Morgunblaðið - 14.03.1998, Síða 13

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 14. MARZ 1998 13
Morgunblaðið/Þorkell
FJÖLMARGIR skoðuðu nýja kynslóð VW Golf.
SAAB 9-5 er lúxusbfll með aflmikilli vél.
Morgunblaðið/Ásdís
HARALDUR Hannesson, sölumaður hjá Ræsi, afhenti Pétri Einars-
syni, t.v., fyrsta A-bfl Mercedes-Benz í gær.
Morgunblaðið/Þorkell
GUÐMUNDUR Hilmarssonar, framkvæmdastjóri Jöfurs hf., afliendir
Aðalsteini Guðjohnsen rafveitusljóra Peugeot 106 rafbfllinn.
Umboðin kynna
nýja
ÞRÍR nýir bílar, Peugeot 106 raf-
bfll, VW Golf og Saab 9-5, voru
kynntir hjá umboðunum í gær og
fyrradag. Þá var Mercedes-Benz A
afhentur fyrsta kaupanda eftir að
endurbætur voru gerðar á bílnum
hjá verksmiðjunum.
Hekla hf., umboðsaðili VW, kynnti
nýja kynslóð VW Golf á Grand
Hóteli í fyrradag og að sögn Gísla
Vagns Jónssonar hjá Heklu komu á
milli 500 og 600 manns á kynning-
una. Nýr Golf verður boðinn í tveim-
ur útfærslum, fimm dyra og þrennra
dyra og tveimur búnaðarútfærslum,
Basic Line og Comfort Line sem
koma í stað CL og GL bflanna. Áætl-
að verð á handskiptum Basic Line
með nýrri 1.400 rúmsentimetra vél,
75 hestafla, er 1.375.000 kr. og
bila
1.548.000 kr. á fimm dyra handskipt-
um Comfort Line með 1.600 rúm-
sentimetra, 100 hestafla vél.
Staðalbúnaður í Golf eru fjórir
líknarbelgir, ABS-hemlakerfi, hæð-
arstillanleg framsæti í Comfort
Line og ökumannssæti í Basic Line
og rafdrifnar rúður að framan. Nýr
Golf er 13 cm lengri og fjórum cm
breiðari en fyrri gerð bílsins.
Hjá Bílheimum hf. var kynntur í
gær ný gerð Saab sem kallast 9-5.
Hann er stærri en bæði 900 og 9000
bflarnir sem verða áfram í fram-
leiðslu hjá Saab. Sjálfskiptur kostar
bíllinn, sem er fernra dyra stallbak-
ur, 2.961.000 kr. og 2.811.000 kr.
beinskiptur með fjögurra strokka,
2,0 lítra, 150 hestafla lágþrýstifor-
þjöppuvél.
FRETTIR
Einkaframkvæmdir opinberra verkefna
Bretar hafa ekki náð
tilætluðum sparnaði
Friðrik Sophusson fjármálaráðherra kynnti nýlega hugmyndir um að
einkaaðilar tækju að sér opinber verkefni líkt og gert hefur verið á Bret-
landi. Margie Jaffe hagfræðingur hefur gert úttekt á því hvernig Bretum
hefur tekist til að útfæra þetta kerfi og sagði í samtali við Karl Blöndal
að ríkið gæti ekki komist hjá því að borga fjárfestingu í grundvallar-
þjónustu á borð við menntun og heilsugæslu.
EINKAFRAMKVÆMD opinbeiTa
verkefna er nú til umræðu hér á
landi, en á Bretlandi hefur það fyrir-
komulag að einkaaðilar sjái um
rekstur ákveðinnar
starfsemi í stað ríkis
tíðkast frá 1992. Margie
Jaffe hagfræðingur var í
hópi, sem þrjú stéttarfé-
lög fengu til að gera út-
tekt á reynslu Breta af
þessu fyrirkomulagi, og
er hún þeirrar hyggju
að einkaframkvæmd op-
inberra verkefna hafi
ekki skilað tilætluðum
árangri og spamaði.
„Stjóm Ihaldsflokks-
ins lýsti yfir því að
einkaframkvæmd opin-
berra verkefha væri
meðal þeirra verkefna,
sem hún ætlaði að grípa
til í því skyni að auka hlut einka-
geirans í opinberri þjónustu," sagði
Jaffe, sem í gær hélt fyrirlestur um
málið á vegum Bandalags starfs-
manna rflds og bæja, í samtali við
Morgunblaðið. „Samkvæmt þessu
kerfi fá fyrirtæki í einkarekstri lánað
fé til að framkvæma verkefni - reisa
hús eða leggja veg - og sjá um rekst-
urinn. Opinberi geirinn sér síðan um
að borga á löngum tíma.“
Hún tók dæmi um nýtt sjúkra-
hús, sem hefði verið endurreist í
Norfolk og Norwich. Þar hefði verið
gerður samningur til 60 ára við fyr-
irtækið, sem sá um framkvæmdina.
„Einkafyrirtækin fá síðan árlegar
greiðslur, sem teknar eru úr ríkis-
sjóði,“ sagði hún. „Sjúkrahús fá til
dæmis peninga frá stjómvöldum.
Síðan er gerður samningur við
einkafyrirtæki, sem fá greitt fyrir
allan rekstur sjúkrahúsa utan þjón-
ustu lækna og hjúkrunarfólks."
Flóknir samningar og viðamiklir
Að sögn Jaffe geta samningar
ríkisins við fyrirtæki um einkafram-
kvæmd opinberra verið mjög flókn-
ir og viðamiklir. Þegar sjúkrahús
séu annars vegar þurfi til dæmis að
gera rækilega grein fyrir þjónustu-
skyldum einkafyrirtækisins þar
sem ekki megi liggja milli hluta
hver réttur almennings sé.
„Það getur kostað tíu sinnum
meira að ganga frá samkomulagi við
einkaaðila í þessu kerfi, en þegar
famar era hefðbundnar leiðir vegna
þess hvað verkefnin geta verið stór,“
sagði hún. „Hér er um að ræða háar
upphæðir. Eg hef til dæmis mat,
sem kom frá einkaaðila í byggingar-
iðnaði, þess efnis að sá, sem fái verk-
efnið, gæti þurft að borga allt að
4,3% af heildarandvirði kostnaðar
við að reisa meðalsjúkrahús. Þetta
er því mjög dýr leið.“
Hærri lánakostnaður
Jaffe sagði að það væri einnig
kostnaðarauki þegar einkafyrirtæki
réðust í verkefni af þessu tagi að
dýrara væri fyrir þau að taka lán en
ríkisstofnanir.
„Fyrri rfldsstjórn hélt því fram að
skilvirkni einkageirans myndi bæta
upp fyrir það, en reynslan sýnir ann-
að,“ sagði hún. „Einnig er áhyggju-
efni að með þessu ýtir ríkið útgjöld-
unum á undan sér. í stað þess að
taka féð að láni nú og borga aftur
láta stjómvöld einkaaðila taka fé að
láni og endurgreiða síðan á 60 árum.“
Hún kvað kostnað við framkvæmd-
ir einnig aukast úr öllu valdi við
einkaframkvæmd opinberra verk-
efna: „Bresku læknasamtökin gerðu
könnun á fyrstu 14
sjúkrahúsunum, sem
stjóm Verkamanna-
flokksins hefur sagt að
eigi að hafa forgang í
þessu kerfi. Samkvæmt
könnuninni var munur-
inn á fyrstu kostnaðará-
ætlun og þeirri nýjustu
72% að meðaltali. Aðeins
hefur verið skrifað undir
samning um eitt af þess-
um sjúkrahúsum þannig
að þessi munur gæti enn
aukist. Opinberar fram-
kvæmdir fara vitaskuld
einnig fram úr áætlun,
Margie Jaffe en á undanfomum fimm
árum hefúr munurinn
ekld verið meiri en átta af hundraði.“
Sparnaður náðist ekki
Að sögn Jaffe hefur sá sparnaðar,
sem spáð var, ekki náðst. Eftirlits-
stofnun breska ríkisins hefði birt
skýrslu um fjögur verkefni, sem
þegar hefði verið hrint í fram-
kvæmd, í janúar og komist að þeirri
niðurstöðu að 40% minna hefði
sparast en spáð var og tvö verkefn-
anna hefðu orðið ódýrari í fram-
kvæmd hefðu þau verið fjármögnuð
með hefðbundnum hætti.
í samantekt úr skýrslu nefndar
Friðriks Sophussonar fjármálaráð-
herra um einkaframkvæmd opin-
berra verkefna segir að þessari að-
ferð „hafi verið beitt með góðum ár-
angri í ýmsum löndum sem næst
okkur liggja og [hafi] Bretar náð
lengst". Kemur fram að árangur
Breta komi meðal annars fram í því
að í verkefnum á sviði vegagerðar
hafi kostnaður verið 15% lægri að
jafnaði en hefði rfldð lagt veginn og
rekstur veganna verið með hefð-
bundnum hætti. Með útboði á bygg-
ingu, fjármögnun og rekstri fangelsa
hafi árlegur kostnaður reynst vera
10% lægri en gera mátti ráð fyrir ef
ríkið hefði sjálft séð um verkefnið.
Þá væru dæmi um að kostnaður við
að fela einkaaðilum rekstur um-
fangsmikflla tölvukerfa hefði einnig
verið ríflega helmingi lægri en sam-
bærileg verkefni á vegum rfldsins.
Að sögn Jaffe hefur eftirlitsstofn-
unin sýnt fram á hið gagnstæða
hvað vegagerðina snerti.
Sparað með því að lækka laun
Hún játti því að 10% sparnaður
hefði náðst í rekstri fyrstu tveggja
fangelsanna, sem voru reist innan
ramma þessa kerfis, eins og fang-
elsisyfirvöld hefðu haldið fram. I yf-
irheyrslu endurskoðunarnefndar
neðri deildar breska þingsins í febr-
úar hefðu yfirmenn fangelsismála
hins vegar viðurkennt að allur
sparnaðurinn hefði náðst fram með
því að greiða starfsmönnum lægri
laun og í raun hefði kostað meira að
reisa fangelsin en hefði opinberi
geirinn séð um það.
Hún kvaðst ekki hafa neinar tölur
um rekstur tölvukerfa.
Ekkert mat á umfangi
skuldbindinga
Jaffe sagði að ekki væri til neitt
mat eða upplýsingar um það hve
miklar skuldbindingarnar væru
vegna einkaframkvæmda opinberra
verkefna. „Það er annað áhyggju-
efni. Þetta var rætt í fjármálanefnd
neðri deildarinnar árið 1996 og þá
var því haldið fram að með því að
breyta skammtímagreiðslum í lang-
tímagreiðslur væri verið að setja út-
gjöldum framtíðarinnar skorður,
sem erfitt væri að meta. Þetta leiddi
til þess að í auknum mæli væri búið
að skuldbinda almannafé í samning-
um vegna einkaframkvæmda á op-
inberum verkefnum til langs tíma.
Við vitum því ekki hvað myndi ger-
ast ef til dæmis yrði bylting í lækna-
þjónustu eins og nú á sér stað í
Bandaríkjunum þar sem verið er að
hverfa frá stórum sjúkrahúsum til
smærri eininga. Við höfum ekki
sveigjanleikann til að breyta þjón-
ustunni ef hún er bundin langtíma-
samningum. Þetta bindur því í raun
hendur þeirra ríkisstjórna, sem síð-
ar munu komast til valda og leggur
byrðar á herðar kynslóðum framtíð-
arinnar."
Þegar Friðrik Sophusson kynnti
hugmyndir um einkaframkvæmd í
ræðu 18. febrúar sagði hann að það
væri ekki hlutverk ríkisins að vera
þátttakandi í atvinnurekstri, sem
einkaaðilar gætu starfrækt betur.
Benti hann þar á Reykjavíkurflug-
völl, heilsugæslu á höfuðborgar-
svæðinu, Iðnskólann í Hafnarfirði
og gæsluvarðhaldsfangelsi.
Friðrik benti hins vegar á
ákveðnar hættur í ræðunni. Þessi
aðferð gæti „boðið heim freistingu -
ekki síst fyrir stjórnmálamenn - því
að ábyrgð ríkisins er mikil. Fram-
kvæmdir sem setið hafa á hakanum
vegna fjárskorts komast allt í einu á
dagskrá þar sem utanbókhaldsað-
ferð einkaframkvæmdai’ hefur síður
áhrif á reikningsskil ríkisins en
venjulegar opinberar framkvæmdir.
Slíkt kann að leiða til þeirrar hugs-
unar sem við þekkjum svo vel:
Framkvæmum nú og greiðum síð-
ar.“
V erkamannaflokkurinn
áfram um stefnuna
Ihaldsflokkurinn átti frumkvæðið
að einkaframkvæmdum á opinber-
um verkefnum á sínum tíma, en
stjórn Verkamannaflokksins, hefur
síður en svo snúið baki við þessu
kerfi.
„Ihaldsflokkurinn gerði það að
skyldu að íhuga einkaframkvæmdir
á opinberum verkefnum á ákveðn-
um stigum stjórnsýslunnar og nið-
urstaðan varð sú að verkefnin hlóð-
ust upp þannig að myndaðist stífla,“
sagði hún. „Verkamannaflokkurinn
hefur hins vegar endurskipulagt
kerfið og nú er það mun skil-
virkara."
Jaffe var spurð hvort hún teldi að
einkaframkvæmdakerfið á Bret-
landi mætti bæta með einhverjum
hætti, en hún kvaðst telja að það
ætti að leggja það niður.
„Ég held að ekki sé hægt að kom-
ast hjá því að borga fyrir almanna-
þjónustu og það á einkum við um
þjónustu á borð við heilsugæslu og
menntun,“ sagði Jaffe. „Það er til
þjónusta, sem gefur af sér tekjur, til
dæmis skemmtigarðar, þar sem hið
opinbera og einkageirinn geta kom-
ið saman. En það er ekki hægt að
komast hjá þeirri skuldbindingu að
borga fyrir nauðsynlega fjárfest-
ingu í grundvallarþjónustu.“