Morgunblaðið - 01.03.1998, Blaðsíða 30

30 SUNNUDAGUR 1. MARZ 1998
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
Sylvia rís
úr öskunni
„Ég rísa mun úr öskunni/ rauð á
hár“, orti bandaríska skáldkonan Syl-
via Plath, en hjónaband hennar og
lárviðarskáldsins enska Ted Hughes er
yrkisefni nýrrar Ijóðabókar eftir hann
sem hlaðin hefur verið lofi og selst bet-
ur en flestar aðrar Ijóðabækur.
Nýútkomin ljóðabók
er meðal þeirra
bóka sem vakið
hafa hvað mesta
athygli á Englandi
að undanfórnu, meira verið
skrifað um hana en flestar ef
ekki allar enskar ljóðabækur í
seinni tíð. Þegar seinast fréttist
hafði hún selst í að minnsta
kosti 65.000 eintökum.
Bókin er eftir lárviðarskáldið
Ted Hughes og nefnist Birthday
Letters (útg. Faber, verð 14.99
pund). Yrkisefnið er hjónaband
Eftir Jóhann unnar Sylviu
Hjálmarsson Plath sem
framdi sjálfs-
morð 1963 með því að krjúpa
fyrir framan ofn og skrúfa frá
gasinu, sumir segja með það í
huga að henni yrði komið til
hjálpar.
Hjónaband þeirra endaði með
skilnaði eftir sjö ár og hafði
gengið á ýmsu. Yfirleitt hefur
Hughes verið í hlutverki þess
seka, hann á að hafa sýnt konu
sinni lítinn skilning og haldið
fram hjá henni. Það hefur aftur
á móti ekki farið leynt að Sylvia
Plath gerði sjálfsmorðstilraun
og átti við geðræn vandamál að
stríða löngu áður en hún kynnt-
ist Ted Hughes. Æðisköst henn-
ar í hjónabandinu voru meiri og
ofsafengnari en búast má við af
afbrýðisamri eiginkonu. Ljóð
hennar spegla órólegan hug og
bréf hennar margvíslegan
vanda.
Margar bækur hafa verið
gefnar út um Sylviu Plath og
vegur hennar farið vaxandi sem
skálds. Hún er talin meðal
helstu samtímaskálda og er sögð
hafa brotið blað í Ijóðum sínum
með opinskáum og djarflegum
hætti.
Bókmenntafræðingar úr hópi
kvenna eru meðal þeirra sem
gert hafa harðasta hríð að Ted
Hughes, en hann hefur að mestu
kosið þögnina þegar hjónaband
þeirra Sylviu hefur borið á
góma. Hann sá sig að vísu til-
neyddan til að hrekja helstu
„firrur" femínistanna, t. d. með
íöngu lesendabréfi í TLS, 1992,
en þá voru kynhneigðir skáld-
konunnar til umræðu.
Nú er þögnin eftirminnilega
rofin með Birthday Letters, bók
upp á 197 síður. Ljóðin eru frá
25 ára tímabili og aðeins nokkur
þeirra hafa birst áður.
Meðal þess sem fær töluvert
rúm í bókinni er samband Sylviu
við föður sinn, en það er gefið í
skyn að hugsunin um hann lát-
inn hafí staðið í vegi fyrir ham-
ingjusömu hjónabandi þeirra
Hughes; hún hafi verið haldin
fóðurþráhyggju sem lýsti sér í
því að faðirinn var henni sífellt
nálægur. Sjálfsmorðið hefði því
getað verið leið hennar til hans.
Sylvia Plath fæddist í Boston
27. október 1932. Faðir hennar,
Otto Plath, var þýskur að upp-
runa, prófessor í skordýrafræði,
móðirin, Aurelia, var kennslu-
kona, dóttir austurrískra inn-
flytjenda. Snemma bar á af-
burðahæfileikum Sylviu, en
taugar hennar brugðust og and-
legt skipbrot var framundan
þegar henni var komið á rétta
braut um sinn. Um þá sögu fjall-
ar hún í The Bell Jar, skáldsögu
sem kom út undir dulnefni
skömmu fyrir andlát hennar og
var mikið lesin og rædd.
Það er skammt stórra högga á
milli hjá Ted Hughes. I fyrra
sendi hann írá sér Tales from
Ovid (Utg. Faber), en þar er um
að ræða frjálslega útleggingu á
Myndbreytingum rómverska
skáldsins Ovids. Bókin hefur
verið kölluð „kannski mesta ljóð
af klassískum rótum síðan
Cantos" eftir Ezra Pound og
það talið í flokki mikilvægustu
skáldverka aldarinnar. Gagn-
rýnendur hafa einnig lofað
Birthday Letters hástöfum, m.
a. lýst bókinni sem einni af
helstu ljóðabókum samtímans.
Birthday Letters er ekki í
hópi hinna dæmigerðu ljóðabóka
skáldsins. Það sem einkennir
hann er hnitmiðun og traust
bygging þráttfyrir frjálsræði
ljóðformsins. I Birthday Letters
er hann útleitnari, opnari en
nokkru sinni fyrr. Það er ekki
fráleitt að kalla Birthday Lett-
ers Ijóðsögu.
Hin ævisögulega aðferð ljóðs-
ins, það að nefna má það eins
konar minningaljóð, skýrir
kannski áhuga lesenda að
nokkru leyti, en Sylvia Plath er
síður en svo liðin tíð í enskum
bókmenntum, verk hannar eru
enn nýstárleg og ögrandi.
Ljóðin eru að mínu mati mis-
jöfn og kannski erfitt að dæma
þau nema sem heild. Mörg
þeirra eru áhrifarík, en önnur
koma ekki sérstaklega á óvart.
Skáld sem vanist hefur að tak-
marka sig á í nokkrum vanda á
köflum með hinn orðmarga Ijóð-
stíl, en kunnátta hans kemur í
veg fyrir að hann falli í algengar
gryfjur frásagnaljóða eins og
óþarfa mælgi og smásmygli.
Birtday Letters fjallar um
átakanlegan vanda vonlausrar
sambúðar, en þar má líka greina
gleði og áhyggjuleysi, einkum í
ferðaljóðum, þótt skuggamir
séu aldrei langt undan. Sumir
munu þó finna skemmtun og
kátínu í myndum skáldsins af
vandræðagangi daglega lífsins,
kaldhæðni og háð er ekki alveg
gert útlægt.
Sylvia Plath var sannspá þeg-
ar hún yrkir í Lafði Lasarus:
,A-ð deyja/ er íþrótt sem annað
flesty Það lætur mér alveg lista-
vel.“ (Þýð. Hallberg Hallmunds-
son: Ariel og önnur ljóð, útg.
Brú 1996). Ekki var hún síður
sannspá í sama Ijóði þegar hún
hét: „Eg rísa mun úr öskunni/
rauð á hár senn/ og ég svelgi
menn.“
Bömum þeirra hjóna tileinkar
Hughes bókina, þeim Friedu og
Nicholas. Kápumyndin er eftir
Friedu, sterk og ólgandi í litum:
eldur, upplausn, tortíming.
MARGRÉT
SIG URJÓNSDÓTTIR
+ Margrét Sigur-
jónsdóttir fædd-
ist á Patreksfirði 20.
september 1906. Hún
lést á Hrafnistu í
Hafnarfirði 22. febr-
úar síðastliðinn. For-
eldrar hennar vom
hjónin Sigurjón
Gunnarsson, bif-
reiðastjóri í Hafnar-
firði, f. 19.5. 1880, d.
16.5. 1967, og Jón-
fríður Halldórsdóttir
frá Grundum í Kolls-
vík, f. 22.10. 1882, d.
16.1. 1969. Systkini Margrétar
eru: Stefanía, f. 26.8. 1907, d.
5.11. 1940; Halldóra, f. 3.10.
1908, d. 16.7. 1995; Gunnar, f.
29.11. 1909, d. 24.2. 1985; Helgi,
f. 4.2. 1911, d. 21.12. 1991; Ólaf-
ur, f. 3.6. 1912, d. 3.5. 1991; Guð-
rún, f. 24.6.1917; og Haraldur, f.
24.6. 1917, d. 14.5. 1995. Hálf-
systkini Margrétar voru: Lúðvík
Sigurjónsson, f. 31.5. 1905, d.
31.10. 1942, og Bára Siguijóns-
dóttir, f. 16.7. 1912, d. 8.11.
1992.
Margrét giftist Halldóri M.
Sigurgeirssyni 12. okt. 1929.
Halldór var kaupfélagsstjóri í
Hafnarfirði og skrifstofumaður
Ég hef oft undrast hve íslensk
þjóð ól upp margt afbragðsfólk um
og eftir aldamótin. Alþýðufólk sem
þrátt fyrir takmarkaða skólagöngu
á nútíma mælikvarða, þrátt fyrir
mikið vinnuálag frá barasaldri og
þrátt fyrir oft kröpp kjör hefur að
bera slíka reisn, víðsýni og yfir-
bragð að ekki verður við jafnað.
Tengdamóðir mín Marjgrét Sigur-
jónsdóttir var slíkur Islendingur,
samt var hún í raun heimsborgari.
Allt sem hún tók sér fyrir hendur
bar vott um mikla fágun en líka
þor, mikla smekkvísi en líka sjálf-
stæðan vilja. Hún átti stórt hjarta
og mikla hlýju sem yljaði mörgum,
ekki bara þeim sem næst henni
stóðu heldur jafnframt þeim sem
stóðu utangarðs og máttu sín
minna. Allt sem hún gerði var gert
í einlægni og ást sem krafðist ekki
endurgjalds og þótt hún gerði kröf-
ur til sjálfrar sín og sinna, kunni
hún jafnframt að fyrirgefa. Slík
manneskja var Margrét Sigurjóns-
dóttir.
Margrét var á 92. árinu þegar
hún lést. Hún var fædd á Patreks-
firði, þar sem faðir hennar stund-
aði um tíma ýmis störf en fluttist
eins árs með foreldrum sínum til
Hafnarfjarðar, þangað sem Sigur-
jón átti ættir að rekja, en við föður
hans er Gunnarssund í Hafnarfirði
nefnt. í byrjun aldarinnar var oft
skortur við dyr alþýðumannsins.
Vinnudagurinn var langur og
strangur og mikið þrekvirki að
koma upp stómm barnahópi. Jón-
fríður varð að sækja alla þá vinnu
sem hægt var að fá utan heimilisins
og sem elsta bam foreldra sinna og
í stómm systkinahópi varð Mar-
grét fljótt stoð og stytta móður
sinnar. í foreldrahúsum ólst hún
upp við vinnusemi, skyldurækni og
heiðarleika og þeim eiginleikum
kunni hún að miðla án þess að pré-
dika.
Margrét giftist ung Halldóri M.
Sigurgeirssyni, miklum mann-
kostamanni og var það mikið gæfu-
spor. Allar sínar löngu samvistir
eða í tæp sjötíu ár vom þau glæsi-
leg hjón svo eftir var tekið. Þau
eignuðust fjögur böm, þrjár dætur
og einn son sem þau misstu átta
ára gamlan. Halldór andaðist í nóv-
ember sl. og það er svo stutt síðan
undirritaður skrifaði minningar-
grein um hann að öll orð mín nú
em samofin þeim skrifum. Að ein-
ungis þrír mánuðir skilji þau að er
táknrænt fyrir þeirra samband
sem var svo fullt af ástúð, virðingu
og umhyggju að orð skortir til að
lýsa því. Allir góðir kostir þeirra
hjá SÍF til margra
ára, hann var fædd-
ur 27. okt. 1902 og
andaðist 8. nóv. sl.,
sonur hjónanna Sig-
urgeirs Gíslasonar,
vegaverkstjóra og
síðar sparisjóðs-
gjaldkera í Hafnar-
firði, og Marínar
Jónsdóttur. Margrét
og Halldór eignuð-
ust Qögur börn. Þau
em: 1) Hrafnhildur,
f. 8. feb. 1931, maki
Jóhannes Péturs-
son, f. 1. nóv. 1926, d. 11. apr.
1989. 2) Þorleikur, f. 17. apr.
1932, d. 28. nóv. 1940. 3) Jónfríð-
ur, f. 18. feb. 1942, mald Tómas
Guðnason, f. 25. apr. 1942. 4)
Margrét, f. 14. feb. 1944, maki
Magnús Jónsson, f. 24. okt. 1941.
Bamabömin em níu og barna-
bamabörnin 13.
Auk þess að vera húsmóðir
starfaði Margrét um langt árabil
við sýningarvörslu í gamla
Listamannaskálanum, Norræna
húsinu og víðar.
Útför Margrétar fer fram frá
Hafnarfjarðarkirkju á morgun,
mánudaginn 2. mars, og hefst at-
höfnin klukkan 15.
fengu að njóta sín og þroskast og
þannig lögðu þau sjálf gmnninn að
gæfu sinni.
Margrét var falleg kona og mér
fannst alltaf eitthvað erlent og
framandi við hana. Kannski voru
það brúnu augun og dökka hárið.
Eða kannski var það vegna þess að
hún var að mörgu leyti öðmvísi en
almennt gerðist, um hana léku aðr-
ir straumar og hún var í svo mörgu
á undan sinni samtíð. Þegar stór
hluti hennar kynslóðar endurnýj-
aði innanstokksmuni sína með nýj-
um úr tekki, safnaði hún antík,
þegar flestum af hennar kynslóð
þótti grænmeti vera hálfgert ill-
gresi, sótti hún í náttúmfæði. Holl
hreyfing og gönguferðir, ásamt því
að teyga að sér heilnæmt loft var
henni að skapi. Samt var hún alltaf
prímadonna. Margrét var mjög
listfeng og hafði unun af góðri list.
Við störf sín í gamla Listamanna-
skálanum, Norræna húsinu og víð-
ar kynntist hún mörgum lista-
manninum, innlendum sem erlend-
um sem kunnu að meta lyndisein-
kunnir hennar og mannkosti. Hún
var mjög ljóðelsk og lestur ljóða
var hennar yndi og huggun því
ekki fór hún varhluta af sorginni.
Sjálf var Margrét óvenju hög bæði
í höndum og orðum.
Oft hefur verið skopast að
tengdamæðmm og orðtakið „tann-
hvöss tengdamamma" er öllum
kunnugt. Því óraði mig ekki íyrir
að ég gæti eignast svo ágæta
tengdamóður og raun varð á. Hún
var ævinlega til staðar þegar á
þurfti að halda en án afskiptasemi
og aldrei fór biturt orð á milli okk-
ar og aldrei ásakaði hún mig þótt
hún hefði oft æma ástæðu. Hún
hafði gott skopskyn og ég minnist
þess að vinur minn af erlendu
bergi brotinn mglaðist einhvern-
tíma í ríminu og kallaði tengda-
móður sína „tengdakellinguna", ég
greip þetta á lofti og kallaði Mar-
gréti stundum tengdakellinguna
mína. Henni þótti gaman af því og
notaði oft sjáif það orð um sig.
Þótt síðustu ár Margrétar hafi
verið erfið og hún hvíldinni fegin
fyllist ég söknuði við svo margar
minningar sem á hugann leita.
Minningar frá samvemstundum á
yndislegu heimili þeirra hjóna á
Norðurbraut 13, heimili sem lýsti
svo mikilli fágun og smekkvísi en
var samt fullt af hjartahlýju, minn-
ingar um góða tengdamóður og vin
sem var óþreytandi að veita aðstoð
og hjálp, minningar um ömmu sem
kunni að gefa bamabömunum
verðmæti sem mölur og ryð fá ekki
grandað og minningar um ævar-
andi umhyggju og elsku sem aldrei
var tranað fram.
Guð blessi minningu Margrétar
Sigurj ónsdóttur.
Magnús Jónsson.
Elsku amma hefur kvatt okkur.
Okkur, fjölskylduna sem frá henni
og afa Halldóri er komin.
Ég horfi til baka og átta mig á
rótum mínum, skil að einhverju
leyti hvaðan og frá hverjum ég er
komin og ég fyllist ást og stolti.
Stolti yfir því að hafa orðið þeirrar
hamingju aðnjótandi að kynnast
henni og öllu því heiðarlega, góða
og fallega sem hún hafði að gefa.
Amma var Hafnfirðingur alla
sína tíð, ég bjó í nágrenni við hana
fyrstu fjórtán ár ævi minnar og
samneyti okkar var mikið. Að
koma á Norðurbraut 13 var alveg
sérstakt, þar ríkti einstök ró og
hamingja sem eflaust fáum auðn-
ast. Hún miðlaði góðvild sinni og
hlýju gagnvart umhverfi sínu og
fjölskyldu til okkar, kenndi okkur
að virða það fallega og góða sem
lífið hefur að gefa og njóta þess.
Þegar ég var í Víðistaðaskóla var
það í tvo vetur sem mamma og
pabbi keyrðu mig á Norðurbraut-
ina á leið sinni til vinnu og deildi ég
morgninum í hlýjunni hjá afa og
ömmu áður en í skólann var haldið.
Fyrir þessar stundir verð ég ævin-
lega þakklát: að njóta þessara
stunda með þeim, skríða upp í til
þeirra, hlusta á „gufuna" og spjalla
við þau, vera fyllt af þeirri vit-
neskju sem þau höfðu að geyma
um Hafnarfjörðinn, fjölskylduna,
umhverfi okkar og allt það marg-
breytilega sem því fylgir.
Þau dæmdu aldrei, kröfðust
einskis og ætluðust aldrei til neins.
Þau höfðu endalaust að gefa og
nærvera ömmu og afa var óþrjót-
andi og mun vera með mér um
ókomna tíð.
Drífa Magnúsdóttir.
Eitt sinn skal hver deyja og í
dag kveð ég Margréti ömmu.
Ömmu get ég þakkað margar góð-
ar stundir. í minningunni geymi ég
aðfangadagskvöldin sem við fjöl-
skyldan eyddum saman hjá ömmu
og afa á Norðurbrautinni. Litlu
sætu körfumar sem amma skreytti
og fyllti af góðgæti og kom fyrir
efst í dyragættinni handa okkur
barnabömunum vora alltaf spenn-
andi og þegar ég tek körfuna fram
fyrir jólin segi ég dóttur minni sög-
una um hana. A köldum vetrardög-
um hef ég hugsað sérlega hlýtt til
ömmu en ófáa lopavettlinga prjón-
aði hún handa okkur krökkunum.
Amma fór oft með ljóð fyrir okkur
og fáir lásu ljóð eins fallega og hún.
Hún hefur gefið mér Ijóðabækur
sem eiga eftir að ylja mér um
ókomin ár. Ég er þakklát fyrir það
að hún amma mín fékk að fara til
Guðs og hitta hann afa en ég er
sannfærð um að hann hefur fagnað
henni Möggu sinni innilega og þyk-
ir mér góð tilfinning að vita af þeim
saman á ný. Ég kveð ömmu með
þessum erindum:
Þú sæla heimsins svalalind,
ó, silfurkæra tár,
er allri svalar ýtakind
og ótal læknar sár.
Æ, hverf þú ei af auga mér,
þú ástarblíða tár,
er sorgir heims í burtu ber,
þótt blæði hjartans sár.
Mér himneskt Ijós í hjarta skín
íhvertsinn,eréggræt,
því drottinn telur tárin mín, -
égtrúioghuggastlæt.
(Kristján J.)
Guð geymi þig.
Margrét.
Margrét móðuramma mín hefur
kvatt. Myndin er hrein. Friður og
fegurð allt um kring. Lítil telpa í
hlýjunni hjá ömmu og afa. Tifið í
stóra stofuklukkunni. Afi við skrif-
borðið sitt, amma að hekla sjölin og
litlu telpunni fengið það hlutverk