Morgunblaðið - 29.05.1998, Qupperneq 29

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 29. MAÍ 1998 29
LISTIR
Undir
sama þaki
✓
I kvöld verður frumsýnt í Kaffileikhúsinu
nýtt íslenskt leikrit, Annað fólk, eftir
Hallgrím H. Helgason. Þar segir frá sam-
skiptum þriggja ólíkra einstaklinga í
gömlu húsi í miðbænum og hæfir verkið
umgjörð sinni vel í þessu húsi brakandi
gólffjala eins og fram kemur í viðtali
Huldu Stefánsdóttur við höfundinn og
leikstjóra verksins, Vigdísi Jakobsdóttur.
Morgunblaðið/Golli
LEIKARAHOPURINN ásamt leikstjóra og höfundi. Frá vinstri: Marta Nordal, Jón Hjartarson, Vigdís Jak-
obsdóttir, Helga Bachmann og Hallgrímur H. Helgason.
MARTA Nordal og Helga Bachmann í
hlutverkum sínum.
LEIKVERKIÐ Annað fólk er
sprottið úr umgjörð sinni, Kaffileik-
húsinu. Það gerist í Reykjavík nú-
tímans, í „betra húsi“ í miðbænum, -
einu af þessum húsum sem efna-
menn reistu fjölskyldum sínum
forðum en er nú orðið að fjölbýlis-
húsi ólíkra einstaklinga. I risinu býr
heldri kona, í kjallaranum einrænn
miðaldra maður en á jarðhæð hafa
ýmsir leigjendur leikið iausum hala
síðustu árin. Verkið hefst þegar nýr
leigjandi, ung kona, flytur inn í hús-
ið. Hún stendur á tímamótum í lífi
sínu og er ákveðin í að standa sig.
Það vakir síst fyrir henni að fara að
blanda geði við nágranna sína sem í
fyrstu blasir við að eigi litia samleið
með henni. En síðan fer hún eins og
óvart að kynnast „öðru fólki,“ fortíð
þess og leyndarmálum gamla húss-
ins.
Höfundur verksins, Hallgrímur
H. Helgason, byggir á þremur ólík-
um mannlýsingum og reynir að
ímynda sér hvað gæti gerst í sam-
búð þeirra undir sama þaki. Þetta
er fyrsta dramatíska leikverk Hall-
gríms sem sett er á svið. Leikritið
er eins konar tilraun með þrjár per-
sónur í húsi, í túlkun þriggja ólíkra
ieikara. Hann segist hafa byrjað á
því að velja leikarana og síðan skap-
að persónurnar með hliðsjón af
þeim. Leikararnir sem urðu fyrir
valinu eru Marta Nordal, í hlutverki
ungu konunar Krissu, Helga Bach-
mann sem leikur heldri konuna Ás-
laugu og Jón Hjartarson í hlutverki
Eyvindar, einfarans í kjallaranum.
Leikstjóri verksins er Vigdís Jak-
obsdóttir. Þetta er fyrsta leikstjórn-
arverkefni Vigdísar með atvinnu-
leikurum en áður hefur hún starfað
sem aðstoðarleikstjóri í
Þjóðleikhúsinu og leikstýrt
hjá áhugaleikfélögum og
framhaldsskólum víða um
land. Vigdís lauk námi í
leiklistarfræðum og leik-
stjórn frá Bretlandi árið
1994. Leikmynd er eftir
Þorgerði Sigurðardóttur.
Tónlistin skipar einnig
stóran sess í stemmningu
verksins og þar eru á ferð-
inni frumsamin stef eftir
Óskar Guðjónsson saxafón-
leikara. Lýsingu annaðist
Ævar Gunnarsson.
Leikararnir sjálfír hvati
að persónusköpuninni
„Þú verður ekki til sem
leikritahöfundur fyrr en
leikarinn fer að flytja text-
ann þinn,“ segir Hallgrím-
ur. „Ég hef skrifað fáein
leikrit og þar af hefur eitt
beðið uppfærslu hjá Þjóð-
leikhúsinu í hálfan manns-
aldur. Þegar ég sá fram á
að sviðsetningu þess yrði
frestað enn ákvað ég að
„fara út í bæ að leika
mér“.“ Hann hefur starfað í
leikhúsi með ýmsum hætti
á seinni árum og þýtt fjölda leik-
verka auk þess að skrifa sjálfur og
vinna handrit fyrir sjónvarp og
kvikmyndir.
Leikararnir koma úr ólíkum átt-
um og Hallgrímur segir það hafa
verið skemmtilegan hvata í per-
sónusköpuninni og haft mikið að
segja í tilurð og framvindu verksins.
„í fyrstu útgáfu af verkinu var ein
persónanna gamall sjómaður en það
gekk ekki nóg og vel að finna leik-
ara í hlutverkið," segir Hallgrímur.
„Vigdís stakk að mér nafni Jóns
Hjartarsonar en mér þótti sem ég
væri að gera honum grikk með því
að láta hann leika langt upp fyrir
sig í aldri. Brá ég því á það ráð að
verða mér úti um ljósmynd af Jóni
sem ég fór með heim, stillti upp á
skrifborðinu hjá mér og hóf að end-
urskrifa hlutverkið..." Eyvindur
yngdist um tuttugu ár en gamla
manninn á höfundur til góða.
„Svona finnst mér gaman að vinna
og auðvitað skiptir máli hver á að
leika hlutverkin þín. Það hefur áhrif
á skrifin," segir Hallgrímur.
Gamaldags leikrit með
lieilmiklum nútíma
Leikritið Annað fólk er talsvert
ólíkt fyrri verkum Hallgi-ims sem
hann segir að mestu fjalla um ungt
fólk. „Verkið kann að gefa skrítna
mynd af mér sem höfundi en í þetta
skipti langaði mig til að skrifa gam-
aldags, heiðarlegt leikrit eins og
þau sem ég ólst upp við að sjá í Iðnó
í gamla daga, en þar var ég með
annan fótinn í bernsku."
Var það þá líka gamall draumur
að skrifa hlutverk fyrir móður sína,
Helgu Bachmann?
„Það held ég ekki. Astæðuna íýr-
ir því að hún fer með hlutverk í
verkinu má fremur rekja til bak-
gi'unns hennar sem leikkonu, hún
tilheyrir þessum hópi leikara sem
ég fylgdist með vinna þegar ég var
að alast upp,“ segir Hallgrímur.
„Og þegar maður er á annað borð
byrjaður að skrifa fyrir þennan
miðil langar mann til að reyna að
skrifa fyrir fulltrúa sem ólíkastra
kynslóða leikara. Það búa því sömu
forsendur að baki þess að skrifa fyr-
ir Helgu Bachmann og fyrir Jón
Hjjirtarson og Mörtu Nordal."
I leikritinu jafnt sem í leikaravali
mætast ólíkar kynslóðir og þó að
verkið byggi í aðra röndina á gam-
alli hefð raunsæisleikritunar vonast
höfundur til að þar sé líka að finna
heilmikinn nútíma. „Ég vildi að sýn-
ingin yrði brotin upp og hægt væri
I snertingu
við fjallið
MYNPLIST
Tuttugu fermetrar,
Vesturgötu 10A.
HREINN FRIÐFINNSSON
Opið miðv. til sunn. frá 15-18. Að-
gangur ókeypis. Til 7. júní.
EITT er það fjall sem ber af öðr-
um fjöllum í sögu nútímalistar,
sannkallað Everestfjall málaralist-
arinnar, en það heitir Monte Sainte-
Victoire í Provence héraði í Suður-
Frakklandi. Maðurinn sem setti
þetta fjali á kortið hét Paul
Cézanne, en hann málaði fjallið ótal
sinnum. Cézanne var innblástui' og
fyrirmynd fýrir heila kynslóð mynd-
listarmanna, sem kom fram upp úr
síðustu aldamótum, og hafði ómæld
áhrif á að móta ný viðhorf innan
málaralistar. Islensk málaralist og
landslagshefðin á millistríðsárunum
fór ekki varhluta af áhrifum hans,
þótt þau kunna að hafa verið miðluð
í gegnum aðra myndlistamenn.
Ætlun mín er ekki að rekja sögu
nútíma málaralistar, en ástæðan
fyi-ir því að ég minnist á þetta er að
sýning Hreins Friðfinnssonar í sýn-
ingarsalnum Tuttugu fennetrum,
setur Monte Sainte-Victoire í önd-
vegi. Myndirnar eru tólf talsins og
gerðar með því að nudda krít á
pappír, sem hefur verið lagður á
jörðina, nánar tiltekið á umrætt
fjall. Alþjóðlega orðið sem notað er
yfir þessa aðferð er franska orðið
frottage, en það vill svo skemmti-
lega til að það var Max Ernst, sem
fyrstur varð til að notfæra sér tækn-
ina til listsköpunar. Nokkrar slíkar
frottage myndir eru einmitt til sýnis
á Listasafni Islands á sýningunni á
verkum Ernst. Áður hafði þetta
tíðkast til að taka eftirmyndir af
fornum áletrunum og gi-afsteinum.
Það má því segja að sýningin hafi
tvöfalda tilvísun í meistara nútíma-
listar.
Varla er þörf á því að kynna
Hrein Friðfínnsson, einn af upphafs-
mönnum SÚM hópsins á sjöunda
áratugnum. Hann hefur lengst af
búið í Hollandi, en eftir yfirlitssýn-
ingu á verkum hans í Listasafni ís-
lands 1993, þá ætti hann að vera vel
kynntur hér á iandi. Auk þess hafa
verk eftir hann sést hér nokkuð
reglulega. Og sem betur fer fyrir
okkur, þvi hann er einn af bestu
myndlistarmönnum þjóðarinnar af
sinni kynslóð.
Ekki ber að skilja lýsinguna á
sýningunni sem svo að Hreinn sé
tekinn til við landslagsmálverk.
Myndirnar hans eru ekki landslags-
myndir, né heldur myndir affjallinu,
í venjulegum skilningi þeirra orða.
Myndirnar eru nokkurs konar
fingrafar fjallsins. Það má kannski
orða það sem svo að Hreinn sé að
nálgast uppruna nútímalistar, með
því að komast í beina snertingu við
fjallið sem á svo stóran þátt í þeim
uppruna þess. Nær verður ekki
komist.
Sýningin lætur lítið yfir sér, og er
ekki á áberandi stað, í kjaliara við
Vesturgötuna. En það er sérkenni á
verkum Hreins að þau virðast oft svo
léttvæg við fyrstu sýn. Stundum var
sagt um abstraktlistina í gamla daga
að jafnvel fimm ára barn gæti málað
abstraktmynd, sömuleiðis má segja
að hverjum sem er gæti dottið í hug
að taka smáafrit af fjallinu góða.
Hugmyndin, ef hún er skoðuð ein og
sér, er ekkert sérstaklega merkileg
eða djúphugsuð. En ef hún er skoð-
uð í samhengi við önnur verk Hreins
þá finnst manni eins og hún beri ein-
stakt fíngrafar listamannsins. Maður
sér skyldleika við önnm' verk, þar
sem gegnsæi, ljós og skuggar, ieika
stórt hlutverk - ljósið sem myndlík-
ing fyrir ósýnilegt ferli tímans.
Myndirnar eru eins og skuggar, eða
spor, sem fjallið hefur skilið eftir sig
eitt hverfult augnablik.
Engin mynd fylgir umsögninni.
Betra er að eftirláta lesandanum að
ímynda sér hvernig myndirnar eru,
enda fyllilega í samræmi við list
Hreins, sem höfðar jafnmikið til
hugans og sjónarinnar.
Gunnar J. Árnason
að leika sér á móti textanum, og ég
er mjög ánægður með þá leið sem
leikstjórinn hefur valið. Og þó að
leikritið sé skrifað með eldri kyn-
slóðir í huga, er von mín sú að verk-
ið eigi eftir að skemmta fólki á öll-
um aldri.“
Stemmningin
er fyrir öllu
Vigdís segir það hafa verið
spennandi glímu að setja á svið
leikrit í þvi óvenjulega formi leik-
húss sem Kaffileikhúsið er. Og þó
að leikritið sé skrifað með húsið í
huga þá sé samsetning þess tals-
vert flókin og t.d. hafi þurft að
finna leið til að koma ólíkum vistar-
verum persónanna til skila. Að lok-
um hafi verið ákveðið að treysta
sem mest á ímyndunarafl áhorf-
enda og leggja áherslu á stemmn-
ingu staðarins og lítil blæbrigði í
samskiptum persónanna. Brakið í
gólffjölunum og umhverfishljóðin
sem berast inn í þetta hljóðbæra
leikhús auðga svo sannarlega
stemmninguna í þessu tilfelli. Vig-
dís segir að ef vel takist til eigi
þessar smámyndir af samskiptum
þriggja einstaklinga vonandi eftir
að breiða úr sér í rýminu og fylla
það að lokum í einni heilsteyptri
mynd. „Ég heid að þau leikrit sem
hér eru sett á svið hljóti að verða að
fylgja stemmningunni hér inni.
Áhorfendur þiggja veitingar fyi'ir
leiksýninguna og sötra síðan kaffí á
meðan á sýningu stendur. Návígið
við leikarana er mikið og hver
augngota og hver andardráttur
skiptir máli. Vonandi hefur okkur
tekist að slá rétt á þá strengi í þess-
ari sýningu," segir Vigdís.
Silkislæður og
pastelmyndir
í Sneglu
TVÆR kynningar verða hjá
Sneglu listhúsi dagana 29.
maí-19. júní. í innri sölum list-
hússins verður kynning á silki-
siæðum. Slæðurnar eru hand-
málaðai' og þrykktar á silki og
engar tvær eru eins. Slæðusýn-
ing Sneglu er orðin árviss vor-
sýning listhússins. Að sýningunni
standa sjö af listakonum Sneglu
listhúss: Björk Magnúsdóttii',
Eraa Guðmai'sdótth, Helga Pá-
lína Biypjólfsdótth, Hrafnhiidur
Sigurðardóttir, Ingiríður Óðins-
dótth', Jóna Sigríður Jónsdótth'
og Þiuíður Dan Jónsdótth'.
I gluggum Sneglu verður
kynning á pastelmyndum Jónu
Sigi'íðai' Jónsdóttm'. Jóna lauk
námi frá textíldeild Myndlista-
og handíðaskóla Islands árið
1985.
Snegla listhús er á homi
Klapparstígs og Grettisgötu og
er opið mánudaga til fostudaga
kl. 12-18 og laugai'daga kl. 11-15.