Morgunblaðið - 29.05.1998, Side 39

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
FÖSTUDAGUR 29. MAÍ 1998 39*
Fj ölmiðladekur og vanhæfí
ÉG SÉ mig knúinn
til þess að gera eftirfar-
andi athugasemdir
vegna umfjöllunar sem
verið hefur í fjölmiðlum
annars vegar um störf
fréttastofu sjónvarps-
ins í aðdraganda sveit-
arstj órnarkosninganna
og hins vegar um hugs-
anlegt vanhæfi mitt til
að stjórna fréttastof-
unni vegna þess að eig-
inkona mín gegnir
starfi borgarritara í
Reykjavík.
Fjölmiðladekur við
Reykjavíkurlistann
Fram hefur komið í máli forsætis-
ráðherra að Reykjavíkurlistinn hafi
„fengið alveg óvenjulegt fjölmiðla-
dekur í fjögur ár“ og „ ... ég tala nú
ekki um ríkisfjölmiðlana og sem
sagt sérstaka verndarstefnu, sem
hófst núna fyrir fáeinum mánuðum í
kringum þessa kosningu, sem er
með alveg ólíkindum og óþekkt á ís-
landi“. Pessi gagnrýni ber vott um
vissan misskilning á því hvernig
fréttastofa er rekin. Þar fara dag-
lega fram umræður í hópi allra
fréttamanna á vakt um fréttatilefni
og efnistök. Ég fullyrði að frétta-
stjóri á ríkisfjölmiðli stýrír ekki vali
og meðjerð frétta upp á sitt ein-
dæmi. Á slíku hefði ég líka síst af
öllu áhuga. Hið sama leyfi ég mér að
fullyrða um Boga Ágústsson, sem
gegndi starfi fréttastjóra stærstan
hluta þess tímabils sem gagnrýni
forsætisráðherra tekur til, og Kára
Jónasson fréttastjóra.
Ef gagnrýni forsætisráðherra
beinist að því að fréttastofur hljóð-
varps og sjónvarps hafi
ekki fjallað nægilega
um ásakanir sem born-
ar voru á tvo frambjóð-
endur Reykjavíkurlist-
ans er á því einfóld
skýring. Einhver dýr-
mætasta eign frétta-
stofa Ríkisútvarpsins
er að þær njóta trausts
almennings umfram
aðrar fréttastofur eins
og kannanir hafa sýnt.
Fréttastofa sjónvarps-
ins greindi frá því í
fréttum að þessar ásak-
anir hefðu komið fram,
hvers efnis þær væru
og eftir hverjum þær
væru hafðar. Fréttastofan leitaði ít-
rekað eftir því við heimildarmennina
að þeir kæmu í viðtöl til þess að
ræða ásakanirnar. Því var ævinlega
hafnað. Það er eðlilegt að fréttastof-
an fari varlega í birtingu staðhæf-
inga sem fela í sér ásakanir í garð
nafngreindra einstaklinga og jafnvel
ærumeiðandi aðdróttanir. Þetta á
sérstaklega við þegar heimildar-
mennirnir eru ófáanlegir til þess að
standa fyrir máli sínu. Að mínu mati
hefur þessi afstaða fréttastofunnar
átt stóran þátt í að skapa henni það
traust sem hún nýtur.
Varðandi það hversu mikið fjallað
er um einstaka stjórnmálamenn og
störf þeirra í fréttatímum sjón-
varpsins er þess skemmst að minn-
ast að forsætisráðherra voru færð
blóm frá fréttastofunni í útsendingu
fyi-ir örfáum mánuðum. Tilefnið var
eitt þúsundasta skráningin á viðtali
við eða umfjöllum um Davíð Odds-
son frá því tölvuskráning var tekin
upp árið 1988. Verulegur hluti við-
Helgi H.
Jónsson
DÓTTIRIN, sem á hálendi fslands. Hún þarf sitt pláss
til að dansa þegar það dettur í hana.
Fröken hálendis-
frumvarpið
„FROKEN hálendis-
frumvarpið“ dóttir mín
er bara átta ára núna.
Seinna verður hún
þrettán. Á þeim aldri
fara Islendingar að
selja þær til útlanda til
að auglýsa vodka en
vonandi bara fisk.
En þegar að því kem-
ur ætla ég fyrir það
fyrsta að banna henni
það, og í Öðru lagi hvað
ætti hún svo sem að
auglýsa? Því þá vilja
menn nebbilega kaupa
fuglasöng, heiðakyn’ð,
tjalda í óbyggðum,
hugsa frjálst, horfa til
veðurs og lenda í roki og rigningu.
En í staðinn leyfi ég henni eftir-
farandi, sem hún hefur svo sem
Hún Sóley mín, segír
Guðrún Gísladóttir,
á þetta land með
hinum sóleyjunuin.
fengið frá byrjun: Að vaða mýrar,
drullumalla, stikla á steinum ber-
fætt og stífla sjálf læk, þefa af
reyrgresinu og púsla
með mýrarstörina, og
dást að holtasóley,
jöklasóley, dvergsóley,
sifjarsóley, lónasóley,
skriðsóley og brenni-
sóley.
Og ef einnver ætlar
sér að koma í veg fyrir
það, af því hann á svo
mikinn pening, og hef-
ur alltaf verið svo pen-
ingalega forsjáll að
vera fyrir löngu búinn
að kaupa fjöll og ár,
heiðar og breiðfirsk
höfuðból og jaðraka-
negg handa dóttur
sinni, þá set ég bara
einfaldlega völubein á nefið á mér og
sný mér í hring; þá munu goðin
ráða. Því hún Sóley mín á þetta land
með hinum sóleyjunum. Sama hvað
þið segið eða stimplið eða_ innsiglið.
Ég er nefnilega ekki eini Islending-
urinn, og veit það fyrir víst, sem hef
passað upp á innsigli afa minna sem
einu sinni ræktuðu Rangárvellina
eða rötuðu um Víðidalstunguheiðina
og Ai’narvatnsheiðina. Svo stimpliði
bara. Það verður hlegið að ykkur.
Höfundur er lcikkona.
Guðrún
Gísladóttir
talanna var tekinn við borgarstjór-
ann Davíð Oddsson. Það er ósköp
einfaldlega þannig að forsætisráð-
herra landsins og borgarstjórinn í
Reykjavík aðhafast margt sem kall-
ar á athygli fjölmiðla.
Vanhæfi vegna starfa
eiginkonu minnar
Formaður útvarpsráðs sendi mér
tóninn í DV fyrr í vikunni og sagði
m.a.: „Mér finnst vegna tengsla
fréttastjóra Sjónvarpsins við R-list-
ann þá hefði verið affarasælast fyrir
hann að taka sér hlé frá störfum
vegna vanhæfis síðustu vikur kosn-
ingabaráttunnar." Hér endurómar
formaður útvarpsráðs málflutning
sem viðhafður hefur verið af Hann-
esi Hólmsteini Gissurarsyni prófess-
or. Könnum nánar það sem hér er
haldið fram. Hver eru tengsl mín við
R-listann? Þau eru í einu orði sagt
engin.
Það er verið að halda því fram að
starf eiginkonu minnar sem borgar-
ritara geri mig vanhæfan til verka.
Fullt tilefni er til að leggja á það
áherslu að starf borgarritara er ekki
pólitískt starf og eiginkona mín hef-
ur ekki fremur en ég komið nálægt
pólitísku starfi Reykjavíkurlistans.
Þessi gagnrýni, segir
Helgi H. Jónsson, ber
vott um vissan mis-
skilning á því hvernig
fréttastofa er rekin.
Borgarritari er stjórnsýslulegur yf-
irmaður hjá Reykjavíkurborg, og
með sömu hugsun ættu tengsl ráðu-
neytisstjóra við fréttastjóra að valda
vanhæfi til umfjöllunar um störf og
stefnu ríkisstjórnar. Með sömu rök-
um hefði ég verið vanhæfur til þess
að stjórna fréttastofu í aðdraganda
alþingiskosninga meðan eiginkona
mín gegndi starfi skrifstofustjóra í
forsætisráðuneyti og ritara ríkis-
stjórnar hjá forsætisráðherrunum
Steingrími Hermannssyni og Davíð
Oddssyni eða þegar hún vann í um-
boði viðskiptaráðherranna Jóns Sig-
urðssonar og Sighvats Björgvins-
sonar á erlendum vettvangi.
Formaður útvarpsráðs sér jafn-
framt tilefni til að draga nafn mágs
míns, Gests Jónssonar hæstaréttar-
lögmanns, inn í þessa umræðu og
nefnir að hann hafi veitt borgar-
„O, þú skrínlagða
heimska
MEÐ lögfestingu
þeirra ákvæða í frum-
varpi félagsmálaráð-
herra til nýrra sveitar-
stjórnarlaga, að skipta
skuli öllu hálendi ís-
lands - um fjörutíu
hundraðshlutum fóst-
urjarðar okkar - upp í
eins konar „tertusneið-
ar“ milli ríflega fjörutíu
sveitarfélaga, sem
liggja að hálendisjaðr-
inum, hefur orðið af-
drifaríkur skilnaður og
trúnaðarbrestur milli
þings og þjóðar. Þessi
framandlega og óvitur-
lega skipan er gerð í
andstöðu við meirihluta þjóðfélags-
þegnanna, sem telja sig hafa ærna
og rökstudda ástæðu til að óttast um
framtíð þessarar stórbrotnu nátt-
úruauðlindar (hinnar „vængjuðu
auðnar") - sameignar allrar þjóðar-
innar - í höndum aragrúa sveitar-
stjórnarmanna, sem muni ekki fá
risið undir hinu nýja stjórnunarhlut-
verki sínu. Eðlilegt, sjálfsagt og
mikilvægt hlutverk sveitarfélaga er
að annast um þau félagslegu mál-
efni, er varða mannlífið í hverri
byggð - og það gera þau flest með
sóma. Stjórnun óbyggðanna er þeim
hins vegar framandi og illviðráðan-
legt viðfangsefni.
Full ástæða hefði verið til að
fresta lögtöku þeirra ákvæða frum-
varpsins til sveitarstjórnarlaga, er
svo heitt var deilt um, og freista
þess í staðinn að finna þá lausn
ágreiningsmálsins, er sæmileg sátt
gæti orðið um. Þess í stað var með
hörku knúin fram formleg niður-
staða, sem fyrir liggur að muni
valda miklum ófriði rrnjli manna og
sem Iíklegt er að skapa muni grund-
völl margra rangra og óheillavæn-
legra ákvarðana hinna nýju stjórn-
enda hálendisins á næstunni. Meðal
annars er veruleg hætta á því, að
lagasetning þessi leiði til skaðlegi'ar
spennu og jafnvel átaka í samskipt-
um milli þéttbýlisbúa og dreifbýlis-
búa. Hjá þessu hefði mátt komast, ef
löggjafarvaldið hefði ákveðið að
fresta lögtöku hinna umdeildu
ákvæða um stjórnun hálendisins,
þannig að ráðrúm hefði gefist til
raunhæfra sáttaumleitana. Aköll um
frestun lögfestingar, frá fjölda sam-
taka og einstaklinga, voru hins veg-
ar virt að vettugi, illu heilli.
Baráttan, er nú var háð gegn
„tertusneiðafrumvarpinu", ætti að
nægja til að sýna valdamönnum, að
hugur fylgdi máli. Og
sá hugur er sannarlega
enn uppi meðal and-
mælenda fnimvarps-
ins, þótt það hafi orðið
að lögum með eftir-
minnilegum hætti.
Engin hætta er á, að
málefnið falli í
geymsku og dá héðan
af!
Mikla athygli hefur
vakið, að andstaðan við
„tertusneiðafrumvarp-
ið“ (nú „tertusneiðalög-
in“), utan þingsala,
byggist ekki á neinum
hefðbundnum
flokkspólitískum við-
horfum í samfélaginu - hún hefur
með öðrum orðum reynst þverpóli-
tísk. Fjölmargir þeiri-a, sem ella
fylgja núverandi ríkisstjórnarflokk-
um að málum, eru í hópi hinna ein-
Því fer fjarri, segir Páll
Sigurðsson, að stríðið
um hálendið sé tapað.“
dregnustu andstæðinga „tertusneið-
anna“. Þessi staðreynd gefur málinu
sérstakt vægi. Þess verður lengi
minnst, að í hópi þeirra, sem lýstu
eindregnum vilja sínum til þess að
ríkisstjómin frestaði lögfestingu
„tertusneiðanna" um sinn, voru m.a.
allir vh’kir frambjóðendur á lista
Sjálfstæðisflokksins við nýafstaðnar
borgarstjórnarkosningar í Reykja-
vík (þar á meðal formaður Sam-
bands íslenskra sveitarfélaga), en
fulltrúaráð framsóknarfélaganna í
Reykjavík hafði einnig sent frá sér
yfirlýsingu í þá veru nokkru áður.
Sú hugmynd - er umhverfisráð-
herra viðraði í þingsölum og hefur
haft við orð að leggja foi-mlega fyrír
þingheim á hausti komanda - að
bæta við lítilli klásúlu í skipulagslög,
þar sem mælt verði fyrir um dálitla
fjölgun manna í samvinnunefnd um
skipulag miðhálendisins, er vitan-
lega marklítil og mun ekki leiða til
umtalsverðra umbóta ef lögtekin
verður. Hafi sú hugmynd verið bor-
in fram í sáttaskyni, sem sumir efast
reyndar um, er hún vanburða. Að
því mætti færa rök í löngu máli, þótt
eigi séu tök á því hér, að því fari víðs
fjarri að með henni verði komið til
móts við þá sjálfsögðu kröfu þeirra
manna - mikils meirihluta þjóðar-
innar - sem byggja þau landsvæði,
sem ekki liggja að hálendinu, að
Páll
Sigurðsson
stjóra ráðgjöf. Sú ráðgjöf tók aðeins
til eins tiltekins máls og væntanlega
ætti þessi hugsun að leiða til þess að
ég væri vanhæfur vegna allra ann-
arra mála sem mágur minn tengist,
sem lögmaður og fjallað er um í
fréttum.
Vilji menn velta fyrir sér hugsan-
legu vanhæfí yfirmanna hjá Ríkisút-
varpinu hlýtur að vera næi-tækara
að benda á pólitískt starf útvarps-
stjóra þegar hann var borgarstjóri
og hitt að hann og menntamálaráð-
herra eru systkinasynir og því sem
næst uppeldisbræður. Nýráðinn
framkvæmdastjóri útvarpsins, sem
hefur yfirumsjón með allri dag-
skrárgerð þar, er mágkona forsætis-
ráðherra. Vafalítið má finna fleiri
dæmi af líkum toga en ég sé ekki til- jf
efni til að elta ólar við slíkt. Ég tek
fram að ég hef aldrei reynt þessa
samstarfsmenn mína að öðru en
góðu einu og tel að þeir séu trausts
verðir.
Telji formaður útvarpsráðs störf
eiginkonu minnar og mágs valda
vanhæfi mínu, hefði hann vitaskuld
átt að beita sér fyrir því fyrir kosn-
ingar að ég tæki mér hlé frá störf-
um. Svona málatilbúnaður eftir
kosningar er ódrengilegur og leiðir
óneitanlega hugann að því að menn
þurfi á einhverjum sökudólg að
halda.
Höfundur er fréttastjóri.
mega taka eðlilegan þátt í skipulags-
stjórnun þess.
Sumir munu segja, að hið nýja
stjórnarfyrirkomulag „tertusneið-
anna“, sem svo víðtækt og djúpstætt
ósætti er um og rík andstaða gegn
meðal alls þon-a þein-a manna, sem
helst hafa kynni af hálendinu, sé and-
vana fætt, þ.e. að það muni í reynd
aldrei komast til framkvæmda. Því
miður er þó hætt við, að ekki megi
fullyrða þetta miðað við núverandi
horfur. En hitt er þá a.m.k. víst, að-*"
-þessi nýskipan er dauðadæmd, því að
hún mun ekki geta átt sér langan ald-
ur. Svo mikil er andstaðan nú þegar
og þó líklegt að hún muni enn fara
harðnandi á næstu misserum. Fyrir-
komulag „tertusneiðanna" mun eiga
sín endalok, þótt afnám þess muni
kosta baráttu. Niðurstaðan er óum-
flýjanleg: „Það vinnur aldrei neinn
sitt dauðasti’íð."
Að sjálfsögðu munu góðir menn,
nú sem fyrr, hlýða lögum. En leik-
reglur lýðræðisins leyfa hins vegar
baráttu - harða baráttu - fyrir af-
námi þessara grátbroslegu en um
leið skaðlegu lagaákvæða. Sú bar-
átta er óhjákvæmileg og blasir við.
Þar verður teflt fram rökum, af , _
festu, eins og gert hefur verið.
Sérstök ástæða er til þess að
hvetja til perónulegra sátta milli
þeirra manna, sem nú hafa deilt
harkalega um þetta mikilvæga þjóð-
mál. Lögtaka „tertusneiðafrum-
varpsins" er að vísu til þess fallin að
valda spennu og árekstrum milli
landsmanna eftir afstöðu þeirra til
hálendismálanna, en mikilvægt er
hins vegar að farið verði fram með
velvilja og aðgát gagnvart einstak-
lingum. Hér er ekki barist um menn
heldur um málefni. Ólíklegt er á
hinn bóginn að nein sátt muni úr
þessu takast um málefnið sjálft, en
tímabært er að hefja nú þegar
næstu lotu baráttunnar. Nóg er bar-
áttuefnið og jafnframt rökin og
sannfæring fjöldans fyrir afnámi
hinna lögvemduðu smáskáka,
„tertusneiðanna", í sundraðri stjórn-
sýslu hálendisins. Og ekki skortir
hæfa liðsmenn í baráttunni - það
sannar vel mannvalið og um leið
mannfjöldinn, sem að undanfórnu
hefur með ýmsum hætti látið í ljósi
andstöðu sína við hugmyndina um
„tertusneiðarnar".
Því fer að sjálfsögðu fjarri að .
stríðið um hálendið sé tapað. Það er
þess í stað nýlega hafið. Ein orusta
tapaðist, því miður, en aðrar munu ^
fylgja. Meirihluti þjóðarinnar mun
nú fylkja sér undir merki réttsýni
og velfamaðar í málefnum hálendis-
ins og knýja á um nauðsynlegar
lagabreytingar. Það er von og stað-
föst trú margra mætra manna, að
fégirndin og skammsýnin muni tapa
hinni síðustu orustu.
Höfundur er prófessor.