar telur mjög brýnt að efla
samstarf foreldra og skóla á grunn-
skólastigi. „Foreldrar eru auðlind
sem hefur ekki verið nýtt nægilega
vel, það þarf að gera foreldrum
námsefnið aðgengilegra og jafnvel
gefa út leiðbeiningar handa þeim
eins og gert er handa kennurum."
Blöndun i bekki og
röðun eftir námsgetu
TIMSS varpar ljósi á margbrot-
inn faglegan vanda í skólastarfi en
það er ekki vinsælt umræðuefni
sökum þess að hann er einnig við-
kvæmur. „En besta leiðin til að taka
á honum er þó að styðjast við rann-
sóknir,“ segir Einar. Blöndun í
bekki er eitt þeirra mála sem erfitt
hefur verið að ræða og dæmið lagt
upp þannig að annaðhvort sé raðað í
bekki eftir getu eða að góðum og
slökum nemendum sé blandað sam-
an. „Vissulega sýnir TIMSS að
blöndum í bekld veldur vissum erf-
iðleikum,“ segir Einar, „hins vegar
má ekki líta þannig á að þessu kerfi
sé best að kasta fyrir róða, því röð-
un í bekki leysir ekki vandann."
Nauðsynleg skilyrði fyrir blönd-
un í bekki hérlendis hafa ef til vill
aldrei verið fullkomlega til staðar
og kerfið lenti þar af leiðandi í
ákveðnum erfiðleikum með það.
„Þennan vanda þarf að nálgast af
stillingu og þróa leiðir til úrbóta til
að nýta betur kennslukrafta og til
að hver nemandi fái kennslu við
hæfi, bæði góðir, miðlungs og slak-
ir. Það þarf að auka
sveigjanleika í kennslu-
háttum,“ segir Einar,
„hópastærðir og sam-
setning þeirra gæti til
dæmis verið breytileg og
farið eftir aðstæðum,
hvað er verið að kenna eða fást við.
Þetta þarf að ræða faglega og má
ekki ana að breytingum.“
Rannsóknir á skólastarfi
Hann nefnir líka að styrkja þurfi
þátt skólarannsókna í skólaþróun
og telur TIMSS vekja svona mikla
athygli og niðurstöðumar koma á
óvart vegna þess hversu fátíðar
rannsóknir eru hér á skólastarfi.
„Ef markvisst rannsóknarstarf væri
í gangi væri einnig eðlilegri sam-
fella í upplýsingamiðlun sem nýttist
betur við ákvörðunartöku,“ segir
hann, „ég er því eindreginn stuðn-
ingsmaður þess að skólarannsóknir
verði efldar hérlendis með auknum
fjárveitingum og samstarfi fræði-
og rannsóknarmanna á þessu sviði.
Með þeim hætti yrði eðlilegra vægi
á milli hugmynda- og kennslufræði
af ýmsu tagi og raunvísra gagna.
Það hefur ekki verið gætt nægjan-
legrar varkámi þegar ýmsum
kennisetningum hefur verið hrint í
framkvæmd í skólakerfinu án und-
angenginnar athugunar á því
hvernig þær reynast. Skólastarfið
hvílir mikið á reynslu þeirra sem sjá
um daglegan rekstur; kennara,
nemenda og stjórnenda en það er
ekki skynsamlegt að byggja einung-
is á henni, þótt hún skipti vissulega
máli. Hugboð og viðhorf úr daglegri
reynslu og rannsóknamiðurstöður
stangast oft á og þá er einmitt kom-
inn umræðugrundvöllur.“
Sambandsleysið milli grunn-,
framhalds- og háskóla
Einar segir að betur verði að
huga að samhæfingu á milli skóla-
stiga en hingað til. Skortur á slíkri
samhæfingu hefui skapað margvís-
legan vanda í menntakerfinu. „Ég
held til dæmis að hluti af þeim
vanda sem birtist í miklu brott-
hvarfi nemenda úr framhaldsskóla
stafi meðal annars af misræmi á
undirbúningi gmnnskólanema fyrir
nám í framhaldsskóla og námskröf-
um í framhaldsskóla. Vísbendingar
um þetta koma meðal annars úr
TIMSS rannsókninni og samræmd-
um lokaprófum. Ef undirbúningur
nemenda í gmnnskóla samræmist
ekki námskröfum í framhaldsskóla
miðað við núverandi námsframboð
þar getum við búist við meira brott-
hvarfi nemenda en ella, en vandinn
verður ekki eingöngu leystur með
auknu námsframboði heldur einnig
markvissum undirbúningi grunn-
skólanema fyrir framhaldsskóla.
Það væri miður ef menn horfðust
ekki í augu við þetta. Það gæti orðið
til þess að aukið námsframboð í
framhaldsskóla skilaði ekki þeim
árangri sem til væri ætlast."
En það þarf ekki síður að huga að
skilum framhalds- og háskólastigs
að áliti Einars. „Um nokkurt skeið
höfum við til dæmis staðið frammi
fyrir því að einkunnir nemenda á
stúdentsprófi eru ekki sambærileg-
ar á milli skóla. Afleiðingin af þessu
er sú að þær gagnast ekki við inn-
töku nemenda á háskólastigi þar
sem aðgangur er takmarkaður eins
og til dæmis í læknadeild við Há-
skóla íslands. Athuganir sem gerð-
ar hafa verið við Háskóla Islands
hafa meðal annars sýnt þetta. Við
þessu hefur verið brugðist með
lengsta og dýrasta inntökukerfi sem
ég þekki. Þessu þarf að breyta og
þar höfum við tvo kosti, samræm-
ingu á einhverjum námsgreinum á
stúdentsprófi eða inntökuprófi í
þær háskóladeildir þar sem talið er
nauðsynlegt að takmarka aðgang."
Einar telur TIMSS gögnin fela í
sér einstakt tækifæri til að greina
vandann sem er til staðar á grunn-
skólastigi og Rannsóknastofnun
uppeldis- og menntamála fékk í vik-
unni vilyrði frá menntamálaráðu-
neyti fyrir stöðu sér-
fræðings til að vinna úr
rannsókninni í tvö ár fyr-
ir skólakerfið. „Það er
gleðiefni. TIMSS er ýt-
arlegasti gagnabanki um
menntakerfi sem til er
og við höfum aldrei áður fengið
tækifæri af þessu tagi. Það er skyn-
samlegt að nýta það í þaula, það
kostar fé en það skilar sér margfalt
út í kerfið með markvissu umbóta-
starfi.“
Getur sveigjanlegri grunnskóli
verið níu ár?
TIMSS veitir sýn inn í rúmlega
40 skólakerfi í heiminum og það
Misræmi milli
skólastiga
skapar mörg
vandamál
Miðstýrð
námsganga-
útgáfa er
áhætta